Σημίτης: Το θριαμβεύον αουτσάιντερ του “τρίτου δρόμου”

Ο Σημίτης ήταν ένα θριαμβεύον αουτσάιντερ. Ελάχιστοι περίμεναν ότι θα κερδίσει την κρίσιμη ψηφοφορία στην Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑΣΟΚ το 1996 για την αντικατάσταση του Ανδρέα Παπανδρέου στην Πρωθυπουργία. Ο “κύριος καθηγητής” όμως τα κατάφερε κόντρα στα προγνωστικά και ενώ το επιτελείο του Ακη Τσοχατζόπουλου είχε αρχίσει να γιορτάσει την επικείμενη νίκη του.

Στο συνέδριο του καλοκαιριού του 1996, μετά το θάνατο του ιδρυτή του κόμματος, οι περισσότεροι πίστευαν ότι ο Ακης, με τα παραδοσιακά του ερείσματα στον κομματικό μηχανισμό, θα έπαιρνε το αίμα του πίσω και θα επέβαλλε διαρχία (ο ίδιος στην προεδρία του κόμματος, ο Σημίτης στο Μαξίμου). Ο τότε Πρωθυπουργός τα έπαιξε όλα για όλα (“καθαρές λύσεις, ή θα είμαι και πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ ή θα παραιτηθώ και από Πρωθυπουργός” και εν τέλει πήρε όλο το χαρτί. Εκλέχθηκε και πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, κάτι που ελάχιστοι θα φαντάζονταν ένα χρόνο πριν.

Επί των ημερών του, και αυτό είναι κάτι που πρέπει να ειπωθεί, το ΠΑΣΟΚ μετακινήθηκε δεξιότερα στον ιδεολογικό χάρτη, όπως σχεδόν όλα τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα της Ευρώπης και οι Δημοκρατικοί των ΗΠΑ εκείνη την εποχή. Έτσι και αλλιώς μερικά μόνο χρόνιο μετά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού και τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, ο καπιταλισμός έδειχνε απολύτως κυρίαρχος και επέβαλλε παγκοσμίως το δόγμα του.

Ο Σημίτης πορεύτηκε στην ουσία τον τρίτο δρόμο προς το σοσιαλισμό, έτσι τουλάχιστον ονόμασε τον ιστορικό συμβιβασμό του νεοφιλελευθερισμού με τη σοσιαλδημοκρατία ο Τόνι Μπλερ στην Βρετανία. Στο δρόμο αυτό πορεύτηκαν με τον άλλο ή τον άλλο τρόπο ο Γκέρχαρντ Σρέντερ στη Γερμανία, ο Λιονέλ Ζοσπέν στη Γαλλία και άλλοι κεντροαριστεροί ηγέτες. Αίφνης η σοσιαλδημοκρατία υπογράμμιζε την ανάγκη των ιδιωτικοποιήσεων, της “ευελιξίας” στην εργασία, της δημοσιονομικής πειθαρχίας κάνοντας τη Μάργκαρετ Θάτσερ να αισθάνεται δικαιωμένη.

Στην Ελλάδα ο Σημίτης έγινε ο πρώτος Πρωθυπουργός που μίλησε για “απασχόληση” (αντί για δουλειά) και για “απασχολήσιμους”. Εισήγαγε άλλωστε για πρώτη φορά στη χωρά το θεσμό της μερικής απασχόλησης ο οποίος από τότε ζει και βασιλεύει. Προχώρησε και σε εκτεταμένες ιδιωτικοποιήσεις (ή μετοχοποιήσεις) δημόσιων οργανασμών. Και όλα για τον υπέρτατο στόχο, της εισόδου της χώρας στη ζώνη του ευρώ (τον οποίο τελικά πέτυχε αν και οι υπόνοιες ότι η Ελλάδα “μαγείρεψε” τα σχετικά οικονομικά στοιχεία ποτέ δεν διαψεύστηκαν με αποδείξεις).

Παράλληλα όμως ο πρώην Πρωθυπουργός επέλεξε να συγκρουστεί, όχι πάντα αλλά πολλές φορές, με κατεστημένες απόψεις του χθες και τη μισαλλοδοξία. Τη μάχη των ταυτοτήτων την κέρδισε με σχετική άνεση παρά το γεγονός ότι ο τότε Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος κίνησε γη και ουρανό για το αντίθετο. Ο Σημίτης δεν έκανε δεύτερες σκέψεις και το πήγε μέχρι τέλους. Θα ήταν άδικο να μην επισημανθεί αυτό.

Όπως θα ήταν άδικο να μην υπογραμμιστεί η επιθυμία του για βελτίωση της σχέσης με την Τουρκία και την επίλυση των ελληνοτουρκικών διαφορών. Λυσσομανούν οι πάσης φύσεως “πατριώτες” εναντίον του ακόμα και σήμερα για τον Ελσίνκι και τη Μαδρίτη, όπως και για τα Ιμια, στην κρίση των οποίων ο Σημίτης επέλεξε, πολύ συνετά και ώριμα, τη λύση της άμεσης απεμπλοκής, έστω υπό την αρωγή των Αμερικανών. Με πόλεμο, ακόμα και λίγων ημερών, η Ελλάδα θα γυρνούσε στη δεκαετία του 60.

Όση τόλμη όμως έδειξε ο εκλιπών πρώην Πρωθυπουργός για πλευρές του συνόλου της ατζέντας, τόσο συντηρητικός παρουσιάστηκε σε άλλες, ειδικά σ΄αυτές που είχαν να κάνουν με την οικονομία και την προστασία των αδύναμων. Παραδέχθηκε δημοσίως (στην υπόθεση του ναυαγίου του Σάμινα) ότι δεν μπόρεσε να αλλάξει πτυχές της νοοτροπίας της χώρας που την κρατούσαν πίσω (“αυτή είναι η Ελλάδα”) παρά το γεγονός ότι είχε το χρόνο και την πολιτική ηγεμονία. Αντιμετώπισε μάλλον αμυντικά τις κατηγορίες που εκτόξευαν κατά καιρούς οι πολιτικοί αντίπαλοί του για το φαινόμενο της διαπλοκής της πολιτικής εξουσίας με μέρος του επιχειρείν στην Ελλάδα. Και στο τέλος μάλλον απαξίωσε τις κομματικές διαδικασίες παραδίδοντας “δαχτυλίδι” στον Γιώργο Παπανδρέου για την επόμενη ημέρα στο ΠΑΣΟΚ φέρνοντας τους πάντες προ τετελεσμένων γεγονότων.

Στην πολιτική του αποστρατεία, ο Σημίτης κράτησε τόνους χαμηλούς, όπως προβλέπεται για ένα πρώην Πρωθυπουργό. Οι απόψεις του όμως, έπαιρναν όσο περνούσε ο χρόνος, έναν ολοένα συντηρητικότερο δρόμο. Στα χρόνια της μεγάλης κρίσης, ο Σημίτης τάχθηκε σαφώς υπέρ της “προσαρμογής” που πρόσφεραν τα μνημόνια δηλώνοντας ότι δεν υπήρχε άλλος δρόμος. Συντάχθηκε με το ναι στο δημοψήφισμα του 2015, δεν βρήκε κάποιες έστω λέξεις για την υποστήριξη της Συμφωνίας των Πρεσπών (που δεν ήταν μακριά από τη δική του συλλογιστική στην εξωτερική πολιτική), φάνηκε να μην τον αφήνει τελείως αδιάφορο η πολιτική πρόταση του Κυριάκου Μητσοτάκη.

Δεν είναι άλλωστε λίγοι αυτοί που πιστεύουν ότι τα τελευταία έξι χρόνια στο Μαξίμου υπάρχει και η δική του αύρα, η “εκσυγχρονιστική” του ματιά, η τάση “να γίνει η δουλειά” όπως ο ίδιος χαρακτηριστικά τόνιζε στους συνεργάτες ενόσω ήταν Πρωθυπουργός. Δεν έλειψε βέβαια σε κανένα από τα μεγάλα ραντεβού του ΠΑΣΟΚ τα τελευταία χρόνια, αφήνοντας πάντα να είναι διακριτό το πολιτικό του στίγμα.

Ως ο πρώτος Πρωθυπουργός που έσπασε το “άβατο” των χαρισματικών ηγετών στη Μεταπολίτευση, ο Σημίτης έγραψε τη δική του ιστορία. Θα κριθεί γι’ αυτήν, ελπίζουμε με ακριβοδίκαιο και τεκμηριωμένο τρόπο.