“Νύχτα και ομίχλη”. Ο λιμός στην παγωμένη κατεχόμενη Αθήνα

Οι 1.264 ημέρες της γερμανικής κατοχής απεικονίζουν αυτή την σκληρή πραγματικότητα και μπορούν να εξιστορήσουν την προσπάθεια χειραγώγησης του ελληνικού λαού με διαβολικά βασανιστήρια, σφαγές, φόβο για το άγνωστο, άγχος.

Ή συνεργαζόσουν και έφευγε η οδύνη ή αντιστεκόσουν και κυριαρχούσες στον φόβο σου. Κλασικές μέθοδοι για την σιωπηλή αποδοχή του στρατού κατοχής ήταν τα μπλόκα, οι εκτελέσεις αθώων, τα βασανιστήρια, το στρατόπεδο Χαϊδαρίου και τα κολαστήρια της οδού Μέρλιν 6 και της οδού Κοραή 4. Όλες αυτές οι δράσεις είχαν επαναλαμβανόμενες προβολές σε εφημερίδες και ραδιόφωνο. Προς εμπέδωση!

Στους αθηναϊκούς δρόμους ήταν συχνό φαινόμενο τα γυμνά, παραμορφωμένα από τα βασανιστήρια πτώματα, πεταμένα στους δρόμους για μέρες… προς συμμόρφωση των υπολοίπων.

Οι Γερμανοί δεν ενδιαφέρονταν για την αλήθεια ενός γεγονότος π.χ. αν ο θάνατος ενός Γερμανού αξιωματικού προερχόταν από τον ΕΛΑΣ ή από κάποιον άλλον. Το ίδιο το γεγονός χρησίμευε για την εξαπόλυση τρομοκρατίας. Απαγχονισμοί σε πλατείες και μπαλκόνια, απλώς, άλλαζαν το σκηνικό, το έργο, όμως, παρέμενε ίδιο.

Μυστήριο, άγνωστο, δεν γνώριζες αν θα εκτελεστείς, αν θα συλληφθείς ή αν θα γυρίσεις σώος στο σπίτι σου. Κολλούσε η μνήμη στο μπλόκο. Αγωνία. Ψυχικές διαταραχές. Μεταβολές στον χαρακτήρα.

Ο λιμός

Ένα άλλο αποτελεσματικό και ταυτόχρονα τρομοκρατικό όπλο επιβολής ήταν η πείνα. Ο λιμός, επιδρά στον τρόπο σκέψης. Ήταν μία βόμβα που επηρέαζε και τον ψυχισμό και το σώμα. Οι μαυραγορίτες, συνεργάτες των Γερμανών, έκαναν καλά τη δουλειά των αφεντικών τους. Ήλεγχαν την αγορά και, κατά συνέπεια, ήλπιζαν να ελέγξουν και τον ελληνικό λαό. Πολλοί τρέφονταν από 440 έως και 755 θερμίδες ημερησίως στη σπάνια περίπτωση που λάμβαναν ημερήσιο συσσίτιο. Το αίσθημα της πείνας κυριαρχούσε.

Καταγράφονταν οι θάνατοι, αλλά όχι όλοι, αφού οι περισσότεροι δεν είχαν ληξιαρχική πράξη. Οικογένειες άφηναν τον νεκρό τους στον δρόμο ή έξω από το νεκροταφείο, νύχτα, χωρίς να τον δηλώσουν, μήπως και με το δικό του δελτίο σώζονταν οι υπόλοιποι. Οι νεκροθάφτες άνοιγαν ομαδικούς τάφους, τα “εκατοστάρια” όπως τους έλεγαν, για να χωρούν τουλάχιστον 100 πτώματα. Τον βαρύ χειμώνα (1941-1942) του λιμού και της σφοδρής κακοκαιρίας οι θάνατοι εξαπλασιάστηκαν σε σύγκριση με την περσινή χρονιά.

Για παράδειγμα να αναφέρουμε πως στην Αίγινα το 20-25% του πληθυσμού πέθανε από τον λιμό.

Οι περισσότεροι θάνατοι οφείλονταν στον λιμό, ακόμη και αν ο θάνατος προερχόταν από άλλη ασθένεια, η οποία όμως προκαλούνταν από την πείνα.

Σε αυτό το σκηνικό της λιμοκτονίας φυσικό ακόλουθο ήταν και η δραματική μείωση των γεννήσεων.

Την περίοδο του λιμού (χειμώνας 1941-1942) σε ποσοστό 99% άλλαξε συλλήβδην η σωματική διάπλαση του πληθυσμού, κάποιοι μάλιστα ήταν εντελώς σκελετωμένοι. Άλλες επιπτώσεις του λιμού στον πληθυσμό ήταν η υπολειτουργία του γενετήσιου συστήματος και για τα δύο φύλα. Όπως επίσης έκαναν την εμφάνισή τους τα χείμελτα (χιονίστρες) ως επιδημία, τα οιδήματα, οι διαρροϊκές κενώσεις, οι υποτάσεις, η πελάγρα (φλεγμονή στο δέρμα, διάρροια, άνοια, πληγές στο στόμα), το σκορβούτο, η μπέρι μπέρι (απώλεια βιταμίνης Β1 με συνέπειες μόνιμη βλάβη στο νευρικό σύστημα και την καρδιά), η γάγγραινα, η υποθερμία. Και σταδιακά ο άνθρωπος οδηγούνταν στον θάνατο είτε γιατί κουραζόταν η καρδιά είτε γιατί προκαλούνταν πνευμονικό οίδημα.

Πείνα, τρομοκρατία, σε συνδυασμό με τους βομβαρδισμούς, τις αναγκαστικές μετακινήσεις, τον θάνατο συγγενών και φίλων οδηγούσαν σε έλλειψη αντίδρασης και αντίστασης. Οι κατακτητές αυτό ήλπιζαν μάλλον!

Οι δρόμοι της Αθήνας ήταν γεμάτοι με ετοιμοθάνατους. Ακούγονταν ξέπνοοι κλαυθμοί “πεινάω”.

Ψόφια άλογα κείτονταν στους δρόμους που το βράδυ σκιές τα πλησίαζαν και έκοβαν κομμάτια.

Τα παιδιά

Η Αθήνα ήταν γεμάτη με ορφανά παιδιά, παρατημένα παιδιά. Μόνα τους έψαχναν στα σκουπίδια για σάπια τρόφιμα, έξω από τα εστιατόρια ή τα σπίτια Γερμανών και συνεργατών τους, που ήταν οι μόνοι που σιτίζονταν κανονικά την περίοδο της Κατοχής. Παραφύλαγαν έξω από ταβέρνες μήπως φάνε τους εμετούς μεθυσμένων Γερμανών.

Ενώ η θνησιμότητα των παιδιών άργησε να εμφανιστεί, επειδή οι γονείς θυσιάζονταν για τα παιδιά τους, παρ΄ όλα αυτά, το ένα στα δύο παιδιά που ζήταγε βοήθεια από νοσοκομείο νοσούσε από φυματίωση.

Πανάρχαια μέθοδος το όπλο της πείνας

Είναι γνωστή μέθοδος η πείνα για να κάμψεις έναν λαό, έναν αντίπαλο. Δυστυχώς δεν την ανακάλυψαν πρώτα οι Γερμανοί.

Κατά τον πελοποννησιακό πόλεμο η Ποτείδαια πολιορκήθηκε από τους Αθηναίους και επειδή τα τρόφιμα είχαν εξαντληθεί, ο Θουκυδίδης μαρτυρεί πως μερικοί έφαγαν έως και ανθρώπινο κρέας. Οι Ποτειδαιάτες συνθηκολόγησαν και εγκατέλειψαν την πόλη τους.

Το ίδιο, περίπου συνέβη στην πολιορκία της Σφακτηρίας όπου οι πολιορκημένοι Σπαρτιάτες έπιναν νερό από τη θάλασσα.

Το όπλο της πείνας χρησιμοποίησε και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης στην άλωση της Τριπολιτσάς.

Παρίσι 1943. Στο Παρίσι, κατά τη γερμανική κατοχή, το 1943, οι κάτοικοί του δοκιμάστηκαν από την μεγάλη πείνα. Σε τέτοιο σημείο ήταν απελπισμένα νηστικοί οι Παριζιάνοι που ο αντίστοιχος Ιατρικός Σύλλογος αναγκάστηκε να βγάλει ανακοίνωση πως τα ποντίκια δεν αποτελούν κίνδυνο για την υγεία των ανθρώπων και μπορούν να τα τρώνε.

Είναι όμως, τελικά, υπερόπλο η πείνα;

Φαίνεται πως όχι.

Αυτό αποδεικνύεται από την ίδρυση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου / ΕΑΜ στις 27 Σεπτεμβρίου 1941 και το στρατιωτικό του σκέλος, τον ΕΛΑΣ, που ιδρύθηκε στις 16 Φεβρουαρίου 1942, ώριμο τέκνο της ανάγκης και ώριμο τέκνο της οργής, όπως θα έλεγε και ο ποιητής μας. Με τι ορμή αυτός ο πεινασμένος λαός αντιστάθηκε, με τι δύναμη έβγαιναν στους δρόμους κοκαλιάρικα νεαρά παιδιά, με το φως του φεγγαριού, έδιναν κουράγιο και έγραφαν στους τοίχους:

Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο

Η ΟΠΛΑ τιμωρεί

*”Νύχτα και ομίχλη” (Nacht und Nebel) ονόμαζαν οι ναζί Γερμανοί τη διαδικασία εξαφάνισης όσων διαφωνούσαν μαζί τους και ήταν αντίθετοι στο καθεστώς τους. Τους εξαφάνιζαν μέσα στη νύχτα και την ομίχλη.

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

-Φ.Σκούρας, Α.Χατζηδήμος, Α. Καλούτσης, Γ. Παπαδημητρίου, Η ψυχοπαθολογία της πείνας, του φόβου, του άγχους, α’ έκδοση 1947, Οδυσσέας 1991

-Ηλίας Ν. Φέρτης, Μνήμες της κατοχής, Ιωλκός, 2003