Τι θα έλεγε ο Αριστοτέλης ενώπιον της ποινικής μεταρρύθμισης;

Στη δημόσια διαβούλευση έχει αναρτηθεί ένα νομοσχέδιο για τη μεταρρύθμιση της ποινικής νομοθεσίας. Αναφέρθηκα σε άλλα σημεία του εδώ, στη «Γνώμη» της προηγούμενης εβδομάδας. Δυστυχώς είναι συνηθισμένο το φαινόμενο της καταιγίδας νομοθετημάτων: Η εποχή όπου ο νομοθέτης θέσπιζε νομοπαρασκευαστικές επιτροπές για προσεκτική επεξεργασία Κωδίκων έχει πια περάσει ανεπιστρεπτί.

Το συγκεκριμένο νομοσχέδιο περιλαμβάνει κατά τον τίτλο του εκσυγχρονιστικές παρεμβάσεις στην ποινική νομοθεσία με στόχο την επιτάχυνση και την ποιοτική αναβάθμιση της ποινικής δίκης. Συνηθισμένος βέβαια ο εξωραϊσμός, με τα περί αναβάθμισης κλπ. Ο πολίτης συνήθως τον προσπερνά, εδώ όμως πρέπει να σταθεί: Με έναν πρωτοφανή τρόπο, με ένα κλικ, συρρικνώνεται η αξιοπιστία και η δυνατότητα ορθοδικίας στην ποινική δικαιοσύνη σε όλη της την έκταση. Δεν πρόκειται για υπερβολή, όπως θα παρακολουθήσετε παρακάτω.

Πόσο θα είχε ανησυχήσει ο Αριστοτέλης αν μπορούσε να το διάβαζε! Αν παρατηρούσε να παραγκωνίζονται τα στοιχειώδη διαδικαστικά θεμέλια της δικαιοσύνης, καθώς και η κλασική (αριστοτελική και ευνόητη στους πάντες) εγγύηση για την ορθή κρίση: Ότι δηλαδή ένας άνθρωπος μόνος του δεν μπορεί να βρει την αλήθεια, αλλά οι περισσότεροι, εισφέροντας κάτι ο καθένας, μπορούν να την προσεγγίζουν.¹

Ας μην ξεχνούμε ότι οι πλείστες ποινικές κρίσεις έχουν ως κύριο ζητούμενο όχι την έννοια του νόμου, που συχνά είναι ευνόητη, αλλά την κατά συνείδηση εκτίμηση των αποδείξεων.

Αρχίζοντας με τα συγκριτικώς ελαφρότερα: Η αρμοδιότητα των Μονομελών Πλημμελειοδικείων τώρα διευρύνεται, ώστε να καλύπτει και πλημμελήματα απειλούμενα με ποινή έως 5 χρόνια^2. Είναι αυτονόητο πως μια κύρωση εγκλεισμού στη φυλακή μπορεί να στιγματίσει καθοριστικά την κοινωνική και οικογενειακή ζωή ενός ανθρώπου για όλη του τη ζωή. Θα έπρεπε να αποφασίζεται με κάθε προσοχή. Κατά την εξέταση για παράδειγμα μαρτύρων, με την ταυτόχρονη ανάγκη συσχέτισης με καταθέσεις άλλων, με έγγραφα κλπ., ο ένας και μοναδικός δικαστής μπορεί να τύχει να έχει μια στιγμιαία διάσπαση προσοχής ή μια εύλογη δυσκολία εξακρίβωσης όσων είδε στη δίκη.

Αν θα μπορούσε να διασταυρώσει μια σκέψη με το διπλανό του σύνεδρο δικαστή στο τριμελές, η τελική γνώμη του δικαστηρίου θα ήταν σαφώς πιο εύστοχη. Γι’ αυτό, στο παρελθόν και για πολλά χρόνια προβλεπόταν Μονομελές μόνο για πλημμελήματα απειλούμενα με ποινή έως 1 έτος, κύρωση που κατά κανόνα δεν οδηγεί σε πραγματική έκτιση στις φυλακές. Ανάλογα με τη βαρύτητα των υποθέσεων οι συνθέσεις είχαν ένα, τρία ή πέντε μέλη. Σήμερα το ενδεχόμενο να προκύψουν σοβαρές αδικίες δεν απασχολεί.

Ακόμη σοβαρότερες συνέπειες θα έχει η αντίστοιχη διεύρυνση της αρμοδιότητας των Μονομελών Εφετείων, που δικάζουν κακουργηματικές υποθέσεις. Φθάνει μάλιστα ο ένας και μοναδικός δικαστής να κρίνει εφέσεις κατά αποφάσεων των Τριμελών Πλημμελειοδικείων που απέμειναν³. Επίσης, τα Πενταμελή Εφετεία για δευτεροβάθμιες κρίσεις των βαρύτατων υποθέσεων καταργούνται. Απλά πράγματα, οι τρεις Εφέτες αρκούν, και πολλοί είναι!

Έτσι απλουστευτικά και ανάλγητα πλήττεται η ποιότητα της δικαστικής κρίσης! Η αποστολή της ποινικής δικαιοσύνης να υπηρετούνται ισόρροπα, αφενός η αποτελεσματικότητα (η οποία οπωσδήποτε απαιτεί ταχύτητα), αφετέρου η δικαιότητα, ματαιώνεται. Υπήρχαν ωστόσο άλλοι τρόποι επιτάχυνσης, με δαπάνες βέβαια για προσωπικό και υποδομές. Η σμίκρυνση εξάλλου του αριθμού των δικαστών στην έδρα δεν είναι η μόνη ρύθμιση του νομοσχεδίου η οποία προωθεί την απερίσκεπτη βιασύνη, αλλά όλα δεν χωρούν εδώ.

Ταχύτητα λοιπόν ταυτόχρονα με γενική επιβάρυνση των ποινών, κι ας προκύψουν αδικίες! Η υποβάθμιση θα έχει μάλιστα διεθνείς διαστάσεις, αφού το κράτος δικαίου στην ευρωπαϊκή του εκδοχή προϋποθέτει διάκριση, αλληλοσεβασμό και αλληλοέλεγχο των εξουσιών. Δεν θα δεχόταν δηλαδή μια, η κυβερνώσα κοινοβουλευτική εξουσία, να εξασθενεί την άλλη, τη δικαστική, μειώνοντας σε καθοριστικό βαθμό τους δικαστές της έδρας.

Τα παραπάνω γράφονται με αγωνία για τη δικαιοσύνη, χωρίς κανένα πολιτικό πρόσημο. Μεταπολιτευτικά είχαμε κυβερνήσεις ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ, κάποτε και με σύμπραξη μικρότερων κομμάτων, αλλά ποτέ οι όροι της ορθοδικίας δεν είχαν τόσο απειληθεί. Από τη Βουλή έχουν περάσει, από τις τάξεις όλων των κομμάτων, εξαιρετικοί νομικοί. Αναρωτιέμαι τί θα έλεγαν τώρα.

Αναρωτιέμαι επίσης, όπως δείχνει ο τίτλος, τί θα έλεγε ο μεγάλος Σταγειρίτης, όχι μόνο για το λόγο που προανέφερα, επειδή δηλαδή γνώριζε πόσο επηρεάζει ο αριθμός των κρινόντων (και ο διάλογος, ή με σύγχρονους όρους η διάσκεψη) τη δυνατότητα εύρεσης της αλήθειας. Κάτι ακόμη είχε διαβλέψει πρώιμα: Το πολύ, έλεγε, διαφθείρεται δυσκολότερα. Όπως δηλαδή το πολύ νερό, έτσι και το πλήθος λερώνεται πιο δύσκολα⁴. Υποθετικά και αφηρημένα, η δυνατότητα να προσεγγιστεί ένας άνθρωπος – κριτής για χαριστική κρίση δεν αποκλείεται. Όμως όταν και άλλοι κρίνουν δίπλα του, οι πιθανότητες επηρεασμού της τελικής δικαστικής κρίσης μειώνονται.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Αριστοτέλη, Μετά τα Φυσικά Α έλασσον, 993α 30 – 993β 4.
2. Άρθρο 61 νομοσχεδίου, τροποποίηση άρθρου 115 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας.
3. Άρθρο 59 νομοσχεδίου, τροποποίηση άρθρου 110 ΚΠΔ.
4. Αριστοτέλη, Πολιτικά Γ’ 1286α 25κε.