Τα παιδιά του εμφυλίου πολέμου: “Παιδομάζωμα” ή “παιδοσώσιμο”;

Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, από την άνοιξη του 1948 μέχρι και τη λήξη του, (Αύγουστος 1949) 25.000 παιδιά, ηλικίας 3 έως 14 ετών, πέρασαν τα σύνορα της Ελλάδας και στάλθηκαν στις Λαϊκές Δημοκρατίες. Η κυβέρνηση των Αθηνών ισχυριζόταν πως ο αριθμός των παιδιών ξεπερνούσε τα 28.000. Πράγματι είναι πολύ δύσκολο να εξακριβωθεί ποιος είναι ο πραγματικός αριθμός των παιδιών που έφυγαν από την Ελλάδα.

Τα παιδιά αυτά προέρχονταν κυρίως, από τις βόρειες περιοχές της χώρας μας όπου ήταν και πιο εύκολο το πέρασμα των συνόρων. Παρ΄ όλα αυτά όμως στάλθηκαν στο εξωτερικό και παιδιά από τη Ρούμελη, τη Θεσσαλία και τη Νότια Ελλάδα.

Την ευθύνη της αποστολής των παιδιών την είχε η “Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση” και γι αυτό το λόγο, τον Μάιο του 1948, ιδρύθηκε η Επιτροπή Βοήθειας για το Παιδί, (ΕΒΟΠ). Ο σκοπός της ΕΒΟΠ ήταν η συντονισμένη φροντίδα και μόρφωση των παιδιών που περνούσαν τα σύνορα και διοχετεύονταν στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης.

Επιστήμονες, παιδαγωγοί, άνθρωποι των γραμμάτων και της επιστήμης στελέχωσαν την ΕΒΟΠ όπως ο Γιώργος Αθανασιάδης, η Έλλη Αλεξίου, ο Θανάσης Μητσόπουλος και άλλοι. Πρόεδρος της ΕΒΟΠ ήταν ο Πέτρος Κόκκαλης, υπουργός της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης.

Σκοπός της αποστολής ήταν η προστασία των παιδιών από τις βόμβες ναπάλμ και τους βομβαρδισμούς, τις κακουχίες, την πείνα, τις ασθένειες. Τα περισσότερα ήταν παιδιά ανταρτών ή παιδιά στενών συγγενών και στάλθηκαν με την συγκατάθεση των γονέων ενώ δεν έλλειψαν οι εκκλήσεις κατοίκων χωριών για να σωθούν και τα δικά τους παιδιά.

Η αποστολή πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια του Ερυθρού Σταυρού της κάθε χώρας, και τα συνόδευαν οι “μάνες”, γυναίκες που αναλάμβαναν μία ομάδα παιδιών και ήταν υπεύθυνες για τη διατροφή τους, την υγεία τους. Αυτές οι “μάνες” έμειναν μαζί τους μέχρι την επανένωση των οικογενειών που έγινε λίγα χρόνια αργότερα.

Επιβιβάστηκαν σε τρένα με προορισμό τη χώρα άφιξης, οδηγήθηκαν σε ειδικές εγκαταστάσεις, εξετάστηκαν από γιατρούς, πλύθηκαν, τους έδωσαν νέα ρούχα και οδηγήθηκαν έτοιμα σε παιδικούς σταθμούς. Όπως αναφέρει ο Θανάσης Μητσόπουλος στο “Μείναμε Έλληνες”, “οι παιδικοί σταθμοί ήταν κυρίως πολυτελή ξενοδοχεία λουτροπόλεων, ανάκτορα παλιών ηγεμόνων, παλιές αρχοντικές βίλες”. Ορίστηκαν υπεύθυνοι σε κάθε χώρα που θα συντόνιζαν την εύρυθμη τακτοποίηση των παιδιών.

Στην Ουγγαρία μεταφέρθηκαν 2.500 παιδιά, 3.500 στην Πολωνία, 5.664 στη Ρουμανία, 3.500 στην Τσεχοσλοβακία, 1.350 στην Ανατολική Γερμανία και 250 στην Τασκένδη.

Από τα παιδιά που μεταφέρθηκαν, σύμφωνα με στοιχεία των υγειονομικών αρχών των χωρών υποδοχής, μόλις το 10,5% ήταν υγιή, το 26% έπασχε από πνευμονικές παθήσεις, το 17% έπασχε από βρογχικά, το 10,5% έπασχε από νευρικές παθήσεις, το 14% έπασχε από ψώρα, το 21,5% έπασχε από ρευματικά και άλλες ασθένειες.

Στους παιδικούς σταθμούς που εντάχθηκαν λειτουργούσαν και νηπιαγωγείο και βασικό σχολείο, ενώ υπήρχαν βιβλιοθήκες, είδη ζωγραφικής, όργανα γυμναστικής, μουσικά όργανα και δύο φορές την εβδομάδα πήγαιναν κινηματογράφο.

Στα σχολεία τα ελληνόπουλα διδάσκονταν όλα τα μαθήματα στη γλώσσα της χώρας που τα φιλοξενούσε εκτός από τα μαθήματα: Ελληνική Γλώσσα, Ελληνική Λογοτεχνία, Ελληνική Ιστορία και Ελληνική Γεωγραφία που τα διδάσκονταν από Έλληνες παιδαγωγούς στην ελληνική γλώσσα. Τα παιδιά από την πρώτη μέρα μάθαιναν για την πατρίδα τους την Ελλάδα.

Η μορφωτική κατάσταση των παιδιών

Λόγω και της γερμανικής κατοχής και του εμφυλίου πολέμου πλήθος παιδιών δεν κατάφεραν να ολοκληρώσουν ούτε τη βασική εκπαίδευση. Τα περισσότερα ήταν, ουσιαστικά, αναλφάβητα. Στις χώρες υποδοχής εντάχθηκαν σε εκπαιδευτικό σύστημα προσαρμοσμένο στις δικές τους ανάγκες.

Όσα ελληνόπουλα αποφοιτούσαν από το Βασικό Σχολείο συνέχιζαν στο Λύκειο ή σε επαγγελματικές σχολές χωρίς όμως να στερούνται τη διδασκαλία της ελληνικής παιδείας.

Εκδόθηκαν ελληνικά βιβλία

Σε κάθε χώρα είχε στηθεί και ένα ελληνικό τυπογραφείο όπου τυπώθηκαν, επί συνόλω, περίπου 2.000 τίτλοι που αφορούσαν σε εφημερίδες, περιοδικά, βιβλία και σχολικά βιβλία για τους μαθητές όλων των βαθμίδων, καθώς και  εξωσχολικά παιδικά αναγνώσματα.

Η ΕΒΟΠ, εκτός από το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, προσπάθησε να διατηρήσει την ελληνικότητά των παιδιών και με πολλές εξωσχολικές δραστηριότητες όπως

• ο διαγωνισμός “Ολυμπιάδα Ελληνικής Γλώσσας” στην Τασκένδη,
• οι “Σπαρτακιάδες” που ήταν αθλητικοί αγώνες νέων κατά τα πρότυπα των αρχαίων Ελλήνων.

Στη Ρουμανία καθιερώθηκε ο διαγωνισμός “Να γνωρίσουμε την πατρίδα μας”. Ενδεικτικά θέματα αυτών των διαγωνισμών: Τα αρχαιολογικά μνημεία της Αθήνας, Ο Καραϊσκάκης, Τα σημαντικότερα γεγονότα της αρχαίας ελληνικής ιστορίας κ.λπ.

Να σημειωθεί πως σε κάθε ευκαιρία, σε όλες αυτές τις χώρες, κυριαρχούσε πατριωτική ατμόσφαιρα, σύσσωμοι, παιδιά και ενήλικες, συμμετείχαν στις εθνικές επετείους.

Τελικά ήταν “παιδομάζωμα” ή “παιδοσώσιμο”;

Η ήττα οδηγεί στη συκοφάντηση των ηττημένων, πάντα έτσι γίνεται. Γιατί να μην γίνει και με το σώσιμο των παιδιών που αν μη τι άλλο είναι και πολύ ευαίσθητο θέμα και πρόσφορο για προπαγάνδα; Μετά από τόσες δεκαετίες από τη λήξη του εμφυλίου, όταν, σχεδόν, όλοι οι συντελεστές του έχουν πεθάνει, και, ακόμη, δεν μπορεί να αναδυθεί η ιστορική αλήθεια. Αργά ή γρήγορα όμως θα γίνει γιατί η ιστορία δεν ανέχεται το ψέμα.

Σε έναν εμφύλιο σίγουρα γίνονται λάθη και από τις δύο πλευρές, όμως άλλο λάθος άλλο βαρβαρότητα και αναφέρομαι στις παιδουπόλεις της Φρειδερίκης που χρειάζονται ιστορική αποκατάσταση της αλήθειας. Είναι όμως θέμα για επόμενο άρθρο. Επρόκειτο, λοιπόν, για παιδιά φοβισμένα και ταλαιπωρημένα. Χανόταν ο κόσμος, καιγόταν η γη και τα παιδιά πεινασμένα ακολουθούσαν τον Δημοκρατικό Στρατό, παιδιά μαχητών και μαχητριών, παιδιά που περιφέρονταν και προσπαθούσαν να σωθούν από τις βόμβες ναπάλμ που πετούσαν αφειδώς οι Αμερικάνοι, πάνω στα κακοτράχαλα βουνά. Χωριά ρημαγμένα χωρίς περίθαλψη με τον κίνδυνο του αφανισμού.

Τι έπρεπε να γίνει; δεν έπρεπε να φύγουν από το πεδίο της μάχης;

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

• Κώστας Γκριτζώνας, Τα παιδιά του εμφυλίου πολέμου, Φιλίστωρ, 1998
• Ειρήνη Λαγάνη, Το «παιδομάζωμα» και οι ελληνογιουγκοσλαβικές σχέσεις 1949-1953, Αθήνα (Ι.Σιδέρης) 1996
• Κ.Λατίφη, Μακρύς ο δρόμος για την Ιθάκη. Πολιτική ξενιτιά 1950-1974, Αθήνα (Αλεξάνδρεια) 2019
• Θ.Μητσόπουλου, Μείναμε Έλληνες. Τα σχολεία των Ελλήνων πολιτικών προσφύγων στις σοσιαλιστικές χώρες, Αθήνα 1979.