Ο μαθητευόμενος πρόεδρος στο τηλε-ριάλιτι της πολιτικής

Στις διάφορες αναλύσεις που γίνονται αυτές τις ημέρες, χρειάζεται να δει κανείς τη διάσταση που σχετίζεται με το φόβο και την αναζήτηση του ηγέτη-σωτήρα σε μια κοινωνία παθητικότητας, που, σύμφωνα με την κυρίαρχη ρητορική, βρίσκεται σε συνεχή κίνδυνο. Ο φόβος προσωποποιείται στην εικόνα κάποιου κατασκευασμένου τρομοκράτη, υποψήφιου εγκληματία, πρόσφυγα, μετανάστη, άστεγου, ζητιάνου, ψυχικά ασθενή και οποιουδήποτε άλλου αποκλίνει από το κυρίαρχο προβαλλόμενο πρότυπο.

Πάνω στο φόβο έχει δομηθεί ολόκληρο το σύστημα ελέγχου των πολιτών από οικονομικά συμφέροντα, πολιτικούς και μέσα μαζικής ενημέρωσης, που, προκειμένου να επωφεληθούν οικονομικά και για να ασκήσουν περαιτέρω έλεγχο και εξουσία χωρίς λογοδοσία, διαχέουν το φόβο, την αβεβαιότητα και την απειλή, και προετοιμάζουν ψυχολογικά τους πολίτες για την αναζήτηση του ηγέτη-σωτήρα που θα δώσει τη λύση και θα εξασφαλίσει ασφάλεια και ηρεμία.

Tα μέσα μαζικής ενημέρωσης στις ΗΠΑ συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στην καλλιέργεια συλλογικών φόβων στους πολίτες. Έχουν σημαντικό μερίδιο στη διασπορά του φόβου με αναφορές σε ακραίες ιστορίες που δημιουργούν μία συνεχή αίσθηση κινδύνου και αβεβαιότητας. Με αυτόν τον τρόπο, στην ουσία προωθούν εκείνους που υπόσχονται την άμεση και αποτελεσματική προστασία από κινδύνους που απειλούν το έθνος, την οικογένεια, την εργασία, τη δημόσια υγεία, την ασφάλεια και την κοινωνική συνοχή. Έτσι, μπορεί ορισμένα μέσα να διατείνονταν ότι υποστήριζαν την υποψήφια των δημοκρατικών κατά τη προεκλογική περίοδο, στην ουσία όμως καλλιέργησαν το έδαφος για την εκλογή του Τραμπ. Και η Κλίντον άλλωστε στηρίχθηκε στο φόβο της τρομοκρατίας και του μισογυνισμού, αλλά όχι και τόσο επιτυχημένα.

Η προβολή για μεγάλο διάστημα αυτών των εικόνων που ενέτειναν την αίσθηση κινδύνου για τη ζωή, την εργασία, την υγεία, την ειρήνη και τη δημόσια ασφάλεια, επέτρεψε στον Τραμπ να παίξει τον ρόλο του «προστάτη» του έθνους, του «εξολοθρευτή» των κοινωνικών προβλημάτων και του «τιμωρού» των κακών.

Ο Τραμπ γνωρίζει από τηλεόραση και ιδιαίτερα από τηλεπαιχνίδια-ριάλιτι που διεγείρουν το συναίσθημα. Η γνώση αυτή αποδείχθηκε αποτελεσματική στην εκλογική αναμέτρηση. Υποσχέθηκε να απαλλάξει τους πολίτες από τον φόβο και να ξανακάνει μεγάλη την Αμερική. Ενδύθηκε τον ρόλο εκείνου που θα φέρει την αλλαγή και την καθαρότητα στην αμερικάνικη κοινωνία, η οποία, ενώ μαστίζεται από αντιθέσεις και ανισότητες, κυριαρχείται από φαντασιώσεις για το αμερικάνικο όνειρο και το μεγαλείο του έθνους.

Το να κατανοήσουμε τη φύση της εκλογής μίας ανεπαρκούς ηγεσίας, όπως στη συγκεκριμένη περίπτωση, προϋποθέτει να κατανοήσουμε πρώτα τις ασυνείδητες φαντασιώσεις του προσώπου που επιχειρεί να ηγηθεί μίας ομάδας, αλλά και των φαντασιώσεων της ίδιας της ομάδας που προσωποποιούνται στην εικόνα του ηγέτη-σωτήρα. Ο ηγέτης ισχυρίζεται ότι έχει ένα εξαιρετικό σχέδιο για τη σωτηρία της ομάδας, ενώ και τα μέλη της ομάδας χρησιμοποιούν τον ηγέτη ως καθρέφτη των δικών τους φαντασιώσεων και απαιτήσεων σωτηρίας τους, ακόμη και όταν γνωρίζουν ότι αυτή είναι δύσκολο να συμβεί. Ωστόσο, η ελπίδα που γίνεται παραπλανητική είναι ισχυρότερη από τη λογική.

Όταν λοιπόν ο Τραμπ υποστήριζε ότι έχει ένα «σπουδαίο σχέδιο» και ότι δεν θα το αποκάλυπτε γιατί το θεωρούσε «μυστικό», κάποιοι τότε είχαν ανάγκη από τα ζωτικά του ψεύδη. Όταν υποστήριζε ότι θα στείλει φυλακή την Κλίντον, εξέφραζε το θυμό και την επιθετικότητα πολλών απέναντι στη δική της ανεπάρκεια, και κυρίως στην ανεπάρκεια του πολιτικού κατεστημένου, που εκπροσωπούσε, να δώσει λύσεις. Με τα «αυθόρμητα» ξεσπάσματά του, προϊόν τηλεοπτικής σκηνοθεσίας, ανταποκρινόταν στις ανάγκες ενός ρόλου που προσδοκούσε μεγάλο μέρος της κοινωνίας. Τελικά το τηλέ-ριάλιτι κυριάρχησε της πραγματικότητας: Ο Τραμπ αναλαμβάνει την διακυβέρνηση της χώρας με το σημαντικότερο ρόλο στον πλανήτη και αυτό δεν είναι σενάριο επιστημονικής φαντασίας.

*Ο Χαράλαμπος Πουλόπουλος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Κοινωνικής Εργασίας στο Τμήμα Κοινωνικής Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήμης του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης.