Το ιστορικό ΠΑΣΟΚ μέσα από τα παιδικά μάτια: Ένα κόμμα – φαινόμενο

Το εγχείρημα να εξηγήσεις πτυχές του ΠΑΣΟΚικού σύμπαντος σε ανθρώπους οι οποίοι, λόγω ηλικίας προφανώς, δεν το βίωσαν παρουσιάζει τεράστιες δυσκολίες. Ωστόσο, κατόπιν ωρίμου σκέψεως, ο γράφων αποφάσισε ότι αξίζει τον κόπο. Αφενός γιατί ο ίδιος πολιτικοποιήθηκε ενώ το σύμπαν αυτό βρισκόταν στην πλήρη ακμή του, αφετέρου διότι το όλον ΠΑΣΟΚ, που έλεγε και ο Ευάγγελος Βενιζέλος, είναι μεγάλο τμήμα της πρόσφατης πολιτικής αλλά και πολιτισμικής ιστορίας του τόπου.

Ως γεννημένος το 1979 και με γονείς φανατικούς υποστηριχτές του ΠΑΣΟΚ (του Ανδρέα Παπανδρέου δηλαδή) η επαφή με τα πολιτικά πράγματα και προτάγματα της εποχής ήρθε αβίαστα, ακόμα και στην τρυφερή ηλικία των… τριών ετών. Η μητέρα θυμόταν μετά από χρόνια με καμάρι ότι ο τρίχρονος γιος της ήξερε όλα τα ονόματα των Υπουργών του Ανδρέα απ’ έξω μετά από σχεδόν υποχρεωτικές ακροάσεις των δελτίων ειδήσεων του (μόνο κρατικού εκείνη την εποχή) ραδιοφώνου. Δεν ήταν δα και δύσκολο να συγκρατήσεις ονόματα όπως Παπούλιας και Χαραλαμπόπουλος.

Ο πατέρας δούλευε ως αργά (μπορεί και μετά τις 7 το απόγευμα) αλλά για κάποιον περίεργο ρόλο, που αδυνατούσε ο γιος να κατανοήσει, ήταν ευχαριστημένος. Μα πώς; Έγινε κατανοητό πολύ αργότερα. Οι βιοτεχνίες ετοίμων ενδυμάτων στις οποίες εργαζόταν ο πατέρας ως ράφτης βρίσκονταν σε τρομερή ακμή κατά τη δεκαετία του ’80, οι δε αποδοχές των εργαζόμενων σ’ αυτές συνεχώς αυξάνονταν λόγω και της Αυτόματης Τιμαριθμικής Αναπροσαρμογής (ΑΤΑ) την οποία ο “φάδερ” την έφερνε συχνά-πυκνά στα χείλη του με ευχαρίστηση.

Στο σχολείο (1984) ενώ αρχίσαμε φορώντας τις πατροπαράδοτες ποδιές, εν συνεχεία απαλλαχτήκαμε από αυτές και φορούσαμε τα κανονικά μας ρούχα. Υπήρχε μία σχετική μουρμούρα στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα (μα μαθητές χωρίς στολές; που ακούστηκε) αλλά γρήγορα τις ξεχάσαμε και περάσαμε στην επόμενη φάση. Δεν ήμασταν πια ομοιόρφοι, υπήρχαν γύρω μας πολλά χρώματα και μεγάλη ποικιλία ρούχων. Δεν ασχολιόμασταν βέβαια μ’ αυτά, απλώς παρατηρούσαμε.

Όπως παρατηρούσαμε και το εξής: Αρρώσταινες; Πήγαινες με τη μαμά στο ΙΚΑ, σε εξέταζε ο γιατρός (χωρίς μεγάλες καθυστερήσεις τις περισσότερες φορές) και εν συνεχεία, στο πλησιέστερο φαρμακείο, αγόραζες τα φάρμακα. Για πολλά χρόνια η μάνα σ’ αυτού του είδους τις επαφές δεν χρησιμοποίησε ποτέ χρήματα. Ο γιατρός και τα φάρμακα (στη συνολική τους αξία) ήταν δωρεάν. Όταν, τα επόμενα χρόνια, οι γονείς άρχισαν να πληρώνουν συμμετοχή για τα δικά τους φάρμακα, φάνηκε πολύ περίεργο, ακόμα και σε ένα παιδί που δεν είχε κλείσει καν τα 14.

Τον Αύγουστο του 1988, με τον Ανδρέα επτά χρόνια πια ήδη Πρωθυπουργό (ουδέποτε αναφερόταν το επίθετο στις συζητήσεις των γονιών, μόνο το μικρό όνομα, ο Ανδρέας, δείγμα της ισχυρότατης ταύτισης) οι γονείς κάνουν ένα όνειρό τους πραγματικότητα. Δεν ήταν δυνατόν να κατανοήσει ένα παιδί εννιά ετών γιατί, μέσα στο λιοπύρι του Αυγούστου, ο πατέρας και η μάνα, φόρεσαν τα καλά τους για να πάμε, όλοι μαζί, σ’ ένα συμβολαιογραφείο στο κέντρο της Αθήνας. Πάντως εκεί υπέγραψαν τα συμβόλαια της αγοράς του σπιτιού μας. Ένα συμπαθητικό και ευρύχωρο τριάρι στην Ηλιούπολη. Καινούργιο. Αξίας σχεδόν 8.000.000 εκατομμυρίων δραχμών το οποίο αγοράστηκε με τη βοήθεια δανείου από τη Στεγαστική Τράπεζα με τρομερά ευνοϊκούς όρους για το δανειζόμενο.

Πολύ εύκολα ανασύρονται από τη μνήμη παρόμοιες σκηνές για όλους σχεδόν τους στενούς συγγενείς μας εκείνα τα χρόνια. Είτε λίγο πριν, είτε λίγο μετά όλοι έκαναν το όνειρο της απόκτησης δικής τους στέγης πραγματικότητα. Είχαν, επιτέλους, ένα δικό τους κεραμίδι πάνω από το κεφάλι τους. Και αυτό, κακά τα ψέματα, ήταν έργο ΠΑΣΟΚ, το καταλάβαινε και ένας 9χρονος.

Στον (συντηρητικό) πατέρα η σχέση του Ανδρέα με τη Δήμητρα δεν άρεσε ποτέ. Το σόου του αεροδρομίου (με το περίφημο νεύμα) τον εξόργισε, ωστόσο ουδέποτε σταμάτησε να στηρίζει με την ψήφο του το ΠΑΣΟΚ. Η τριπλή διαδικασία εκλογών (δύο μέσα στο 1989 και μία το 1990) έχει μείνει ανεξίτηλη στο μυαλό. Μετακινούμενοι, όπως πάντα, με τα πούλμαν του κόμματος, γνωρίζαμε τη χλεύη των δεξιών ψηφοφόρων από όποια πόλη της Πελοποννήσου περνούσαμε. Μούντζες, βρισιές και άλλα “καλούδια”. Τα χρόνια εκείνα, λόγω και του σκανδάλου Κοσκωτά στο οποίο ενεπλάκη ο Ανδρέας, είχαν μία τρομερή, ακατανόητη για τα σημερινά δεδομένα, πολιτική φόρτιση.

Το πρώτο σοκ, για το δεκάχρονο πια Νίκο, ήρθε με την πρώτη ήττα, τον Ιούνιο του 1989 και το δεύτερο το 1990, όταν ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης σχημάτισε κυβέρνηση (μετά την αποστασία Κατσίκη). Δεν υπήρχαν αναμνήσεις πέρα από αυτές της πασοκικής κυβέρνησης. Το ότι ο Ανδρέας (ή, Παπατζής, πολλές φορές για τον πατέρα ο οποίος δεν έλεγε να συγχωρήσει το γάμο του αρχηγού με τη Δήμητρα) δεν ήταν πια Πρωθυπουργός εμοιαζε αλλόκοτο, περίεργο, μη κανονικό.

Τα αντιδεξιά σύνδρομα του σπιτιού φούντωσαν κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης Μητσοτάκη (1990-1993). Ο πατέρας μισούσε θανάσιμα τη Δεξιά (κυρίως τον Κωνσταντίνο Καραμανλή) την οποία θεωρούσε υπεύθυνη για τη φτώχεια του τη δεκαετία του ’60 και τελικά τη μετανάστευσή του στις ΗΠΑ το 1969. Η μητέρα, αν και με το δικό της πατέρα δεξιό, ακολουθούσε στους ίδιους τόνους χωρίς βέβαια να χάνει την ευκαιρία να ενημερώνεται μανιωδώς από τους ιδιωτικούς ραδιοφωνικούς και τηλεοπτικούς σταθμούς που είχαν εισβάλλει πια στη ζωή μας.

Το αντιδεξιό σύνδρομο ο γράφων το κουβαλά ακόμη πάνω του από εκείνα τα χρόνια. Δεν ήταν δυνατόν να ξεχαστεί η φιγούρα της μάνας που έμεινε όλο το βράδυ ξύπνια για να ακούσει την απόφαση του ειδικού δικαστηρίου για το σκάνδαλο Κοσκωτά. Αθώος ο Ανδρέας! “Αγόρι μου, αν τολμούσαν να τον καταδικάσουν, θα γινόταν επανάσταση” έλεγε εκείνο το πρωί ενώ ο γιος ξυπνούσε για μία ακόμη βαρετή ημέρα στο 4ο γυμνάσιο Ηλιούπολης. Δεν την είχα ρωτήσει, ήξερε όμως ότι υπήρχε ενδιαφέρον. Στο σχολείο είχαμε και πολιτικούς καβγάδες.

Η επάνοδος του Ανδρέα και του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία το 1993 αποτέλεσε ανακούφιση. Πανηγυρίστηκε, γιατί να το κρύψωμεν άλλωστε; Πάλι η ίδια διαδικασία. Ταξίδι με τα πούλμαν του κόμματος, “μπιφ” με τους δεξιούς στους δρόμους, ψήφος και επιστροφή, αυτή τη φορά μέσα σε κλίμα ενθουσιασμού χωρίς καν να έχουν ανακοινωθεί τα αποτελέσματα.

Ήταν όμως φανερό ότι κάτι είχε αλλάξει στο βαθμό ταύτισης των γονιών με το κόμμα. Η δεκαετία του ’90 δεν ήταν το ίδιο παραγωγική για τους ίδιους όπως η δεκαετία του ’80. Όταν ο Ανδρέας παρέδωσε, όντας πολύ άρρωστος, την πρωθυπουργία στον Κώστα Σημίτη, ακόμα ένα μεγάλο κομμάτι ταύτισης έσπασε. Οι γονείς τον Σημίτη δεν τον συμπάθησαν ποτέ (τον ψήφιζαν όμως σταθερά). Ο Ανδρέας πέθανε τον Ιούνιο του 1996 και μαζί με τον ηγέτη πέθανε και το ΠΑΣΟΚ όπως το γνώρισαν (και το στήριξαν) η μάνα και ο πατέρας.

Μπορεί η ΠΑΣΟΚικη νοοτροπία (μαζί με τη νομενκλατούρα) να επιβίωνε χωρίς μεγάλες απώλειες, τους γονείς όμως δεν τους αφορούσε πια. Ακόμη και η λέξη απασχόληση (αντί για δουλειά) που χρησιμοποιούσε ο νέος αρχηγός σε συνδυασμό με το αναιμικό του παρουσιαστικό και τα πολύ μεγάλα προβλήματα ρητορικής τους απωθούσε.

Ο γιος κοίταξε, όπως ήταν φυσιολογικό, πιο Αριστερά. Έκανε και κάποια πολιτικά αστεία στον πατέρα (μα γιατί ψηφίζεις δεξιά; ο Σημίτης δεξιός είναι) τα οποία αντιμετωπίζονταν με οργή (“το ΠΑΣΟΚ δεν έχει καμία σχέση με τη δεξιά, δεν ξέρεις τι σου γίνεται κτλ“)  και σιγά-σιγά πήρε το δικό του πολιτικό δρόμο έχοντας όμως πάντα στο DNA και κομμάτια του ΠΑΣΟΚικού παρελθόντος.

Οι γονείς, αφού στήριξαν με φανατισμό τον Γιώργο Παπανδρέου στη μάχη της προεδρίας με τον Ευάγγελο Βενιζέλο, εγκατέλειψαν οριστικά το ΠΑΣΟΚ στις εκλογές του 2012 όταν προτίμησαν τον ΣΥΡΙΖΑ. Ή, μάλλον, για να είμαστε δίκαιοι, τον Αλέξη Τσίπρα. Κάπως έτσι οι πολιτικές τους προτιμήσεις ταυτίστηκαν με αυτές του γιου τους μετά από αρκετά χρόνια.

Όμως, ας μην κοροϊδευόμαστε. Η μάνα και ο πατέρας, στα βάθη της ψυχής τους παρέμειναν ΠΑΣΟΚ, μέχρι που έφυγαν από αυτό τον κόσμο. Διότι η πολιτική ταύτιση, ακόμα και όταν δεν εκφράζεται μέσω της ψήφου, εξελίσσεται σε… συνήθεια (καλή ή κακή, όπως το αντιμετωπίζει κανείς). Γι’ αυτό το λόγο ο μικρός Νίκος, που είναι πια 45 ετών και έχει δύο κόρες, πάντα θα κουβαλά και κάτι ΠΑΣΟκικό μέσα του, έστω και αν δεν ψήφισε ποτέ ΠΑΣΟΚ. Το ΠΑΣΟΚ είναι πάνω από όλα DNA και συναίσθημα. Για τον γράφοντα, είναι επίσης τα ανέμελα και ευτυχισμένα παιδικά του χρόνια. Ξεχνά κανείς την παιδική του ηλικία;