Βασίλης Βασιλικός και “Ζ”: Όταν η ιστορία γίνεται κραυγή…

Μπορεί ο στίχος του Άλκη Αλκαίου (από το εμβληματικό τραγούδι «Ρόζα») να λέει «πώς η ιστορία γίνεται σιωπή», αλλά ο Βασίλης Βασιλικός, που πέθανε χτες, έκανε την ιστορία κραυγή. Μια κραυγή που κατάγγειλε σε όλο τον κόσμο το ανώμαλο πολιτικό καθεστώς, τύποις κοινοβουλευτικό, της δεκαετίας του ’60, το οποίο κατέληξε σε στυγνή δικτατορία.

Το 1963 το παρακράτος δολοφόνησε το βουλευτή της Αριστεράς και ειρηνιστή Γρηγόρη Λαμπράκη. Ο τότε πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής, που ανέχτηκε-τουλάχιστον-τη δράση του παρακράτους, μετά τη δολοφονία αναφώνησε: «Ποιος κυβερνά αυτόν τον τόπο;». Προφανώς, τότε κατάλαβε ότι το τέρας, που και η δική του  πρωθυπουργία είχε εκθρέψει, τον δάγκωσε. Και αναγκάστηκε να παραιτηθεί και να φύγει από χώρα.

Το δραματικό αυτό γεγονός συγκλόνισε τότε την Ελλάδα. Αλλά λίγα χρόνια μετά εκείνη η Ελλάδα, της πολιτικής ανωμαλίας και το παρακράτους, έγινε γνωστή σε όλο τον κόσμο. Ο  Βασιλικός έγραψε σχεδόν αμέσως το «Ζ», το πιο εμβληματικό βιβλίο του. Λογοτεχνικό ρεπορτάζ ή φανταστικό ντοκιμαντέρ ενός εγκλήματος. Και ο Κώστας Γαβράς το έκανε, λίγα χρόνια αργότερα, ταινία.

Εν τω μεταξύ το παρακράτος του 1963 έγινε κράτος με τη χούντα των συνταγματαρχών. Και το «Ζ», το οποίο περιέγραφε την Ελλάδα του 1963, έγινε σύμβολο του αντιδικτατορικού αγώνα. Το βιβλίο του Βασιλικού και η ταινία του Γαβρά(με μεγάλους ερμηνευτές της εποχής Ιβ Μοντάν, Ζαν Λουί Τρεντινιάν, Ειρήνη Παππά κ.α) διεθνοποίησαν την κατάσταση που επικρατούσε στην Ελλάδα και, φυσικά, οι δημιουργοί τους, με πρώτον τον Βασιλικό, ήταν ανεπιθύμητα πρόσωπα.

Ο Βασιλικός είναι από τους πιο πολυδιαβασμένους Έλληνες συγγραφείς. Ασφαλώς η λογοτεχνική αξία του έργου του δεν φτάνει την αντίστοιχη του Νίκου Καζαντζάκη. Όμως, η προσφορά του είναι ανεκτίμητη. Καμιά φορά αρκεί μόνο ένα βιβλίο για  να κατατάξει το δημιουργό του στα ψηλά πατώματα της πολιτικής λογοτεχνίας. Τέτοιο βιβλίο είναι το «Ζ».

Ο Βασιλικός υπήρξε ένας πολίτης που ανέδειξε μια σκοτεινή στιγμή της μεταπολεμικής Ελλάδας. Ήταν αυτό που είχε πει για τον εαυτό του ο Μίκης Θεοδωράκης, ο οποίος είχε ντύσει με τη μουσική το την ταινία «Ζ»: «Δεν είμαι ήρωας. Οι ήρωες πεθαίνουν νέοι. Είμαι ένας πολίτης που κάνει το καθήκον του».

Ο Βασιικός έκανε το καθήκον του και με το παραπάνω…