Οικονομικά ενδυναμωμένες αλλά εκτεθειμένες

Σε παγκόσμιο επίπεδο, μία στις τρεις γυναίκες θα βιώσει βία από κάποιον σύντροφο κατά τη διάρκεια της ζωής της. Σύμφωνα με έρευνα του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το 25% των γυναικών στην Ελλάδα έχουν βιώσει σωματική ή/και σεξουαλική βία από νυν ή πρώην σύντροφο.

Η οικονομική ενδυνάμωση των γυναικών θεωρείται κλειδί για την ανεξαρτησία τους και, κατ’ επέκταση, την προστασία τους από την ενδοοικογενειακή βία. Αλλά είναι πράγματι έτσι;

Μια πρόσφατη σουηδική μελέτη, δημοσιευμένη στο Journal of Public Economics, εξετάζοντας την επίδραση της σχετικής οικονομικής θέσης των γυναικών στην ενδοοικογενειακή βία, αποκαλύπτει μια σύνθετη και, σε ορισμένες περιπτώσεις, παράδοξη εικόνα, βοηθώντας μας να κατανοήσουμε βαθύτερα πώς η οικονομική ενδυνάμωση των γυναικών μπορεί να αλληλεπιδρά με τις δυναμικές των σχέσεων, οδηγώντας ενίοτε σε ανεπιθύμητα αρνητικά αποτελέσματα.

Η διπλή όψη της οικονομικής ενδυνάμωσης

Η οικονομική ενδυνάμωση δίνει στις γυναίκες τα μέσα να σταθούν στα πόδια τους, να διαπραγματευτούν τους όρους της ζωής τους και να μειώσουν την εξάρτησή τους από τους συντρόφους τους. Φανταστείτε μια γυναίκα που ξαφνικά έχει τη δυνατότητα να αποφασίζει για τον εαυτό της, να ορίζει το μέλλον της. Αυτό, θεωρητικά, θα έπρεπε να μειώνει την πιθανότητα να παραμείνει σε μια κακοποιητική σχέση.

Υπάρχει, όμως, και μια εναλλακτική οπτική που υποστηρίζει ότι η αλλαγή της δυναμικής μπορεί να προκαλέσει «αντιδράσεις». Ορισμένοι άνδρες μπορεί να αισθανθούν ότι η παραδοσιακή τους θέση απειλείται. Η αίσθηση απώλειας του ελέγχου μπορεί να οδηγήσει σε βίαιες συμπεριφορές, σε μια προσπάθεια να επανακτήσουν την κυριαρχία τους.

Η σουηδική μελέτη εντοπίζει στοιχεία που υποστηρίζουν και τους δύο αυτούς μηχανισμούς, οδηγώντας σε μια λεπτομερή κατανόηση του πώς η οικονομική ενδυνάμωση των γυναικών επηρεάζει την ενδοοικογενειακή βία.

Χρησιμοποιώντας λεπτομερή και μακροχρόνια δεδομένα από νοσοκομειακές επισκέψεις γυναικών λόγω επιθέσεων, η μελέτη αποκαλύπτει μια καμπύλη σχήματος U μεταξύ του εισοδήματος των γυναικών και των επισκέψεων σε νοσοκομεία λόγω επιθέσεων από τους συντρόφους τους. Όταν οι γυναίκες κερδίζουν λιγότερα από τους συζύγους τους, μια αύξηση του εισοδήματός τους τείνει να μειώνει τον κίνδυνο ενδοοικογενειακής βίας, κάτι που είναι σύμφωνο με την υπόθεση της διαπραγματευτικής δύναμης. Ωστόσο, όταν οι γυναίκες αρχίζουν να κερδίζουν περισσότερα από τους συζύγους τους, η πιθανότητα να βιώσουν ενδοοικογενειακή βία αυξάνεται – ένα μοτίβο σύμφωνο με την υπόθεση της «αντίδρασης».

Η αναζήτηση βοήθειας ως ένδειξη ενδυνάμωσης των γυναικών

Ένα ενδιαφέρον εύρημα είναι ότι η αύξηση των νοσοκομειακών επισκέψεων δεν οφείλεται απαραίτητα σε περισσότερα περιστατικά βίας, αλλά σε μεγαλύτερη αναζήτηση φροντίδας. Οι γυναίκες στη Σουηδία αισθάνθηκαν πιο δυνατές να αναφέρουν την κακοποίηση και να ζητήσουν βοήθεια. Αυτό είναι ένα θετικό σημάδι ότι η οικονομική ενδυνάμωση τους δίνει φωνή και θάρρος.

Ιδιαίτερα, οι γυναίκες με χαμηλότερο εισόδημα, χαμηλότερη εκπαίδευση ή μη σκανδιναβικής καταγωγής, έδειξαν μεγαλύτερη αύξηση στην αναζήτηση βοήθειας. Αυτό υποδηλώνει ότι η οικονομική ανέλιξη τους έδωσε το απαραίτητο στήριγμα για να σπάσουν τον κανόνα της σιωπής.

Αυτά τα ευρήματα αναδεικνύουν ότι η οικονομική ενδυνάμωση μπορεί να ενθαρρύνει τις γυναίκες να αναζητήσουν πιο συχνά βοήθεια για την ενδοοικογενειακή βία, ιδιαίτερα όταν θεωρούν ότι έχουν καλύτερες επιλογές έξω από την σχέση τους. Αυτή η μετατόπιση μπορεί να αντικατοπτρίζει μειωμένη ανοχή για κακοποιητικές συμπεριφορές καθώς βελτιώνεται η οικονομική κατάστασή τους, σηματοδοτώντας την ενδυνάμωσή τους με τη μορφή μεγαλύτερης αυτοσυνηγορίας και αναφοράς περιστατικών, αντί για απλή κλιμάκωση της βίας.

Το πλαίσιο κάνει τη διαφορά

Η μελέτη βοηθά, επίσης, να κατανοήσουμε τη μεγάλη σημασία του πλαισίου στο οποίο η οικονομική ενδυνάμωση είναι πιο πιθανό να επηρεάσει την ενδοοικογενειακή βία. Η αύξηση των επισκέψεων σε νοσοκομεία ήταν ιδιαίτερα σημαντική για τις γυναίκες με χαμηλή αρχική διαπραγματευτική δύναμη – όσες για παράδειγμα ήταν νεότερες, λιγότερο μορφωμένες ή με χαμηλό εισόδημα. Συγκεκριμένα, η μεγαλύτερη αύξηση στις επισκέψεις λόγω ενδοοικογενειακής βίας μετά από βελτιώσεις στη δυνητική οικονομική τους θέση, σημειώθηκε σε γυναίκες μη σκανδιναβικής καταγωγής και σε εκείνες στις χαμηλότερες εισοδηματικές κατηγορίες.

Αυτό υποδηλώνει ότι η επίδραση της οικονομικής ενδυνάμωσης στην ενδοοικογενειακή βία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πλαίσιο, επηρεαζόμενη από ευρύτερους κοινωνικούς παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων των έμφυλων άγραφων κανόνων και δυναμικών, καθώς και των οικονομικών ευκαιριών. Για τις γυναίκες που παραδοσιακά κατέχουν λιγότερη διαπραγματευτική ισχύ στις σχέσεις ή τις κοινότητές τους, η οικονομική ανέλιξη μπορεί να προκαλέσει ισχυρότερες, πιο βίαιες αντιδράσεις, ειδικά εάν αυτή η ανέλιξη θεωρηθεί ως πρόκληση στις υπάρχουσες ανδροκρατούμενες ιεραρχίες εξουσίας.

Επιπλέον, η μελέτη διαπίστωσε ιδιαίτερη αύξηση των επισκέψεων σε νοσοκομεία κυρίως σε σχετικά νέους γάμους, υποδεικνύοντας ότι η περίοδος προσαρμογής στις μεταβολές της οικονομικής δυναμικής μπορεί να είναι ιδιαίτερα ταραχώδης. Αυτό συμβαδίζει με την άποψη ότι η επαναδιαπραγμάτευση των ρόλων και των προσδοκιών στις σχέσεις μπορεί να οδηγήσει σε συγκρούσεις, ειδικά όταν αμφισβητούνται βαθιά εδραιωμένοι έμφυλοι κανόνες.

Προς μια ολιστική προσέγγιση

Η σουηδική μελέτη υποδηλώνει ότι η σχέση μεταξύ της οικονομικής ενδυνάμωσης των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας είναι γεμάτη προκλήσεις και αντιφάσεις. Από τη μία, η βελτίωση της οικονομικής θέσης μιας γυναίκας της παρέχει μεγαλύτερη διαπραγματευτική ισχύ στη σχέση της και, πιθανώς, μεγαλύτερη δυνατότητα να αποχωρήσει από κακοποιητικές καταστάσεις. Από την άλλη, αυτή η ενδυνάμωση μπορεί να προκαλέσει βία από συντρόφους που αισθάνονται ότι απειλούνται από την ανατροπή των «παραδοσιακών» δομών εξουσίας.

Για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και τους υπερασπιστές των δικαιωμάτων των γυναικών, τα ευρήματα της σουηδικής μελέτης υποδεικνύουν ότι η απλή αύξηση των οικονομικών ευκαιριών, αν και απαραίτητη, δεν είναι πανάκεια. Αντίθετα, απαιτούνται ολιστικές παρεμβάσεις που να αντιμετωπίζουν όχι μόνο τους οικονομικούς παράγοντες αλλά και τις κοινωνικές ρίζες της βίας κατά των γυναικών.

Στην Ελλάδα, έχουν γίνει βήματα προς αυτή την κατεύθυνση. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των Φύλων 2021-2025 θέτει ως προτεραιότητα την πρόληψη και καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών, την ενίσχυση της συμμετοχής τους στην αγορά εργασίας και την εξάλειψη των έμφυλων στερεοτύπων.

Η Γενική Γραμματεία Δημογραφικής και Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων έχει δημιουργήσει ένα δίκτυο δομών υποστήριξης, συμπεριλαμβανομένων Συμβουλευτικών Κέντρων και Ξενώνων Φιλοξενίας για θύματα βίας. Η Γραμμή SOS 15900 προσφέρει 24ωρη υποστήριξη και συμβουλευτική.

Πρόσφατα, έχουν επίσης υλοποιηθεί εκπαιδευτικά προγράμματα σε συνεργασία με σχολεία και πανεπιστήμια, προωθώντας την ισότητα των φύλων και καταπολεμώντας τα στερεότυπα από νεαρή ηλικία. Επιπλέον, καμπάνιες ευαισθητοποίησης, όπως το “Δεν Είσαι η Μόνη – Δεν Είσαι Μόνη”, στοχεύουν στην ενημέρωση και την ενθάρρυνση των γυναικών να αναζητήσουν βοήθεια.

Μη κυβερνητικές οργανώσεις όπως η Διοτίμα και το Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Βίας δραστηριοποιούνται έντονα, προσφέροντας νομική βοήθεια, ψυχοκοινωνική υποστήριξη και προγράμματα ενδυνάμωσης σε συνεργασία με κρατικούς φορείς για τη βελτίωση των υπηρεσιών και την προώθηση νομοθετικών αλλαγών.

Στοχευμένες στρατηγικές που εμπλέκουν τους άνδρες στην προώθηση της ισότητας των φύλων είναι, τέλος, καθοριστικής σημασίας για μια ολιστική αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας. Στη χώρα μας φαίνεται να λείπουν πρωτοβουλίες που ενθαρρύνουν τους άνδρες να γίνουν σύμμαχοι στην καταπολέμηση της έμφυλης βίας και των στερεοτύπων μέσω εκπαιδευτικών σεμιναρίων και δράσεων ευαισθητοποίησης, με στόχο την αλλαγή νοοτροπίας και την προώθηση υγιών προτύπων ανδρισμού. Σχετικές στατιστικές μελέτες από Οργανισμούς όπως η Ευρωπαϊκή Κοινωνική Έρευνα και το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, καταδεικνύουν ότι απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες για την προώθηση της ισότητας των φύλων, ιδίως για την αμφισβήτηση των πολιτισμικών αντιλήψεων περί αρρενωπότητας και την ενίσχυση του ρόλου των γυναικών στην οικονομική δραστηριότητα και την πολιτική εκπροσώπηση.