Πόσο “αμερικανική” ήταν η Επανάσταση του 1821;

Η δήλωση του πρωθυπουργού, Κυριάκου Μητσοτάκη, περί «εμπνεύσεως» της ελληνικής επανάστασης του 1821 από τον Αμερικανικό Πόλεμο της Ανεξαρτησίας, του 1775, πυροδότησε πλήθος αντιδράσεων στα αλωνάκια των κοινωνικών δικτύων. Πολλοί, ιδίως στα ενδότερα της δεξιάς πολυκατοικίας, τον κατηγόρησαν για ασυλλόγιστο «αναθεωρητισμό» που βάλλει κατά των εθνικών συμφερόντων, ενώ την ίδια στιγμή μερίδα του προοδευτικού κόσμου στάθηκε στην απρόσμενη απουσία της Γαλλικής Επανάστασης από την ιστορική εξίσωση, με αποτέλεσμα η αναφορά να προσομοιάζει με βαθιά υπόκλιση στον Υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μάικ Πομπέο.

Ουδείς, πέρα από τον ίδιο τον πρωθυπουργό, μπορεί να γνωρίζει ποια ήταν η πρόθεσή του -το βέβαιο είναι πως η συγκεκριμένη αναφορά αποτελεί μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να δραστηριοποιηθεί, εκ νέου, η περίφημη Επιτροπή για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821, της οποίας, τα ίχνη, έχουμε χάσει, εσχάτως, από τη δημόσια σφαίρα.

Πιθανολογώ, όμως, πως οι ποικίλες αναταράξεις που προκάλεσε το άρθρο του Καθηγητή Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών του Εθνικού-Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Αριστείδη Χατζή, για την αθυρόστομη γλώσσα και την ερωτική ζωή του Γεωργίου Καραϊσκάκη, έκαμψε κομματάκι την αγωνιστικότητα της Επιτροπής που ήθελε να «επανασυστήσει τη χώρα στους πολίτες της ενόψει των 200 ετών». Αρκούσε, κατά πως φαίνεται, η ψηφιακή βουή και η υποκριτική αντάρα κάμποσων αγανακτισμένων οι οποίοι πίσω από το άρθρο για τον Γεώργιο Καραϊσκάκη, είδαν μια άνευ προηγουμένου «προσβολή» στα ιερά και τα όσια του Αγώνα.

Φοβάμαι πως, αν και η Επιτροπή «Ελλάδα 2021» παραμένει η καθ᾽ ύλην αρμόδια για να απαντήσει, σχετικά με τις όποιες επιρροές της Ελληνικής Επανάστασης από την Αμερικανική, δεν πρόκειται να μπει στην ουσία της ιστορίας, φωτίζοντας, με επιστημονική τεκμηρίωση, άγνωστες πτυχές και ανοίγοντας έναν εποικοδομητικό διάλογο με τον Έλληνα πολίτη. Αν έπραττε το καθήκον της θα έπρεπε να συγκρουσθεί σφοδρά όχι μόνο με παγιωμένες αντιλήψεις, αλλά και με πανίσχυρους θεσμούς που βολεύονται με την επιδερμική ανάγνωση και απόδοση της Ιστορίας, η οποία στα μέρη μας έχει την τάση να εμφανίζεται εξόχως μονοσήμαντα.

Όποιος πάλι έχει την επιθυμία να δαγκώσει το μήλο της γνώσης και να διεισδύσει στα κατάβαθα της αβύσσου, ακολουθώντας τη ροή της Ιστορίας, θα εκπλαγεί από τα ευρήματα. Εκεί, η Ελληνική Επανάσταση και η αναβίωση των ιδεών της φέρει συμβολισμούς που δεν καταγράφονται στα σχολικά εγχειρίδια. Ο επίμονος μελετητής θα παρακολουθήσει τους, τόσο λησμονημένους, Έλληνες διαφωτιστές, όπως τον Ρήγα και τον Κοραή, να σχεδιάζουν ένα κράτος που δεν προσδιορίζεται από θρησκευτικούς όρους. Να οραματίζονται μια Δημοκρατία απαλλαγμένη από τις θεοκρατικές κοσμοθεωρίες. Έναν τόπο πνευματικής αναγέννησης και ελευθερίας.

Θα ανακαλύψει φιλέλληνες, ρομαντικούς επαναστάτες από όλο τον κόσμο που ταξιδεύουν και να δίνουν τη ζωή τους, όχι για το διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ή την απελευθέρωση μιας επαρχίας της, αλλά για την αναβίωση ιδεών που είχαν, για αιώνες, απαγορευθεί από συντηρητικούς κύκλους και ελέω Θεού μονάρχες. Ο δικός τους αγώνας δεν είναι, στα κατάστιχα της ιστορίας, παρά ένα υπαρξιακό ταξίδι -μια επαφή με έναν αρχαίο θησαυρό που αντικατοπτρίζει τις απεριόριστες δυνατότητες του ανθρώπου να αντιληφθεί μια άλλη ζωή, μακριά από το σκοταδισμό της εποχής.

Θα δει τον Ιωάννη Καποδίστρια να ζητά από τις Μεγάλες Δυνάμεις «…να κηρυχθή η Ελλάς ομοφώνως υφ’ όλων των Δυνάμεων χώρα αφιερωμένη αποκλειστικώς και μόνον εις τας επιστήμας και την Διαφώτισιν του ανθρωπίνου γένους», τον Λόρδο Βύρωνα να σαλπάρει από τη Γένοβα για την Ελλάδα, μαζί με τους υπηρέτες, τα άλογα, τα σκυλιά του και είκοσι βαρέλια γεμάτα με ασημένια νομίσματα με σκοπό την  πνευματική αναγέννηση της Ελλάδας. Τον ίδιο άνθρωπο που με πάθος υπερασπιζόταν, στην πατρίδα του, τους εργάτες, στους οποίους η κυβέρνηση ήθελε να επιβάλει την ποινή του θανάτου γιατί κατέστρεφαν τις μηχανές για να μη χάνουν τις δουλειές τους. «Οι εργάτες…», έλεγε, «είναι ολοφάνερα ένοχοι μόνο του θανατηφόρου εγκλήματος της φτώχειας. Ούτε στις πιο καταπιεσμένες επαρχίες δεν έχω δει τόσο άθλια δυστυχία όσο στην καρδιά της χριστιανικής Αγγλίας».

Θα δει τον τελευταίο ηγεμόνα της Μολδαβίας, Μιχαήλ Σούτσο, να καίει δημόσια τα ηγεμονικά του σύμβολα και να αποποιείται τον τίτλο του, τον Αλέξανδρο Υψηλάντη να προδίδεται και να πεθαίνει πάμπτωχος στη Βιέννη, με μόνη επιθυμία να χωριστεί η καρδιά από το σώμα του και να ταφεί στην Ελλάδα. Όσον αφορά το περίφημο θέμα του αφορισμού τους από τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε᾽, για τον οποίο τόσα έχουν γραφτεί κατά καιρούς, αποτελώντας διαχρονικό τριβής μεταξύ των μελετητών, ας αρκεστούμε σε μια φράση: «Αφωρισμένοι υπάρχειεν και κατηραμένοι και ασυγχώρητοι, και μετά θάνατον άλυτοι, και τω αιωνίω υπόδικοι αναθέματι, και αυτοί, και όσοι τοις ίχνεσιν αυτών κατηκολούθησαν του λοιπού…».

Εν τέλει στο όνομα ποιας ιδέας προσέφεραν τόσο απλόχερα τη ζωή τους ο Ρήγας, ο Υψηλάντης, αλλά και τόσοι άλλοι άσημοι φιλέλληνες που ουδεμία σχέση είχαν με τον τόπο μας; Τι έκανε ανθρώπους από την Πολωνολιθουανική κοινοπολιτεία να φεύγουν από την πατρίδα τους και να πολεμούν για την απελευθέρωση μιας επαρχίας, τότε, της Οθωμανικής αυτοκρατορίας; Γιατί ο Βύρων έλεγε «Αν είμαι ποιητής το χρωστώ στον αέρα της Ελλάδας…»; Τι διαφορετικό, διάβολε, έχει ο αέρας της Ελλάδας από εκείνον της Αγγλίας; Ή γιατί έγραφε με θυμό «Τούτα τα μάρμαρα δεν βολεύονται με λιγότερο ουρανό», στο ποίημα «Η κατάρα της Αθηνάς», για να καταγγείλει σ’ όλο τον κόσμο την κλοπή των Γλυπτών του Παρθενώνα. Προφανώς, για να αντιληφθούμε το θυμό του Βύρωνα θα πρέπει πρώτα να αντιληφθούμε τον συμβολισμό των Γλυπτών. Το συμβολισμό της Ελλάδας στο πλαίσιο της εποχής.

Για τους περισσότερους φιλέλληνες η απελευθέρωση της χώρας σήμαινε  ταυτόχρονα και την αναβίωση των ιδανικών που είχαν γεννηθεί κάποτε σ’ αυτό τον τόπο. Η ιδέα μιας χώρας όπου θα ανθούν η ισονομία και η ισότητα, οι επιστήμες, οι τέχνες, το θέατρο, η ποίηση και η αρχιτεκτονική, παράλληλα με τα μαθηματικά, την ιατρική και τη φιλοσοφία ήταν βαθιά ριζοσπαστική στις αρχές του 19ου αιώνα. Αυτή ήταν η μεγάλη προσδοκία των προοδευτικών ανθρώπων της εποχής απ’ την Επανάσταση των Ελλήνων. Η δημιουργία μιας αληθινής Δημοκρατίας.

Απέναντι σε αυτό το μέτωπο, συσπειρώθηκαν οι δυνάμεις της συντήρησης, μονάρχες που περιόριζαν κάθε μορφή ελευθερίας και ζούσαν εις βάρος των πολλών, εντεταλμένοι του Θεού που αρνούνταν να χάσουν το πιο πολύτιμο περιουσιακό τους στοιχείο: Το δικαίωμα του καθορισμού ανάμεσα στο καλό και το κακό. Άνθρωποι που υπηρετώντας τη Θεία Πρόνοια προσδιόριζαν τη ζωή στη γη ως τιμωρία, αντιμετώπιζαν το γυμνό σώμα ως αμαρτία και δεν δίσταζαν να κλείνουν τους χώρους θεραπείας, οι οποίοι βασίζονταν στην ιατρική, ζητώντας από τους ασθενείς να αφεθούν στα θαύματα. Κατάλοιπά τους συνεχίζουν να παρασιτούν στην κοινωνική ζωή της χώρας, έπειτα από δύο αιώνες. 

Η ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης είναι ένας υπέροχος κόσμος να τον εξερευνήσει κανείς -το μόνο που απαιτεί είναι ανοιχτό μυαλό και καθαρή σκέψη. Θα ήταν ευχής έργον να συσταθεί μια κανονική Επιτροπή, χωρίς αγκυλώσεις και με θέληση να ξεναγήσει τον καθένα από εμάς σε αυτή την ανεξερεύνητη γη, ενόψει της συμπλήρωσης των 200 ετών. Να αφεθούμε στα ίχνη μιας ιστορίας που δεν τονώνει το «εθνικό φρόνημα» (για να θυμηθούμε και την υπόδειξη της Υπουργού Παιδείας, Νίκης  Κεραμέως, η οποία δυστυχώς, αυτόν, τον άχαρο ρόλο, επεφύλασσε στην Ιστορία), αλλά τουναντίον αποτελεί τον οδικό χάρτη για το μέλλον της χώρας.