Πάλι τα ίδια! Αυστηρότητες αντί δικαιοσύνης

Για πολλοστή φορά η σημερινή κυβέρνηση, πιστή στο δόγμα «νόμος και τάξη», προωθεί με νομοσχέδιο μια ποινική μεταρρύθμιση εισάγοντας βαρύτερες ποινές στον ποινικό κώδικα. Επαναλαμβάνει έτσι μια χρεωκοπημένη πολιτική με απλές δήθεν λύσεις απέναντι σε ένα πολυσύνθετο πρόβλημα. Έτσι ορίζεται ο νέο-τιμωρητισμός *.

Εννοείται, ότι η ζωή παρεκτρέπεται χωρίς να υπακούει στις κούφιες φοβέρες. Το έγκλημα, παγκόσμια και διαχρονική σταθερά, αναπτύσσεται, το δείχνουν οι στατιστικές της Αστυνομίας και ο κατακλυσμός περιστατικών νεανικής βίας. Με το δόγμα του αυταρχισμού ναυαγούν και οι δυο στόχοι της ποινικής δικαιοσύνης: Τόσο η ασφάλεια – πρόληψη του εγκλήματος, όσο και η δικαιοσύνη που προϋποθέτει όχι αυστηρές αλλά δίκαιες και αναλογικές ποινές. Δεν είναι τυχαία η επαναλαμβανόμενη αποτυχία, οι εξηγήσεις γι’ αυτήν είναι πολυάριθμες, με κυριότερες τις ακόλουθες.

Α) Η εμμονή σε μια άκαρπη «λύση» όπως η υπέρμετρη αυστηρότητα που μονίμως ναυαγεί, δείχνει ότι οι στόχοι ασφάλεια – δικαιοσύνη στην πραγματικότητα αφήνουν αδιάφορη τη σημερινή ποινική εξουσία. Αδιάφορη άλλωστε αφήνουν οι ίδιοι στόχοι και κάθε ισοπεδωτική πολιτική του τύπου «νόμος και τάξη». Ένα από τα πολλά και πολύ σημαντικά που προσπαθεί να κρύβει ο ποινικός λαϊκισμός** είναι το από καιρό πασίγνωστο: Αυτό που αποτρέπει τον επίδοξο δράστη από το έγκλημα δεν είναι το ύψος της ποινής, αλλά η βεβαιότητα της σύλληψης. Άλλο λοιπόν ενδιαφέρει τους ασκούντες την αυταρχική ποινική εξουσία: Η εξουσίαση, ως αυτοσκοπός κάθε ακροδεξιάς και αντιδημοκρατικής πολιτικής. Πώς θα μπορούσε πχ να ασκηθεί ουσιαστική πρόληψη της άνωθεν διαφθοράς, όταν για τη Novartis δεν καταδικάζεται κανείς πολιτικός, και για τα Τέμπη αντί να συσταθεί προανακριτική επιτροπή συστήνεται μια χρονοβόρα και χωρίς εστίαση στα ποινικά ζητούμενα εξεταστική; Δεν απαντώ, ρητορικό είναι το ερώτημα.

Β) Στην εποχή μας, τόσο η παντοδύναμη επικοινωνία όσο και η νέα ψηφιακή τεχνολογία αποφεύγουν την αιτιολόγηση. Στην τηλεόραση, εκτός εξαιρέσεων, αν απαντάς με ατάκες κερδίζεις, αν πας να τεκμηριώσεις έστω πυκνά, έχασες. Αρχίζουν τα «ο χρόνος μας πιέζει», ή οι νέες ερωτήσεις βροχή πριν απαντηθούν οι προηγούμενες. Τέλος οι αιτιολογίες: Το παιχνίδι της πρόσληψης και απομνημόνευσης της πληροφορίας παίζεται πια με συνειρμούς.

Τί πασχίζει να δηλώσει επομένως το μήνυμα της βαριάς και δυσανάλογης κατασταλτικής βίας; Προφανώς, ότι τα μεγάλα προβλήματα «λύνονται» με τη βία. Μη ξεχνάμε δα πως και η ποινή βία αποτελεί, έστω κι αν στη δίκαιη και αναλογική της μορφή είναι κοινωνικά αναγκαία και χρήσιμη. Ο πολίτης έχει εθιστεί όμως να μην ξοδεύεται σε αιτιολογίες και διακρίσεις, συσχετίζει συνειρμικά τη «λύση» στο πρόβλημα με την άμετρη κατασταλτική βία. Το διδάσκεται έμπρακτα. Όταν αντιμετωπίσει στη ζωή του ό,τι του φαίνεται κακό, του έρχονται αυθόρμητα και συχνά στο νου το βίαιο ξεκαθάρισμα λογαριασμών, ή σε στιγμές ψυχολογικής ταραχής οι «παράλογες εκρήξεις». Τυχαίο είναι άραγε, που οι ΗΠΑ, χώρα με πολιτική “Law and Order”, θανατικές ποινές και μηδενικές ανοχές, υποφέρει από πλήγματα τυφλής βίας σε σχολεία ή σε σταθμούς που συγκεντρώνουν κόσμο; Δεν απαντώ ούτε σε αυτό, ήταν το δεύτερο ρητορικό ερώτημα.

Γ) Μια και μόνο από τις προωθούμενες τώρα ρυθμίσεις, η αύξηση του ανώτατου ορίου της πρόσκαιρης κάθειρξης από 15 σε 20 χρόνια, πρόκειται να φουλάρει με ένα κλικ τις ήδη υπερσυνωστισμένες φυλακές με πολλαπλάσιο πληθυσμό κρατουμένων. Αυτό θα συμβεί εδώ, σε μια χώρα που ήδη μαστίζεται από ευρωπαϊκά μοναδικό αριθμό ισοβίων. Ποιοι νοιάζονται; Τρίτο ρητορικό ερώτημα, αλλά εδώ θα παρατηρήσω κάτι.

Δεν νοιάζονται οι χειριστές του συστήματος «νόμος και τάξη», επειδή «από πίτα που δεν τρως, δεν σε νοιάζει κι αν καεί»: Οι δικοί τους δεν είναι πιθανό να μπουν ποτέ στη φυλακή, όπως δείχνουν τα παραπάνω στο (Β). Επίσης, επειδή η επιβάρυνση του συνωστισμού κρατουμένων από τη συγκεκριμένη μεταρρύθμιση θα γίνει αισθητή μόνο μετά 15 περίπου χρόνια, πέρα δηλαδή από τον χρονικό ορίζοντα των σημερινών κυβερνητικών παραγόντων και συμφερόντων, τότε που οι νέοι κρατούμενοι θα εισάγονται χωρίς να απολύονται οι παλιοί. Τέλος, ο αρνητικός διεθνής απόηχος του υπερπληθυσμού στις φυλακές δεν τους εγγίζει, αφού τα ισχυρά ΜΜΕ τους τον αποκρύπτουν από τους ψηφοφόρους τους.

Όπως οι απαντήσεις στα ρητορικά ερωτήματα, έτσι και ο επίλογος σήμερα είναι περιττός. Ποιος, αν σκεφτεί λίγο, δεν καταλαβαίνει, πόσο άσχετοι είναι οι νεοφιλελεύθεροι με τον φιλελευθερισμό;

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

*Ηλ. Γ. Αναγνωστόπουλου (Προέδρου της Ένωσης Ελλήνων Ποινικολόγων), Σωφρονιστική αποικία; Στο Nova Criminalia, Περιοδική έκδοση της ΕΕΠ No 19, Νοέμβριος 2023. 

** Βλ. Ευτ. Φυτράκη, Ποινικός λαϊκισμός και (νέα) σωφρονιστική πολιτική, περιοδικό Eγκληματολόγοι, τεύχος 9, Νοέμβριος 2021.

Ο Νίκος Παρασκευόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ και πρώην υπουργός Δικαιοσύνης.