Ένα μύθο θα σας πω, για το ΚΕΘΕΑ

Το παρακάτω αφήγημα ξεκινά σαν παραμύθι (γι΄αυτό θυμήθηκα τους στίχους του Θρ. Σταύρου στο τραγούδι του Μ. Χατζηδάκη), αλλά τελειώνει με ωμή πραγματικότητα.

Στον πλανήτη μας, λοιπόν, τα ναρκωτικά ήταν γνωστά από την αρχαιότητα. Γνωστά επίσης ήταν τα μεγάλα παθήματα των ανθρώπων που αφήνονταν στην κατάχρησή τους. Με την πάροδο των αιώνων, στον 20ό, η αστική συγκέντρωση, η αύξηση των επικοινωνιών και η παρασκευή μιας νέας ουσίας, της ηρωίνης, οδήγησαν σε διάδοση και ένταση – θανατηφόρα κάποτε – των προβλημάτων. Θεραπείες αποτελεσματικές δε είχαν βρεθεί, τα χθεσινά φάρμακα γίνονταν σημερινά εξαρτησιογόνα, ενώ η ηθικολογική και η κατασταλτική παρέμβαση, ακόμη κι όταν ήταν αναγκαίες, απέβαιναν άκαρπες. Η εξάρτηση δεν τρεπόταν σε απεξάρτηση.

Στα μέσα του 20ού αιώνα κυρίως στις ΗΠΑ εμφανίστηκαν κάποια προγράμματα που για πρώτη φορά πέτυχαν αυτό που προηγουμένως έμοιαζε ακατόρθωτο: Την αποθεραπεία – πλήρη απεξάρτηση. Χαρακτηριστικό τους ότι δεν στηρίζονταν μόνο στην ιατρική, αλλά προσέθεταν μεθόδους κοινωνικές και ψυχολογικές. Βασικό εργαλείο τους ήταν η δημιουργία κοινωνικών ομάδων που τις ονόμαζαν θεραπευτικές κοινότητες.

Ανάλογα προγράμματα εμφανίστηκαν στη δεκαετία του ’80 και στη χώρα μας, με φορείς το ΚΕΘΕΑ και το 18 Άνω. Η ελληνική κοινωνία «έτριβε τα μάτια της». Είδε ανθρώπους που προηγουμένως βρίσκονταν στο κατώφλι του θανάτου, στη δυστυχία και στο κοινωνικό περιθώριο, αρχικά να κινητοποιούνται με επαγγελματίες και εθελοντές σε κοινή προσπάθεια, ύστερα να αποκαθιστούν μια αξιοπρεπή ζωή, με οικογένειες γύρω τους και γειτονιές να χαίρονται και να ομορφαίνουν. «Απίστευτο» φαινόμενο, που χιλιάδες πολίτες το βίωσαν.

Χωρίς υπερβολή, πρωτοφανές – όσο ξέρω – φαινόμενο ήταν το εξής. Οι γειτονιές στις πόλεις όπου έσπευδαν να εγκατασταθούν οι μονάδες του ΚΕΘΕΑ είχαν το φόβο ότι κοντά στα σπίτια τους θα δημιουργηθούν πιάτσες με κινδύνους ασφάλειας και με απαξίωση των ιδιοκτησιών τους. Γι’ αυτό αντιδρούσαν και δε δέχονταν να ενοικιάσουν την ιδιοκτησία τους. Έπρεπε λοιπόν οι κοινότητες να έχουν το δικό τους σπίτι, ως έδαφος της θεραπείας.

Στη διασφάλιση μόνιμης στέγης, με την υποστήριξη του προσωπικού και των μελών της διοίκησης (εθελοντών-αιρετών), συνέβαλαν σημαντικά οι σύλλογοι γονέων και φίλων των θεραπευτικών κοινοτήτων. Πολλοί άνθρωποι έτσι αγκάλιασαν αυτή την προσπάθεια του ΚΕΘΕΑ, ενός οργανισμού ουσιαστικά και τυπικά μη-κυβερνητικού, που ανέπτυξε σε όλη τη χώρα πάνω από 100 μονάδες. Με πρωτοβουλία των συλλόγων γονέων αποκτήθηκαν και παραχωρήθηκαν στο ΚΕΘΕΑ ακίνητα για να εξυπηρετούν την απεξάρτηση και την κοινωνική ένταξη των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν πρόβλημα εξάρτησης. Η αποτελεσματικότητα της θεραπείας, η ανοικτή σχέση με την κοινωνία, η δέσμευση του προσωπικού, των γονέων και των εθελοντών, έπειθαν και άλλους πολίτες και φορείς να αναγνωρίσουν τους στόχους και να ενταχθούν στην προσπάθεια.

Πολλά από τα οικοδομήματα που δωρήθηκαν, στην Αθήνα, στη Σαλαμίνα, στο Βόλο, στη Θεσσαλονίκη και σε άλλες πόλεις ήταν σωστά αρχιτεκτονικά αριστουργήματα. Στις ανακαινίσεις και στη συντήρησή τους συχνά συμμετείχαν ενεργά τα μέλη, οι γονείς, το προσωπικό και οι εθελοντές στο πλαίσιο μιας θεραπευτικής δράσης για φροντίδα του οικείου χώρου. Ένα παλιό νεοκλασικό σπίτι, ορισμένες φορές κατεστραμμένο, αναστηλωνόταν και έπαιρνε ζωή, παράλληλα με την προσπάθεια απεξάρτησης. Η αμφίδρομη ιδέα «αλλάζω τον εαυτό μου και αλλάζω το χώρο μου» έπαιρνε σάρκα και οστά.

Αυτά τα κτίρια παραμένουν σε χρήση και αποτελούν μνημεία αλληλεγγύης. Ως εστίες στέγασαν την ανάπτυξη ενός έργου απεξάρτησης που έγινε αισθητό και καλά γνωστό σε όλο τον κόσμο: Το ΚΕΘΕΑ αναγνωρίστηκε από την Επιτροπή Ναρκωτικών του Οικονομικού και Κοινωνικού Συμβουλίου του ΟΗΕ ως Σύμβουλος (Consultant), στελέχη του τιμήθηκαν με κορυφαίες θέσεις σε παγκόσμιες και σε ευρωπαϊκές ενώσεις προγραμμάτων απεξάρτησης. Κάθε χρόνο με τις εξαμηνιαίες τελετές αποφοίτησης η ελληνική κοινωνία επίσης άμεσα επιβεβαίωνε, αξιολογούσε και χαιρέτιζε το έργο.

Το 2019 η τότε κυβέρνηση έκανε το πρώτο βάναυσο βήμα. Με νόμο κατήργησε την αιρετή αυτοδιοίκηση του ΚΕΘΕΑ, αντικατέστησε το θεσμό των άμισθων και αιρετών από τη γενική Συνέλευση (μετέχουν μέλη της επανένταξης, προσωπικό, πρόεδροι συλλόγων γονέων, παλαιά μέλη Διοικητικού Συμβουλίου) μελών διοίκησης. Στη θέση τους ανέλαβε δοτή διοίκηση, η οποία δεν είχε επαφή και δεν κατανοούσε την ουσία του θεραπευτικού δεσμού. Έτσι η αυτοδιοίκηση, αν και βασικό θεραπευτικό εργαλείο στο ΚΕΘΕΑ, απαξιώθηκε. Γενικές Συνελεύσεις έπαυσαν να διεξάγονται, αν και αποτελούσαν τα ζωντανά θεμέλια συνοχής και αλληλεγγύης. Και ήδη διαβάζω ότι και οι τελετές αποφοίτησης ματαιώνονται. Πώς θα γνωρίζει άραγε η κοινωνία χωρίς αυτές τις συγκεντρώσεις την αποτελεσματικότητα (ή μη) του τεράστιου έργου; Πώς θα βλέπουν οι νεοεισερχόμενοι κατάματα το παράδειγμα του αγώνα και της νίκης των προηγούμενων, ώστε να παίρνουν δύναμη;

Να τώρα και το επόμενο βήμα να απειλεί: Ανακοινώθηκε νομοσχέδιο με το οποίο όλοι οι ασχολούμενοι με τα ναρκωτικά οργανισμοί εντάσσονται σε ένα ενιαίο νομικό πρόσωπο και με ενιαία διοίκηση. Η προσβολή της αυτοδιοίκησης, η ισοπέδωση και χειραγώγηση διαφορετικών προσπαθειών που παρά τα κοινά ιδανικά έχουν ιδιαίτερη ιστορία, καθώς και μεθόδους μέχρι και ασύμβατες μεταξύ τους, ολοκληρώνονται. Ποιος είπε ότι οι νεοφιλελεύθεροι αγαπούν την ιδιωτική πρωτοβουλία; Όταν αυτή είναι μη αγοραία και κοινωφελής, τότε την εχθρεύονται και την μετατρέπουν σε ένα καθαρά κρατικό μόρφωμα, με νομοθετικά καθορισμένους στόχους και λειτουργίες και με άνωθεν διοριζόμενη διοίκηση. Με δεδομένη την κρατική επιχορήγηση, η φυσιογνωμία ενός γραφειοκρατικού, απρόσωπου και υδροκέφαλου οργανισμού θα είναι σαφής.

Αυτή η κατάσταση έχει οδηγήσει σε έντονες αντιδράσεις τους φορείς απεξάρτησης και πρόληψης, το προσωπικό, τα μέλη, τους γονείς, τους φίλους, αλλά και την ίδια την κοινωνία που συμμετέχει στην προσπάθεια να διατηρηθεί η φυσιογνωμία του καθενός φορέα. Ιδιαίτερα για το ΚΕΘΕΑ, η κατάργησή του οδηγεί σε άμεση κατάργηση δεκατριών (13) συλλόγων οικογένειας σε όλη την Ελλάδα, που αποτελούν σημαντικά του στηρίγματα.

Κλείνει εδώ το αφήγημα παρά τις άπειρες πτυχές του με ένα συγκεκριμένο ερώτημα: Αλήθεια, θα θελήσει έτσι ξαφνικά η πολιτεία να αγνοήσει τη συμβολή των Συλλόγων Οικογένειας αλλά και άλλων φορέων, θεωρώντας ότι μπορούν τα ακίνητα – στέγες θεραπείας να μεταφερθούν και να ανήκουν σε ένα νέο οργανισμό; Σε ένα φορέα δηλαδή, ο οποίος δεν θα έχει πλέον ως κύριο και λειτουργικά εγγυημένο πυρήνα το ΚΕΘΕΑ, για τον ειδικό σκοπό του οποίου και δωρήθηκαν;

Ανάμεσα στα προωθητικά επιχειρήματα – βασικούς στόχους του κυβερνητικού σχεδιασμού είναι η εφαρμογή ενός πληροφοριακού συστήματος στον Τομέα της Ψυχικής Υγείας και των Εξαρτήσεων που θα βοηθήσει «στην πλοήγηση των ασθενών». Να τους συγχωρήσουμε αν δεν καταλαβαίνουν «τί λένε οι κομπιούτερς», ως εκεί ναι. Κανείς δεν θα τους συγχωρήσει όμως να κάνουν πως δεν καταλαβαίνουν τί λέει η ζωή, τί ο θάνατος, τί η δυστυχία και τι χρειάζεται η ανθρώπινη αλληλεγγύη.

*Ο Νίκος Παρασκευόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ και πρώην υπουργός Δικαιοσύνης.