Το κομματικό σύστημα σε μετασχηματισμό

Οι εκλογές του 2012 αποτύπωσαν το ριζικό μετασχηματισμό του δικομματισμού, όπως τον γνωρίσαμε στην περίοδο της Μεταπολίτευσης. Για πολλούς, αυτές οι βαθιές αλλαγές στα χαρακτηριστικά του κομματικού μας συστήματος σηματοδοτούν και το ουσιαστικό τέλος της Μεταπολίτευσης.

«Η Κοινωνία Πρώτα», «Νέα Μέρα», «Συμφωνία για τη Νέα Ελλάδα», «Σχέδιο Β», «Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα Ελλάδας», είναι μερικά μόνο από τα ονόματα των νέων κομμάτων, που κάνουν την εμφάνισή τους στο πολιτικό σκηνικό διεκδικώντας το δικό τους μερίδιο στη δημοσιότητα και, φυσικά, την ψήφο του ελληνικού λαού. Την ίδια στιγμή, στο δημόσιο διάλογο, κυριαρχεί η συζήτηση για το μέλλον και τη μορφή της ελληνικής Κεντροαριστεράς.

Στο χρόνο που μεσολάβησε γίναμε μάρτυρες μιας ασυνήθιστης ρευστότητας όσον αφορά τη μορφή των κομματικών σχηματισμών, τη στελέχωσή τους και τις κινήσεις του πολιτικού προσωπικού. Επί του παρόντος, φαίνεται να διανύουμε μία φάση ατελούς και ρευστού δικομματισμού. Μία σειρά πολιτικών προσώπων, περισσότερο ή λιγότερο προβεβλημένων, αποφάσισαν να διεκδικήσουν την αυτόνομη πολιτική τους παρουσία. Για τα κίνητρα και τις επιδιώξεις τους έχουν γραφτεί πολλά ∙ ιδεολογικές διαφωνίες με τα κόμματα προέλευσης, αρχηγικές φιλοδοξίες, στρατηγικές με ορίζοντα την επόμενη μέρα του κομματικού συστήματος, ενώ ανοικτό ζήτημα παραμένει των πόρων και της χρηματοδότησης τους.

Όσοι αρέσκονται να αναζητούν ιστορικά προηγούμενα και αναλογίες, θα πρέπει να ανατρέξουν στη μετεμφυλιακή περίοδο, και ιδιαίτερα στις αρχές της δεκαετίας του 1950. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτέλεσαν οι εκλογές του 1951, στις οποίες μετείχαν 4 συνασπισμοί και δώδεκα επιμέρους κόμματα. Σε εκείνα τα χρόνια, η Ελλάδα γνώρισε ένα ιδιότυπο, εξαιρετικά πολωμένο, τριπολικό κομματικό σύστημα, το οποίο χαρακτηριζόταν από κατακερματισμό και ρευστότητα. Το σύστημα αυτό απέκτησε σχετική σταθερότητα με την εμφάνιση του στρατάρχη Παπάγου στην πολιτική σκηνή, με την ενοποίηση και την πολιτική ηγεμονία της δεξιάς παράταξης. Αντίθετα, ο χώρος του Κέντρου ταλανίστηκε επί μακρόν από φαινόμενα διαιρέσεων, προσωπικών στρατηγικών και κατακερματισμού και κατόρθωσε να διεκδικήσει με αξιώσεις την κυβερνητική εξουσία μόλις στα 1961 με τη δημιουργία της Ένωσης Κέντρου υπό την ηγεσία του Γεωργίου Παπανδρέου. Η Αριστερά, από την πλευρά της, μετά από πολιτικές και θεσμικές περιπέτειες, πήρε τη μορφή ενός μαζικού κόμματος μέσω της ΕΔΑ και κατόρθωσε να αναδειχτεί αξιωματική αντιπολίτευση στις εκλογές του 1958.

Σήμερα, στην Ελλάδα της κρίσης, οι έρευνες κοινής γνώμης καταγράφουν την εμπέδωση ενός αντικομματικού κλίματος, το οποίο αποτελεί και έναν από τους παράγοντες που ευνοούν την ενίσχυση της Χρυσής Αυγής. Οι πρώτες εκδηλώσεις αυτής της τάσης ήταν ήδη ορατές στο κίνημα των Αγανακτισμένων. Ήταν εξάλλου γνωστό το έλλειμμα εκπροσώπησης, που κατέγραφαν οι δημοσκοπήσεις των τελευταίων ετών.

Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση της  Public Issue (Μάιος 2013), οι πολίτες εκφράζουν το σκεπτικισμό τους για την ικανότητα των κομμάτων να αντιμετωπίσουν την οικονομική κρίση και να διαπραγματευτούν τους όρους δανεισμού της χώρας. Παράλληλα, αμφισβητούν την ποιότητα του στελεχιακού δυναμικού και της ηγεσίας των κομμάτων, καθώς και την ανεξαρτησία τους από οικονομικά συμφέροντα. Είναι επίσης χαρακτηριστικό πως η απάντηση «καμία» είναι η δημοφιλέστερη στην ερώτηση για την καταλληλότερη κυβέρνηση ξεπερνώντας τόσο την τρικομματική κυβέρνηση συνεργασίας όσο και μία μελλοντική κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ. Την ίδια στιγμή, η επιρροή του νέου δικομματισμού παραμένει συγκριτικά χαμηλή και δεν φαίνεται να υπερβαίνει το 60%, ενώ οι προτιμήσεις για τα εκτός βουλής κόμματα εκτιμώνται στο επίπεδο του 8-9%.

Ωστόσο, προκύπτουν ορισμένα βασικά ερωτήματα για τα νέα κόμματα και τις προοπτικές τους. Ποιες είναι οι προτάσεις τους για τα σύνθετα διλήμματα της σημερινής συγκυρίας; Τι και ποιους εκπροσωπούν; Και τέλος, πώς μπορούν πρόσωπα που έχουν ταυτιστεί με πτυχές του παλαιού πολιτικού σκηνικού να εκφράσουν την ανάγκη για ανανέωση και τομές;

* Ο κ. Κρίκος είναι Διευθυντής του Ινστιτούτου Στρατηγικών Αναπτυξιακών Μελετών “Ανδρέας Παπανδρέου”. Έχει εργαστεί σε θέσεις ευθύνης στην Ουκρανία, στον ιδιωτικό τομέα, σε εταιρίες ελληνικών συμφερόντων, καθώς και στη Γενική Γραμματεία Ολυμπιακών Αγώνων (2000-2004) ως Ειδικός Σύμβουλος σε θέματα Διοίκησης και Οργάνωσης, Αθλητισμού και Ολυμπιακών Αγώνων.