Το ξεχασμένο μέτωπο του ευρωπαϊκού Νότου και το απειλητικό δημόσιο χρέος

Έπειτα από πολύ καιρό, άρχισε πάλι να ζεσταίνεται η ιδέα να συγκροτηθεί μια ομάδα από τις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου, δηλαδή Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία και Ελλάδα (Κύπρος και Μάλτα δεν αναφέρονται, αλλά υποθέτω ότι συμφωνούν και έχουν δώσει την εξουσιοδότηση τους). Η σύγκληση των τεσσάρων γίνεται στην Ρώμη με αφορμή την εκτόξευση στις τιμές των καυσίμων που πυροδότησε η δραστική μείωση στις προμήθειες φυσικού αερίου από την Ρωσία μετά την εισβολή και τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Σκοπός της ομάδας είναι να διαμορφώσουν ένα κοινό μέτωπο τόσο για την ενίσχυση των εισοδημάτων όσων πλήττονται αλλά και να βελτιώσουν το σύστημα διαπραγμάτευσης στις τιμές των καυσίμων, χτυπώντας τις κερδοσκοπικές συμπεριφορές που έχουν αναπτυχθεί. Όλα αυτά είναι πολύ ενδιαφέροντα, αλλά περιγράφονται εκτενώς στα σχετικά ρεπορτάζ και δεν θα μας απασχολήσουν σε αυτό το άρθρο.

Ο λόγος του άρθρου είναι μια άλλη κοινή αγωνία των χωρών του Νότου, πολύ πιο δυσάρεστη και πολύ πιο μακροχρόνια από τα βάσανα του πληθωρισμού. Τα τελευταία χρόνια, οι τέσσερις αυτές χώρες τυχαίνει να έχουν και το υψηλότερο δημόσιο χρέος στην ευρωζώνη ως ποσοστό του ΑΕΠ, όπως εύγλωττα δείχνει το σχετικό διάγραμμα. Και αυτό κανένα καλό δεν προμηνύει για τις χώρες και τους πολίτες τους.

Μακράν πιο βεβαρημένη περίπτωση βρίσκεται να είναι η Ελλάδα με δημόσιο χρέος που πέρυσι άγγιξε το 203% του ΑΕΠ και είναι πλέον το υψηλότερο παγκοσμίως. Έχει όμως ένα κρυφό πλεονέκτημα γιατί στο μεγαλύτερο μέρος του είναι οφειλές προς κράτη και ευρωπαϊκούς οργανισμούς, άρα δεν κινδυνεύει να γίνει απαιτητό «εδώ και τώρα» από τις ανυπόμονες αγορές που «μυρίστηκαν αίμα και ορμάνε» όπως έγινε το 2010. Επιπλέον οι δόσεις αποπληρωμής είναι φιξαρισμένες σε βάθος χρόνου και προς το παρόν τουλάχιστον δεν εγείρουν αξεπέραστα προβλήματα διαχείρισης.

Δύο άλλες χώρες της τετράδας έχουν χρέος 128% του ΑΕΠ η Πορτογαλία και 121% του ΑΕΠ η Ισπανία. Αν και τα επίπεδα αυτά είναι κοντά στο 127% που είχε προκαλέσει την ελληνική κρίση χρέους το 2010 και οδήγησε στα Μνημόνια, κανείς άμεσος κίνδυνος δεν φαίνεται να υφίσταται σήμερα για τις δύο Ιβηρικές χώρες, αν και κάποτε πρέπει να ξεκινήσει κάποια αποκλιμάκωση με τις κατάλληλες δημοσιονομικές διορθώσεις.

Το μεγάλο πρόβλημα προκύπτει όμως για το χρέος της Ιταλίας. Στο 154% του ΑΕΠ το χρέος αντιπροσωπεύει 2,7 τρισεκ. ευρώ και συνιστά κίνδυνο πρώτου μεγέθους όχι μόνο για την συγκεκριμένη χώρα αλλά για το σύνολο της Ευρωζώνης. Είναι πολλαπλά χρήσιμο το γεγονός ότι στο τιμόνι της Ιταλίας βρίσκεται ο πολύπειρος Ντράγκι που χαίρει μεγάλης αξιοπιστίας τόσο στις αγορές όσο και στις άλλες κυβερνήσεις. (Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος που τελικά κρίθηκε σκόπιμο να παραμείνει πρωθυπουργός, παρά να μεταπηδήσει στην προεδρία της Δημοκρατίας). Αλλά όσο επινοητικός και να είναι κανείς, τα δεδομένα είναι αμείλικτα και σύντομα θα απαιτήσουν μια σαφή και αξιόπιστη πολιτική αποκλιμάκωσης του χρέους.

Πάντως σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό και οι τέσσερις χώρες του Νότου θα πρέπει στο προσεχές μέλλον να εφαρμόσουν περιοριστικές πολιτικές για να αναχαιτίσουν την περαιτέρω άνοδο του χρέους τους. Διαφορετικά θα υποχρεωθούν να δανείζονται με υψηλότερα επιτόκια, ιδιαίτερα τώρα που η Κεντρική Τράπεζα εγκαταλείπει σιγά-σιγά την χαλαρή στάση που είχε υιοθετήσει με το πρόγραμμα εξαγοράς ομολόγων. Τα υψηλότερα επιτόκια με την σειρά τους θα επηρρεάζουν αρνητικά την ανάπτυξη και έτσι χωρίς σημαντική άνοδο του ΑΕΠ το ποσοστό του χρέους θα ανεβαίνει ακόμα περισσότερο.

Οι προειδοποιήσεις αυτές γινόταν ήδη από την εποχή της πανδημίας, πλην όμως όλοι περίμεναν ότι η «εκτόνωση ευφορίας» που θα ξεσπούσε με την λήξη της καραντίνας θα προκαλούσε μια σημαντική άνωση της ανάπτυξης και θα ελάφρυνε αισθητά την επιβάρυνση του χρέους. Παράλληλα, η διάθεση των κονδυλίων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας θα επαρκούσε τόσο για να προσδώσει ρευστότητα στην στριμωγμένη οικονομική δραστηριότητα όπως και για να χρηματοδοτήσει νέες και σύγχρονες υποδομές για τον μετασχηματισμό της σε πιο πράσινη, πιο ψηφιακή και πιο αυτόνομη κατεύθυνση.

Πριν όμως προλάβουν να αρχίσουν καν οι δηλώσεις ανακούφισης για την αποκλιμάκωση της πανδημίας, ήλθε μια άλλη εξαιρετικά βίαιη κλιμάκωση της αβεβαιότητας με την απρόκλητη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Εκτός από τις βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις στον πληθωρισμό λόγω της αύξησης των τιμών ενέργειας που αναφέραμε στην αρχή, οι συνέπειες του πολέμου θα αφήσουν ένα μεγάλο αποτύπωμα και στο δημόσιο χρέος εξαιτίας μιας νέας κούρσας εξοπλισμών που διαφαίνεται στον ορίζοντα. Η πρόσθετη επιβάρυνση του κάθε δημοσίου χρέους θα οφείλεται τώρα στην αύξηση των στρατιωτικών δαπανών κάθε χώρας είτε στο πλαίσιο αναβάθμισης του ΝΑΤΟ όπου ανήκουν και οι τέσσερις χώρες είτε στο νέο σχήμα της Στρατηγικής Πυξίδας που σχεδιάζει η ΕΕ και αναμένεται να επιταχυνθεί με την συγκυρία του πολέμου.

Κατά συνέπεια, οι τέσσερις υπερχρεωμένες χώρες της Ευρωζώνης δεν πρέπει μόνο να ασχοληθούν με τις πολιτικές απομείωσης του ήδη συσσωρευμένου χρέους αλλά και αυτού που πρόκειται να σηκώσουν λίαν προσεχώς.

Μερικές ιδέες προς την κατεύθυνση αυτή είναι και οι ακόλουθες:

1. Η στρατιωτική συνεισφορά κάθε χώρας στο ΝΑΤΟ ή την Πυξίδα να χρηματοδοτείται από αμιγώς κοινοτικούς πόρους αφού την κοινοτική άμυνα και ασφάλεια θα υπερασπίζεται. Τόσο απλό! Αυτό θα αφαιρούσε αυτομάτως σημαντικές δαπάνες εξοπλισμών και επιμελητείας, ιδιαίτερα από χώρες – όπως η Ιταλία και η Ελλάδα – που διατηρούν μεγάλο στρατό. Οι δαπάνες θα πήγαιναν σε ένα κοινοτικό χρέος που θα ξεπληρωνόταν σταδιακά με κοινοτικούς φόρους (όπως ο φόρος άνθρακα) ή περιουσιακά στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας.
2. Αυτό το οποίο ζητούν μερικοί απλώς να μην εγγράφονται οι αμυντικές δαπάνες στο δημοσιονομικό έλλειμμα είναι μεν χρήσιμο, αλλά έχει μόνο μια πρόσκαιρη λογιστική αξία για να αποφύγει η χώρα τυχόν κυρώσεις από το Σύμφωνο Σταθερότητας. Μακροπρόθεσμα όμως καμμία ελάφρυνση δεν προκαλεί γιατί κάποτε η χώρα θα κληθεί να αποπληρώσει το χρέος που δημιουργήθηκε από δικό της δανεισμό.
3. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι και οι τέσσερις χώρες υπέστησαν βαρύ πλήγμα από την χρηματοπιστωτική κρίση του 2009, κυρίως λόγω των εξωτερικών ή/και εσωτερικών ελλειμμάτων, και υποχρεώθηκαν να εφαρμόσουν προγράμματα πολυετούς λιτότητας. Για να αποφύγουν το ενδεχόμενο εμφάνισης παρόμοιων κρίσεων στο μέλλον και οι τέσσερις χώρες πρέπει να δείξουν δημοσιονομική αυτοσυγκράτηση στην ενίσχυση των οικονομιών τους και να αξιοποιήσουν όσο γίνεται περισσότερο τα αμιγώς ευρωπαϊκά κονδύλια.
4. Σχεδιασμός και ανάληψη κοινών πρωτοβουλιών για την διασύνδεση των υποδομών στις τέσσερις οικονομίες. Ενεργειακή αποθήκευση, γραμμές μεταφοράς ηλεκτρισμού, κοινή διαπραγμάτευση καυσίμων και από κοινού συμβόλαια με τρίτες χώρες είναι μερικά ενδεικτικά πεδία που μπορούν να υλοποιηθούν από τους τέσσερις και να χρηματοδοτηθούν από τα Ταμεία Ανάκαμψης. Η υιοθέτηση παρόμοιων πολιτικών και η συνεργασία τους για να τα πραγματοποιήσουν θα σχηματίσει ένα πολύ ενδιαφέρον πολιτικό κεφάλαιο εντός της Ευρωζώνης, ιδίως τώρα που όλοι ψάχνονται για το πώς πρέπει να διαχειριστούν τις μεγάλες αλλαγές που έρχονται.

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις