Το σχολείο του μη αποκλεισμού

Ο δημόσιος λόγος για την εκπαίδευση είναι μονοσήμαντα στραμμένος στην αριστεία, στη διάκριση, τις πανελλαδικές εξετάσεις, στον βαθμολογικό ανταγωνισμό. Την ίδια ώρα πυκνώνουν τα συμπτώματα κοινωνικού αποκλεισμού, η νεανική παραβατικότητα και η διάχυση της βίας σε χαμηλότερες ηλικίες. Δείγμα ότι το σχολείο δεν καταφέρνει να τους χωράει όλους και όλες, δε γίνεται δύναμη κεντρομόλος, ανάχωμα στη σχολική διαρροή, στην αυξητική τάση των “Dropouts”.

Μιλάμε για Γενική Εκπαίδευση, χωρίς να συνειδητοποιούμε πόσο δύσκολη έννοια είναι: πώς μπορούν παιδιά με τόσο διαφορετικές αφετηρίες να φοιτούν στο γενικό σχολείο της γειτονιάς τους; Πώς μπορεί το παραδοσιακό σχολείο να ανταποκριθεί στην ταχύτητα των αλλαγών και στο εύρος των απαιτήσεων και των αποκλίσεων; Πόσο έχει ξεθωριάσει και ξεπεραστεί η έννοια του «μέσου μαθητή» πάνω στον οποίον κόβονταν και ράβονταν το πρόγραμμα σπουδών, οι μέθοδοι, τα μέσα και οι στόχοι της εκπαιδευτικής διαδικασίας; Και πόσο έχει αναιρεθεί στην πράξη ένας από τους ιδρυτικούς μύθους του έθνους-κράτους, και συνακόλουθα της εκπαίδευσής του, η περίφημη εθνική ομοιογένεια; Κι όμως, ακόμα κατατρύχει το συλλογικό και θεσμικό μας υποσυνείδητο η ομοιογένεια, ακόμα φαντάζει απειλή η ποικιλότητα.

Είναι αυτό ένα από τα μεγάλα ζητήματα της συμπερίληψης στην εκπαίδευση. Ενώ η ίδια η εκπαιδευτική διαδικασία προϋποθέτει και αποσκοπεί σε μια minimum ομοιογένεια, ως κοινή βάση, πρέπει ταυτόχρονα να είναι ανοιχτή στο διαφορετικό και να το εμπεριέχει. Γι’ αυτό η συμπερίληψη δεν πρέπει να συγχέεται με την απλή ένταξη στο σχολικό περιβάλλον. Στόχος δεν είναι η κοινή φοίτηση σε ένα σχολείο, όπου τα παιδιά με διαφορετικό γλωσσικό και πολιτισμικό υπόβαθρο (αυτό κυρίως μας ενδιαφέρει εδώ) διαχωρίζονται από τα άλλα παιδιά. Στόχος είναι η συνύπαρξη και συνεργασία σε κοινές μαθησιακές εμπειρίες ώστε να λάβουν εφόδια και δεξιότητες και να είναι πιθανή η εργασιακή ένταξη και η ενσωμάτωση. Αυτό είναι ζωτικής σημασίας για την ασφάλεια και την κοινωνική συνοχή. Ζητούμενο λοιπόν ένα σχολείο που φέρνει στο επίκεντρο το παιδί και τον έφηβο με τις ανάγκες, τις ιδιαιτερότητες, τις δεξιότητες, τις κλίσεις και τις αδυναμίες του.

Ποια είναι τα βασικά εμπόδια για τη συμπεριληπτική εκπαίδευση; Το ανελαστικό αναλυτικό πρόγραμμα, που δεν επιτρέπει περιθώρια προσαρμογής στις ανάγκες και δυνατότητες των μαθητών. Μέτρο των πάντων γίνεται η διδακτέα ύλη. Συχνά δε διαθέτουν οι εκπαιδευτικοί τα εργαλεία και τις μεθόδους για να ανταποκριθούν στις αυξανόμενες εκπαιδευτικές απαιτήσεις. Άλλοτε η απουσία εξοπλισμού δεν επιτρέπει πολυεπίπεδη διαφοροποιημένη διδασκαλία, ωθώντας στον διδακτικό μονόλογο, τη μετωπική παραδοσιακή διδασκαλία που δεν απευθύνεται στο σύνολο της τάξης. Εμπόδιο και η κουλτούρα του σχολείου που μπορεί να είναι μονότροπη και άτεγκτη. Καθοριστικός εδώ ο ρόλος των στελεχών της εκπαίδευσης και ιδίως των διευθυντών. Παρέχουν ένα περιβάλλον ασφάλειας και ελευθερίας στους εκπαιδευτικούς επιτρέπουν πρωτοβουλίες, στηρίζουν αυτές τις πρωτοβουλίες απέναντι σε πιέσεις από άλλα μέρη της σχολικής κοινότητας –ιδίως γονείς;

Αντίστοιχες αντιφάσεις μπορούμε να βρούμε και σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Ενώ η συμπεριληπτική εκπαίδευση είναι πολιτική προτεραιότητα, άλλες ευρωπαϊκές πολιτικές την υπονομεύουν. Η ευρωπαϊκή πολιτική ασύλου πρώτη και καλύτερη. Και σε εθνικό επίπεδο, είναι ειρωνικό να συζητάμε για συμπερίληψη ενώ υπάρχουν παιδιά πρόσφυγες ή Ρομά που δε φτάνουν καν στην αυλόπορτα του σχολείου, τα ρουφάει ο καταυλισμός ή το προσφυγικό καμπ. Κι όμως, το μέλλον της Ευρώπης είναι οι σχολικές τάξεις που φιλοξενούν μαθητές και μαθήτριες με διαφορετικά κοινωνικο-οικονομικά, πολιτιστικά, θρησκευτικά και γλωσσικά υπόβαθρα. Στις σχολικές αίθουσες μεγαλώνει η νέα ευρωπαϊκή γενιά.

Το Ινστιτούτο Γκαίτε διοργανώνει στις 9 Ιουνίου 2023 το Ευρωπαϊκό συμπόσιο για τη συμπεριληπτικότητα στα σχολεία. Υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων, εκπαιδευτικοί, ακαδημαϊκοί και εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών συζητούν για καλές πρακτικές και καινοτόμες μεθοδολογίες συμπεριληπτικής εκπαίδευσης στην Ευρώπη.

Το πρόγραμμα περιλαμβάνει συζητήσεις σε πάνελ, παρουσιάσεις, καθώς και εξειδικευμένα εργαστήρια για εκπαιδευτικούς. Οι προσκεκλημένοι ομιλητές και ομιλήτριες συζητούν για την εκπαιδευτική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και διεθνών φορέων όπως η UNESCO, παρουσιάζουν καινοτόμες μεθοδολογίες που έχουν εφαρμοστεί στις σχολικές τάξεις και επιδιώκουν να σκιαγραφήσουν το μέλλον της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης στην Ευρώπη. Τα εργαστήρια που θα ακολουθήσουν έχουν σχεδιαστεί ειδικά για εκπαιδευτικούς και έχουν σκοπό να παρουσιάσουν νέες μεθοδολογίες για την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Το Συμπόσιο απευθύνεται σε στελέχη της εκπαίδευσης και εκπαιδευτικούς όλων των ειδικοτήτων και βαθμίδων, φοιτητές, σπουδαστές, ερευνητές, εργαζομένους και εργαζόμενες σε εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες της κοινωνίας των πολιτών και σε όποιον ενδιαφέρεται για το θέμα.

Μπορείτε εδώ να δείτε αναλυτικά το πρόγραμμα και πληροφορίες