Τα χελιδόνια θα πετάξουν

Η Ακροναυπλία ήταν γνωστή για το στρατόπεδο συγκέντρωσης πολιτικών κρατουμένων που λειτουργούσε στο μεγάλο επιβλητικό κτίριο στο ακρωτήριο ανατολικά του Ναυπλίου. Εκεί είχαν στοιβαχτεί εκατοντάδες κομμουνιστές από το δικτατορικό καθεστώς του Μεταξά. Μόλις κατέλαβαν οι Γερμανοί την Ελλάδα, στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όχι μόνο δεν άνοιξαν τις φυλακές για να τους απελευθερώσουν, παρά τους παρέδωσαν στους Γερμανούς.

Με κρυπτογραφημένα μηνύματα η Αθήνα είχε ζητήσει να μεταφερθούν όσοι μπορούσαν στο νοσοκομείο «Σωτηρία» ώστε να επιχειρηθεί απόδραση. Η επιλογή άρχισε από το καλοκαίρι του 1942, μετρήθηκαν 57. Από τους 57 ένας ήταν πιο βαριά από τους άλλους, έτσι ο Γιώργης Χαϊβανίδης δεν άντεξε, και έμειναν 56. Όλοι ήταν σκελετωμένοι από τις κακουχίες της Ακροναυπλίας.

Από την Ακροναυπλία οι Γερμανοί έστειλαν στην Αθήνα, στο σανατόριο «Σωτηρία» στη Λεωφόρο Μεσογείων, 56 κρατούμενους, φυματικούς. Η μεταφορά τους από την Ακροναυπλία στο σανατόριο «Σωτηρία» έγινε στις 27 Φεβρουαρίου 1943.

Τους έβαλαν όλους σε ένα θάλαμο, υποσιτισμένους, με παράθυρα χωρίς κουρτίνες και τα φώτα αναμμένα ολημερίς και ολονυχτίς. Οι υπόλοιποι νοσηλευόμενοι έκοβαν από τις μερίδες τους και τους έδιναν κρυφά να φάνε περισσότερο, για να δυναμώσουν. Στο «Σωτηρία» πέθανε ο Γιάννης Κοντοζής από τη Θεσσαλονίκη και έμειναν 55, έφεραν όμως τον Κώστα Γκριτζώνα από τις φυλακές της Αίγινας και ξανάγιναν 56.

Στους 56 βρίσκονταν πολλά στελέχη του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ. Η απόφαση είχε ήδη παρθεί. Θα έστηναν επιχείρηση δραπέτευσης. Την ευθύνη της επιχείρησης την ανέλαβε ο ΕΛΑΣ Αθηνών, συγκεκριμένα ο καπετάνιος του ο Σπύρος Κωτσάκης ή Νέστορας.

Επιτρέψτε μου να βάλω στην ιστορία τον Λεωνίδα, ένα φανταστικό όνομα που υπήρχε ή δεν υπήρχε, δεν έχει και τόσο νόημα, έτσι για την ροή της ιστορίας.

Ο Λεωνίδας ειδοποιήθηκε από τον σύνδεσμό του, έπρεπε να ετοιμαστεί για αποστολή. Εκείνα τα χρόνια στο σανατόριο «Σωτηρία», επειδή ήταν γεμάτο από ασθενείς, είχαν χτιστεί παράγκες περιμετρικά του. Η εντολή ήταν να πάει σε μία από αυτές τις παράγκες.

6 Απριλίου 1943, στις 10 το βράδυ πρέπει να έμπαινε στη συγκεκριμένη παράγκα. Προσεκτικά, με προφυλάξεις έφτασε με τα πόδια από το Κατσιπόδι μέχρι το «Σωτηρία» προς τη μεριά των Ελληνορώσων.

Ο Λεωνίδας, τοίχο τοίχο, σαν σκιά, και την ίδια στιγμή διάφορες σκιές, με ανάλαφρα πατήματα πλησίαζαν στο ίδιο μέρος.

Σαν αερικά.

35 νέοι μαζεύτηκαν στις 10 το βράδυ στην παράγκα. Οι περισσότεροι, για λόγους προστασίας της επιχείρησης, δεν γνώριζαν τι ακριβώς θα γίνει. Ένας αντάρτης του ΕΛΑΣ, ντυμένος αστυφύλακας έστεκε πιο δίπλα, φύλαγε τον δρόμο ώστε να περάσουν και οι 35 με ασφάλεια.

Παράτολμο;

Ριψοκίνδυνο;

Οι εποχές ήταν τέτοιες.

Σε απόσταση αναπνοής από το σανατόριο στεγάζονταν η Σχολή Χωροφυλακής ενώ πολύ κοντά, περίπου 100 μέτρα, βρίσκονταν στρατόπεδα Γερμανών και Ιταλών. Σχεδόν δίπλα στο κτίριο υπήρχαν τα καταλύματα των χωροφυλάκων που υπηρετούσαν στο νοσοκομείο φρουρώντας και ελέγχοντας τους ασθενείς.

Ένα λάθος να γινόταν θα πήγαιναν όλοι για εκτέλεση.

7 Απριλίου 1943, ημέρα Τετάρτη, στις 5:05 το πρωί ξεκίνησε η επιχείρηση η οποία διήρκησε 25 λεπτά.

Ο Λεωνίδας, όπως και οι υπόλοιποι σύντροφοί του, όρθιοι μέσα στην παράγκα που δεν ήταν μεγαλύτερη από 12 τετραγωνικά, όλη τη νύχτα άκουγαν ξανά και ξανά το σχέδιο. Κάποιους τους ήξερε, χαιρετίστηκαν με τα μάτια.

Προσοχή στις λεπτομέρειες. Δεν έπρεπε να γίνει κάποιο λάθος.

Μοιράστηκαν οι ρόλοι, έπρεπε να τηρηθούν οι χρόνοι και το σχέδιο.

Εκεί στη μικρή παράγκα, στη μία γωνιά, υπήρχε μία στοίβα με στολές. 15 παλικάρια ντύθηκαν χωροφύλακες, ένας μοίραρχος, άλλος ένας ενωματάρχης και άλλοι δύο ντύθηκαν υπενωματάρχες.

Βγαίνουν από την παράγκα, στοιχίζονται και προχωρούν με διάταξη.

Ώρα 5:15. Κάποιοι στάλθηκαν έξω από τη μάντρα του νοσοκομείου επί της Μεσογείων. Να έχουν τα μάτια και τα αυτιά τους ανοιχτά!

Κάποιοι άλλοι  ντύθηκαν αστυνομικοί και μαζί με άλλους συντρόφους τους πήγαν στη νότια πλευρά του νοσοκομείου.

Η πλευρά αυτή επικοινωνούσε με ένα ρέμα στο οποίο υπήρχε, όμως, περίφραξη.

Ο Σπ. Κωτσάκης είχε προβλέψει και αυτό. Είχε στείλει από την προηγούμενη δύο αντάρτες να λιμάρουν τα κάγκελα χωρίς να τα λυγίσουν. Στήθηκαν δύο φρουρές, μία στο ρέμα και μία κοντά στο στρατόπεδο των χωροφυλάκων. Ο μοίραρχος μαζί με τους υπόλοιπους χωροφύλακες, μπήκε στο νοσοκομείο και επικαλέστηκε ξαφνικό έλεγχο ετοιμότητας,  πλησίασαν τους χωροφύλακες, τους αφόπλισαν, τους έδεσαν και τους φίμωσαν. Αφοπλίστηκαν και τα φυλάκια.

Ο Λεωνίδας ήταν ανάμεσα στους χωροφύλακες. Η ταχύτητα, η συνέπεια και ο απίστευτος συντονισμός τούς έκανε να βρεθούν έξω από τον θάλαμο των 56 πιο νωρίς από τη συμφωνημένη ώρα.

Ο μοίραρχος ανοίγει την πόρτα του θαλάμου:

«Σύντροφοί είσαστε ελεύθεροι». Ώρα 5:30

Είχαν προηγηθεί μέρες πριν, δύο επισκέψεις του Σπ. Κωτσάκη στο σανατόριο. Υπήρχε συνεργασία με γιατρούς και νοσηλευτές, που ανήκαν στο ΕΑΜ, και οδηγήθηκε ντυμένος γιατρός στο θάλαμο, μπαίνοντας στο θάλαμο πήγε προς το κρεβάτι του Βασ. Μπαρτζώτα  / Φάνη και ενώ έκανε πως τον εξετάζει του εξήγησε το σχέδιο.

«Μόλις ακούσετε το σύνθημα να είσαστε έτοιμοι»

Τη Δευτέρα ο σύνδεσμος του είπε, «Τετάρτη».

Οι 56 μαζί με τους υπολοίπους κατευθύνθηκαν προς τη νότια πλευρά, πέρασαν τα κάγκελα και κάθε ένας από τους 35 πήραν υπ’ ευθύνη τους έναν, δύο ή τρεις, όσους τους είχαν ανατεθεί και τους πήγαν σε συγκεκριμένα σπίτια για να τους κρύψουν. Μία ομάδα, σχεδόν, έπεσε πάνω σε ένα ιταλικό αυτοκίνητο, πρόλαβαν όμως και κρύφτηκαν. Ένας άλλος σύντροφός τους, βαριά άρρωστος, τους είπε «μη με αφήσετε να πεθάνω εδώ» και τον πήραν στην πλάτη, εναλλάξ, και έφυγαν. Ο Λεωνίδας πήρε δύο και τους οδήγησε σε σπίτι στους Αμπελόκηπους, άλλοι πήγαν στον Νέο Κόσμο, στο Κολωνάκι, στη Νέα Ελβετία, στα Σεπόλια, το Παγκράτι, τη Γούβα, τον Κολωνό. Οι περισσότεροι από τους 56, αργότερα, ανέβηκαν στο βουνό.

Όταν κατάλαβε η χωροφυλακή τι είχε γίνει δεν μπόρεσαν να τηλεφωνήσουν και να ειδοποιήσουν γιατί ένας από τους 35 είχε σκαρφαλώσει στην κολώνα σαν αίλουρος και είχε κόψει τα καλώδια του τηλεφώνου. Όταν ακούστηκαν οι πρώτες τουφεκιές, ήδη είχαν σκορπίσει στις συνοικίες.

Η απόδραση διαδόθηκε στους Αθηναίους όπως η φωτιά στα ξερά χόρτα, σκόρπισε θάρρος και αισιοδοξία πως οι κατακτητές δεν είναι αήττητοι. Την ημέρα της απόδρασης, στις 7 Απριλίου 1943 ορκιζόταν η τρίτη δοσιλογική κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Ιωάννη Ράλλη.

Οι μαρτυρίες λένε πως όλα τα μέλη που επιχείρησαν στο «Σωτηρία» ήταν μέλη της ΟΠΛΑ.

Ενδεικτική βιβλιογραφία:
Αντώνη Φλούντζη, Ακροναυπλία και Ακροναυπλιώτες, 1937-1943, Θεμέλιο, 1979