Το X-Factor, η Νωαίνα και το παράδειγμα της Rosetta Tharpe

Υπάρχουν εκείνοι που γίνονται γνωστοί με το ταλέντο τους και τη διαρκή επιμονή τους. Υπάρχουν και εκείνοι που ζουν στα social media και προσπαθούν μέσα από μικρά πυροτεχνήματα να γίνουν αστέρια. Στη δεύτερη περίπτωση, ο δρόμος είναι “εύκολος” αλλά το αδηφάγο τέρας της βιομηχανίας θεάματος δεν συγχωρεί και δεν πτοείται.

Για κάθε Νωαίνα του καιρού μας θα βρίσκονται μερικά λεπτά, στιγμές, ημέρες, μήνες επιτυχίας και μετά, δεν θα ασχολείται κανείς. Η εφήμερη και εκτός πλαισίου, πρόκληση, δεν παύει να είναι εφήμερη και εν τέλει, η πρόκληση δεν είναι καν πρόκληση στον καιρό της γρήγορης και απαστράπτουσας εικόνας. Οι κινήσεις εντυπωσιασμού του τηλεοπτικού κοινού που τρέφεται με ψηφιακό fast food και αδημονεί να επιτεθεί στον αυτοθυματοποιούμενο ήρωα μέσω Facebook και Twitter, είναι κινήσεις άνευ νοήματος. Γιατί το ταλέντο χάνεται μέσα στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα -ακόμα κι αν υπάρχει- και τα ακροατήρια παρατάσσονται για τον αγώνα που θα στηθεί υπέρ ή κατά της κίνησης του “νέου αστέρα” που έδειξε τα απόκρυφα του στη φόρα. Κανείς όμως, ή έστω ελάχιστοι, θα ασχοληθούν με τη φωνή του.

Τη δεκαετία του ’30, τα πράγματα ήταν λίγο διαφορετικά. Δεν υπήρχαν πληκτρολόγια, κάμερες, τηλεοπτικά δίκτυα, δεν υπήρχαν ρεπορτάζ του σημερινού εύρους. Υπήρχε όμως εντονότερος ρατσισμός που αφορούσε σε χρώμα και φύλο, υπήρχαν κοινωνικές διακρίσεις, εντονότερη ταξική διάκριση και αποκλεισμός από ανδροκρατούμενα επαγγέλματα. Και υπήρχαν και γυναίκες που ύψωσαν τη γροθιά τους κόντρα στο κατεστημένο με τη δουλειά, με τη στάση τους και τη δημιουργία. Γυναίκες παραδείγματα για γυναίκες και άντρες. Γυναίκες σαν τη Rosetta Tharpe.

Το παρακάτω κείμενο είναι αφιερωμένο σε μια αφανή ηρωίδα, στην πραγματική βασίλισσα του rock’n’roll, σε έναν άνθρωπο που μπήκε “σφήνα” στα δεδομένα της εποχής της και έφτιαξε νέα δεδομένα με την καριέρα της και όχι με εφήμερες κινήσεις εντυπωσιασμού. Γιατί η Rosetta δεν έγινε ποτέ της θύμα του star system και τιμάται ακόμα από καλλιτέχνιδες σαν τη Beyonce που πέραν της άρτιας σκηνικής της παρουσίας, ξέρει να αποτίει φόρο τιμής στο παρελθόν, με τη δική της παραγωγή. Και ναι, η Beyonce είναι από εκείνες που ορίζουν το star system, δεν το ακολουθούν.

Μια άγνωστη μαύρη γυναίκα από το Μισισίπι είναι η πραγματική δημιουργός του rock’n’roll

Η Rosetta Tharpe ήταν εκείνη που πέρασε από το gospel των μαύρων του Νότου και τα blues στους πιο γρήγορους ρυθμούς που γέννησαν το χορευτικό rock’n’roll. Πολύ πριν τον Elvis, τον Chuck Berry και τον τεράστιο Hendrix, μουσικούς οι οποίοι έγιναν γνωστοί εν ζωή και άφησαν τα δικά τους κεφάλαια στο μεγάλο βιβλίο της παγκόσμιας μουσικής. Έγινε διάσημη για τη φωνή της, πέθανε νέα και άφησε πίσω της υλικό για τις επόμενες γενιές ανδρών αλλά και γυναικών που δειλά δειλά αποφάσισαν να βγουν μπροστά στη σκηνή.

Η Sister Rosetta Tharpe λέγεται και “Νονά του Rock and Roll” και οι Elvis Presley, Jerry Lee Lewis, Johnny Cash, Little Richard και Chuck Berry την ανέφεραν σαν βασική επιρροή και έμπνευση τους. Αλλά δεν μπήκε ποτέ στο Rock and Roll Hall of Fame παρά το ότι όσο ζούσε, θεωρήθηκε ως η σπουδαιότερη soul – gospel τραγουδίστρια των ημερών της. Το κοινό της εργατικής τάξης τη λάτρευε και σταδιακά κατάφερε να βγει από τα θρησκευτικά κομμάτια στα μεγαλύτερα ακροατήρια με το έργο της και όχι με μεγαλόστομες δηλώσεις.

Ήταν η πρώτη γυναίκα που πήρε την κιθάρα ανά χείρας και στάθηκε όρθια μπροστά στο μικρόφωνο, σαν frontwoman για να τραγουδήσει τα blues της αγάπης, του πόνου, της σκλαβιάς, της εργατιάς, της καθημερινότητας. Ήταν η πρώτη δημιουργός που αποφάσισε να αλλάξει τα μέτρα και να πάει την μπάντα της σε πιο γρήγορες και ρυθμικές εκτελέσεις, δίνοντας παλμό και νεύρο στα κομμάτια.

H καθολική αναγνώριση της έγινε τη δεκαετία του ’50 όταν και περιόδευσε στη Βρετανία, όπου οι κριτικοί την υποδέχθηκαν με τα καλύτερα σχόλια. Αληθινή ενέργεια, αυθόρμητη σκηνική παρουσία, ακατέργαστη φωνή. Ο Little Richard είχε πει για αυτή πως ήταν η σπουδαιότερη κιθάρα που είχε ακούσει να παίζει ζωντανά μπροστά του. Οι Stones “πάτησαν” στα ακόρντα της, ο Elvis τη μελετούσε με τις ώρες. Σάρωνε τη σκηνή, έδινε το έναυσμα και όλοι από κάτω άρχιζαν να χορεύουν σαν να μην υπάρχει αύριο, ή ταξίδευαν με τις soul κορώνες της. Χωρίς εφέ κανένα. Κιθάρα, σαξόφωνο, φυσαρμόνικα πάνω στη σκηνή πριν τον Dylan.

Οι Άγγλοι πήραν τις κιθάρες στα χέρια τους όταν την είδαν να παίζει μπροστά τους – Bob Dylan

Πολλοί την αποκάλεσαν “η μαύρη ιέρεια της rock πίσω από τους λευκούς αστέρες” και είχαν απόλυτο δίκιο.

Γεννήθηκε το 1915 στον Κότον Πλαντ του Αρκάνσας. Κόρη εργάτη βαμβακιού, ξεκίνησε να τραγουδά και να παίζει πιάνο στην ηλικία των 6 ετών όταν η μητέρα της την πήγε στην Ευαγγελική Εκκλησία του Roberts Temple στο Σικάγο. Το Σικάγο ήταν η πόλη που συγκέντρωνε τους μαύρους του Νότου, τους τζαζίστες από τη Νέα Ορλεάνη και τους μπλουζίστες από το Μισισίπι. Η πρόσμειξη όλων αυτών των στοιχείων βγήκε σε πρώτη φάση στο πιάνο της, πριν αρχίσει να αγαπά περισσότερο την κιθάρα. Στις πρώτες εμφανίσεις της, έπαιζε πιάνο και κιθάρα εναλλάξ και σηκωνόταν όρθια για να δώσει σήμα στους ακροατές για να τη συνοδεύσουν με χειροκροτήματα. Όσοι την έβλεπαν, εμπνέονταν για μια ζωή. Στα 19 της παντρεύτηκε έναν Πάστορα αλλά έμεινε μαζί του μόλις τέσσερα χρόνια. Από αυτόν πήρε και το προσωνύμιο “sister”.

Η κρισιμότερη στιγμή στη ζωή της ήταν όταν μετακόμισε στα 23 της χρόνια από το Σικάγο στη Νέα Υόρκη. Από τότε άρχισε να χαλαρώνει και τις στενότερες σχέσεις της με την εκκλησία.

Την εντόπισε ο ανιχνευτής μεγάλων ταλέντων John Hammond την συμπεριέλαβε, μαζί με τους Big Joe Turner, Big Bill Broonzy, Count Basie και άλλους, σε μια συναυλία στο Carnegie Hall.

Οι άνθρωποι της Decca Records την είδαν να παίζει ζωντανά και αποφάσισαν να της υπογράψουν συμβόλαιο. Αυτό ήταν. Η 30ετής καριέρα της ξεκινούσε. Κλαμπ, blues μπαρ, σκηνές της πόλης άρχισαν να την φιλοξενούν και εκείνη σε αντίθεση με όσα ήταν συνηθισμένα μέχρι τότε, έπιανε την κιθάρα και χόρευε, κοιτούσε ψηλά και επικοινωνούσε με το κοινό της συνεχώς, παίζοντας rock’ n’ roll. Αυτή η επικοινωνία ξεκίνησε από το gospel και πέρασε και στο κοινό της πιο “undergournd” κουλτούρας.

Η “αδελφή Tharpe” όπως την αποκαλούσαν, συγκλόνισε τους θαυμαστές της με την εμφάνιση της στο Cotton Club, με τραγούδια όπως “Fouror Five Times” και “I Want a Tall Skinny Papa”. Παρ ‘όλα αυτά, ένα τραγούδι που ονομάζεται “Strange Things Happening Every Day” ήταν η πρώτη της εγγραφή μουσικής gospel, για να φτάσει στην κορυφή του chart R & B το 1945.

Η Rosetta δεν άφησε ποτέ τους στίχους που μιλούσαν για τη θρησκεία, ακόμα κι αν έπαιζε rock πριν καν το είδος ονομαστεί rock. Έγινε όμως και σύμβολο των γυναικών καθώς τα πήγαινε περίφημα σε μια “δουλειά” που μέχρι τότε την έκανε το “ισχυρό φύλο”. Αγαπημένο της όργανο ήταν η Gibson Les Paul, που χρωστάει πολλά σε εκείνη για την εμπορική επιτυχία που σημείωσε τις επόμενες δεκαετίες. Από gospel super star, μέσα στη δεκαετία του ’40 κατάφερε να μπει “σφήνα” στην ανδροκρατούμενη κιθαριστική μουσική που ήταν στα πρώτα δισκογραφικά της βήματα. Τη λάτρεψαν για όσα έκανε και για όσα συμβόλιζε. Για την ενέργεια, για το παίξιμο της, για τον τσαμπουκά της και την επιμονή της να τα καταφέρει. Για το ότι απέρριπτε τους άντρες που της έταζαν χρήμα και επέλεγε μόνη της το κάθε της βήμα.

25.000 οπαδοί της πλήρωσαν για να παρακολουθήσουν το γάμο της με τον τρίτο σύζυγό της σε ένα γήπεδο στην Ουάσιγκτον το 1951. Μαζί με τον σπουδαίο Άγγλο τρομπονίστα Chris Barber έφυγε για ακόμη ένα tour στο Ηνωμένο Βασίλειο μαζί με τη μπάντα του, το 1957. Τα επόμενα χρόνια έκανε πολύ λίγες και επιλεγμένες εμφανίσεις, ζώντας μακριά από τα φλας και τα τηλεοπτικά συνεργεία. Πέθανε το 1973 από εγκεφαλικό, ενώ τρία χρόνια πριν, το 1970, είχε πάθει εγκεφαλικό επεισόδιο που της κόστισε το ένα της πόδι λόγω επιπλοκών με το ζάχαρο.

Η Rosetta έγινε σύμβολο των φεμινιστριών του πλανήτη. Όχι για την μιντιακή συμπεριφορά της, αλλά για την ουσία των λόγων και των πράξεων της. Στο X-Factor των ημερών μας δεν θα ήταν παρούσα γιατί πολύ απλά ένα τέτοιο ταλέντο, δεν θα δεχόταν να λάβει μέρος σε ένα show παραγωγής προκάτ φωνών που εγκλωβίζονται σε ένα υποσχόμενο όνειρο αναγνωρισιμότητας στην κοιλάδα του πρόχειρου νεοελληνικού pop culture. Ενός pop culture που ξέρει να αναπτύσσει τις “άμυνες” του για κάθε αντιρρησία ιδρυματισμού που χρησιμοποιεί τα λάθος μέσα για να δείξει την αντίθεση του.

Παρακάτω μπορείτε να δείτε το ντοκιμαντέρ του BBC για τη ζωή της, σε τέσσερα μέρη: