Ξαναγράφοντας την ιστορία στα σχολεία της Συρίας

Το εκπαιδευτικό σύστημα στη Συρία υπήρξε ανέκαθεν ένα ισχυρό πολιτικό εργαλείο στα χέρια διαδοχικών καθεστώτων, με κύριο στόχο την καλλιέργεια συμμόρφωσης και απόλυτης νομιμοφροσύνης.

Από τις τελευταίες δεκαετίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τη Γαλλική Εντολή, μέχρι το μπααθικό καθεστώς και την μετεξέλιξή του στο καθεστώς Άσαντ, η εκπαίδευση αξιοποιήθηκε ως μοχλός για την προώθηση της επίσημης ιδεολογίας και την επιλεκτική διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας. Παράλληλα, η συστηματική απόκρυψη ή παραποίηση «άβολων» ιστορικών γεγονότων εδραιώθηκε ως πάγια πρακτική.

Σήμερα, η νέα μεταβατική συριακή κυβέρνηση επιχειρεί να επιβάλει αναθεωρημένα σχολικά προγράμματα στις περιοχές που ελέγχει, προκαλώντας ανησυχία για την κατεύθυνση που θα πάρει η εκπαίδευση. Επίσημα, οι αρμόδιοι υποστηρίζουν ότι οι αλλαγές αποσκοπούν στον εκσυγχρονισμό και την εδραίωση «σωστών» κοινωνικών και ηθικών προτύπων. Ωστόσο, οι ενδείξεις φανερώνουν διαφορετικές στοχεύσεις.

Σε αρκετά βιβλία έχουν αφαιρεθεί κεφάλαια για τη βιολογική εξέλιξη και έχει περιοριστεί η έμφαση στη διερευνητική μέθοδο, υποδηλώνοντας μία στροφή σε πιο παραδοσιακές -αν όχι άκρως συντηρητικές- μορφές διδασκαλίας. Επιπλέον, παρατηρείται αντικατάσταση ποιημάτων και ιστοριών με κοσμική ή φεμινιστική χροιά από πιο «συμβατά» κείμενα, τα οποία προάγουν αυστηρά τη θρησκευτική και πολιτισμική ταυτότητα που επιδιώκει να τονίσει το νέο καθεστώς. Οι αναφορές σε Κορανικές ερμηνείες αυξάνονται αισθητά και, σε ορισμένες περιπτώσεις, εμπεριέχουν αρνητική κριτική για άλλες θρησκευτικές κοινότητες, γεγονός που δημιουργεί ερωτήματα γύρω από την περιεκτικότητα και τη διαθρησκευτική ανεκτικότητα.

Παράλληλα, αναδιαμορφώνονται ιστορικές περίοδοι που άλλοτε κρίνονταν «ευαίσθητες» ή συνυφασμένες με πιο κοσμικά πρότυπα. Η πάλαι ποτέ κριτική στάση έναντι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας εμφανίζεται τώρα πιο ήπια ή ακόμη και θετική, πιθανότατα για να ευθυγραμμιστεί με νέες γεωπολιτικές ισορροπίες. Ομοίως, η προϊσλαμική κληρονομιά, η οποία περιλαμβάνει την αραμαϊκή, ελληνιστική και ρωμαϊκή παράδοση, εμφανίζεται αισθητά περιορισμένη, με αποτέλεσμα οι μαθητές να χάνουν ένα σημαντικό κομμάτι ιστορικής γνώσης και πολιτισμικής πολυμορφίας. Η συνολική εικόνα δείχνει μία προσπάθεια «ρετουσαρίσματος» του παρελθόντος που συμβαδίζει με τις ιδεολογικές προτεραιότητες της παρούσας ηγεσίας.

Οι επικριτές θεωρούν ότι αυτή η ευρύτερη αναθεώρηση συνιστά μια αναβαθμισμένη μορφή προπαγάνδας: αντί να δίνει έμφαση στην κριτική σκέψη και τη σφαιρική παρουσίαση της ιστορίας, το νέο πρόγραμμα επιχειρεί να διαμορφώσει μια μονοδιάστατη αφήγηση για τον πρόσφατο εμφύλιο και την τρέχουσα κατάσταση της χώρας.

Παρότι οι εκπρόσωποι της νέας κυβέρνησης διατείνονται ότι το πρόγραμμα θα ενισχύσει την εθνική συνοχή, δεν είναι λίγοι εκείνοι που έχουν ζήσει τη «σκληρή γραμμή» προπαγάνδας επί μπααθικού καθεστώτος και φοβούνται την επανάληψη των ίδιων μοτίβων. Οι συλλογικές μνήμες της πρόσφατης βίας και του διχασμού φανερώνουν πόσο επικίνδυνο μπορεί να αποδειχθεί το να ξαναγράφεται η ιστορία και να χειραγωγείται η παιδεία προς όφελος μιας παράταξης. Κι ενώ τα νέα βιβλία λειτουργούν ως επίσημοι «οδηγοί» για τους μαθητές, οι εναλλακτικές φωνές στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στο διαδίκτυο προσφέρουν αντικρουόμενες πληροφορίες, ενισχύοντας τη δυσπιστία των πολιτών όταν αντιλαμβάνονται αναντιστοιχίες μεταξύ «επίσημης» και ανεξάρτητης αφήγησης.

Αναπόφευκτα, τίθεται το ζήτημα της ειλικρινούς αναζήτησης της αλήθειας και της ενότητας σε μια χώρα που αναζητά σημάδια ανάκαμψης έπειτα από χρόνια φονικών συγκρούσεων. Θα κερδηθεί πράγματι η εμπιστοσύνη του λαού με την αποσιώπηση ή την αλλοίωση κομβικών στιγμών του πρόσφατου πολέμου; Ή μήπως οι πληγές θα βαθύνουν ακόμη περισσότερο εφόσον οι νέες γενιές λάβουν μια στρεβλή και αποχρωματισμένη εκδοχή της ιστορίας τους;

Στην πρόσφατη συνέντευξη με την Agustina Paglayan, συγγραφέα του Raised to Obey, στο News247, αναφερθήκαμε στην Συρία πριν τις προτεινόμενες αλλαγές στα σχολικά εγχειρίδια. Η Paglayan μάς είχε πει: «Αν εξετάσουμε τη Συρία, με τη σύνθετη και παρατεταμένη σύγκρουση, είναι πιθανό ότι όποιος διατηρήσει την εξουσία πιθανότατα θα χρησιμοποιήσει την εκπαίδευση για να εδραιώσει τη θέση του. Πρέπει να αναμένουμε προσπάθειες για ενστάλαξη υπακοής και πίστης, αντί για ενδυνάμωση της κριτικής σκέψης».

Και εδώ υπεισέρχεται ο καίριος ρόλος της διεθνούς κοινότητας. Όπως είχε επισημάνει η Paglayan, «μετά από συγκρούσεις, η διεθνής βοήθεια συχνά εστιάζει στην ανοικοδόμηση σχολείων. Όμως, αν οι δωρητές δεν εξετάσουν τι διδάσκεται στα σχολεία, κινδυνεύουν να υποστηρίξουν συστήματα που ενισχύουν αυταρχικές ιδέες, αντί να προωθούν τη δημοκρατική ανασυγκρότηση».

Η επιχείρηση «ανανέωσης» της γνώσης και της εθνικής ιστορίας ενδέχεται να επηρεάσει δραματικά το πώς οι επόμενες γενιές Σύρων θα αντιλαμβάνονται τον κόσμο και τη θέση τους σε αυτόν. Η επιλογή ανάμεσα σε ένα εκπαιδευτικό μοντέλο που προωθεί τη διαλογική εξέταση της ιστορίας και σε ένα που επιβάλλει ένα μονολιθικό αφήγημα θα κρίνει εάν η καινούργια Συρία θα μπορέσει να διαχειριστεί με ειλικρίνεια τις πληγές του εμφυλίου ή αν θα εγκλωβιστεί σε έναν ακόμη κύκλο προπαγανδιστικών διδαχών, αδυνατώντας να διαρρήξει το φαύλο τρίγωνο εξουσίας, φόβου και παραπληροφόρησης.