Πώς θα μπορούσε να γίνει συζήτηση για τα ΑΕΙ;

Στα χρόνια της παλιάς Ινδίας χρησιμοποιούσαν για μεταφορές εμπορευμάτων και ανθρώπων ένα θεόρατο φορτηγό – το λεγόμενο Juggernaut. Αν τύχαινε να φτάσει στον προορισμό του με το φορτίο σώο και αβλαβές, ήταν μεγάλο κατόρθωμα και το κόστος μειωνόταν θεαματικά γιατί έτσι γλίτωναν άπειρες μικρο-μεταφορές που θα χρειαζόταν διαφορετικά. Λίγο όμως να γλιστρούσε, το τεράστιο φορτηγό αναποδογύριζε, το φορτίο σκορπούσε και το κόστος ήταν τεράστιο.

Το νομοσχέδιο που αυτή την περίοδο προωθεί το Υπουργείο Παιδείας για τα πανεπιστήμια είναι ένα τέτοιο φορτηγό, παραφορτωμένο με άπειρες διατάξεις επί παντός επιστητού – από τα βιομηχανικά διδακτορικά έως τις λεπτομέρειες των Συμβουλίων Διοίκησης και τις εκλογές των Τμημάτων. Περιέχει 345 άρθρα σε 403 σελίδες και μόνο τα περιεχόμενα πιάνουν 16 σελίδες! Αν περάσει και εφαρμοστεί θα είναι άθλος γιατί με μία βολή θα φανεί ότι πετυχαίνει πάμπολλους στόχους που δεν εδέησε να προωθήσει την προηγούμενη τριετία. Ακόμα όμως και εάν το σχέδιο περάσει αλώβητο και όλα τα τριτοβάθμια ιδρύματα της χώρας μπουν εκόντα-άκοντα σε ένα ενιαίο διοικητικό και μαθησιακό πατρόν, τα προβλήματα δεν θα αργήσουν να ξεπηδήσουν και το πολύπλοκο πλαίσιο μάλλον θα καταστεί ανεφάρμοστο στην πράξη.

Το πιθανότερο βέβαια είναι από την υπερβολική πολυπλοκότητα το υπερφορτηγό να γλιστρήσει και να σωριαστούν όλα καταγής κάνοντας την κατάσταση στα πανεπιστήμια χειρότερη από ό,τι ήταν πριν εκκολαφθεί το πολυνομοσχέδιο. Και αυτό θα είναι κρίμα γιατί περιέχει πολλά ζητήματα οργάνωσης σπουδών και εκπαιδευτικού σχεδιασμού που θα έπρεπε εδώ και καιρό να έχουν αποτελέσει προτεραιότητα της Πολιτείας στα πανεπιστήμια.

Οι βασικοί λόγοι που κάνουν το πολυνομοσχέδιο περίπλοκο και αναποτελεσματικό στην καθολική εφαρμογή του είναι οι ακόλουθοι:

1.Το κύριο πρόβλημα του είναι ότι το διοικητικό μοντέλο που προωθεί είναι το ίδιο είτε πρόκειται για τα πολύ μεγάλα πανεπιστήμια (όπως το ΕΚΠΑ ή το ΑΠΘ) είτε για μεσαία ιδρύματα (όπως το Οικονομικό Πανεπιστήμιο και της Θεσσαλίας) ή και πολύ μικρότερα (όπως για παράδειγμα το Χαροκόπειο στην Καλλιθέα). Είναι προφανές ακόμα και σε ένα πρωτοετή φοιτητή ότι η δομή διοίκησης ενός ιδρύματος θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη της την έκταση του, την γνωστική πολυμορφία και φυσικά τους φοιτητικούς πληθυσμούς που θα πρέπει να εξυπηρετήσει. Τόσο άτεγκτα μοντέλα διοίκησης για όλους και για κάθε περίσταση είναι μοιραίο είτε να ατονήσουν – οπότε θα πάψουν να είναι ενιαία – είτε να καταρρεύσουν σαν γραφειοκρατικοί πύργοι.

Η λύση θα ήταν να γίνουν επιτέλους χωριστοί νόμοι που θα αφορούν την διοίκηση μόνο των πολύ μεγάλων ΑΕΙ, καθώς και των μεγάλων Σχολών σε αυτά όπως είναι οι Νομικές και οι Ιατρικές. Για τα άλλα ιδρύματα, οι νόμοι θα είναι διαφορετικοί γιατί οι διαδικασίες θα μπορούσαν να είναι απλούστερες και να αξιολογούνται ευκολότερα.

2.Δεύτερο πρόβλημα είναι η κατάργηση των εκλεγμένων πρυτανικών αρχών και ο διορισμός τους από τα λεγόμενα Συμβούλια Ιδρύματος. Οι λόγοι που επικαλείται το νομοσχέδιο είναι ότι στις εκλογές των πρυτάνεων πρυτανεύουν πελατειακά κριτήρια που εν συνεχεία οδηγούν σε φατριασμούς και κακοδιοίκηση. Μα το ίδιο θα ισχύει και με τα εκλεγόμενα μέλη των Συμβουλίων, τα οποία θα βρεθούν να είναι εξίσου επιρρεπή στην κολακεία, σταδιακά στις πελατειακές σχέσεις και σε απώτερο στάδιο στον φατριασμό.

Δυστυχώς οι πειρασμοί ισχύουν για όλους και περιορίζονται όχι με επικλήσεις στην ατομική ηθική αλλά σε αδιάβλητους κανόνες. Στην περίπτωση μας, η λύση είναι οι πρυτάνεις να εκλέγονται όπως σήμερα και τα Συμβούλια να ασχολούνται αμιγώς με την αξιολόγηση των ιδρυμάτων και καθόλου με την διοίκηση τους. Επιπλέον, τα εξωτερικά μέλη των Συμβουλίων να απαγορεύεται να θέτουν υποψηφιότητα εκλογής σε καθηγητική βαθμίδα επί 5 χρόνια μετά το πέρας της θητείας τους.

3.Τρίτο και σημαντικό πρόβλημα είναι ότι η κυβέρνηση προωθεί ακάθεκτη τον μηχανισμό των πανεπιστημιακών φρουρών νομίζοντας ότι έτσι θα τιθασεύσει την βία και την ανομία που κατά καιρούς εκδηλώνεται στα πανεπιστήμια. Για όσους έχουν ζήσει επί χρόνια μέσα σε πανεπιστημιακούς χώρους, το πιθανότερο είναι να την οξύνει γιατί οι φρουροί θα είναι εύκολος στόχος σε όσους ψάχνονται για καβγά – όπως έχουμε γράψει παλιότερα εδώ.

Αν κάποιος έχει αυταπάτες ότι οι Φρουρές των ΑΕΙ θα φέρουν ειρήνη και ασφάλεια, ας αναλογιστεί τι ακριβώς θα έκαναν αν είχαν πιάσει δουλειά στο ΑΠΘ και προσπαθούσαν να απωθήσουν τις βαριοπούλες. Η απάντηση είναι ένα στρογγυλό ΤΙΠΟΤΑ: απλώς θα είχαν ειδοποιήσει τα ΜΑΤ και το σκηνικό μετά θα ήταν το ίδιο με σήμερα με τους φρουρούς θεατές στα επεισόδια.

4.Εάν τα παραπάνω δομικά εμπόδια αρθούν με την διατήρηση της ελεύθερης εκλογής πρυτάνεων, την επιλογή απλούστερων μοντέλων διοίκησης για τα μικρότερα ΑΕΙ και την ανάκληση των Φρουρών, το υπερφορτηγό του πολυνομοσχεδίου θα αποκτήσει μεγαλύτερη ευστάθεια και μπορεί να γλιτώσει το ντεραπάρισμα. Όμως θα μένει ένα ακόμα να ικανοποιηθεί για να ξεκινήσει μια σοβαρή συζήτηση για τα πανεπιστήμια: η δημόσια αξιολόγηση.

Είπαμε πριν ότι αυτή και μόνο πρέπει να είναι η αποκλειστική αρμοδιότητα των Συμβουλίων, αλλά το ερώτημα είναι με ποια κίνητρα οι καθηγητές και φοιτητές θα σπεύσουν να επιτύχουν διακρίσεις και να αποσπάσουν εύσημα για το πανεπιστήμιο τους;

Η λύση είναι πολύ απλή: Είναι απολύτως απαραίτητο η κάθε Έκθεση αξιολόγησης να δημοσιοποιείται στην δημόσια σφαίρα και να μην παραμένει ως καλά κρυμμένο μυστικό σε υπολογιστές του Υπουργείου με την δήθεν επίκληση σε προσωπικά δεδομένα. Παράλληλα πρέπει να γίνεται κατανομή ενός σημαντικού μέρους του προϋπολογισμού σε Τμήματα και Σχολές αναλόγως των επιδόσεων στην έρευνα, φοίτηση, μεταπτυχιακά αλλά και την ομαλότητα και πληρότητα των σπουδών. Πολλά πράγματα που τώρα χρειάζονται περίπλοκες περιγραφές για να δουλέψουν, θα γίνουν ευκολότερα με τον μηχανισμό επιβράβευσης.