Ζιζή Μακρή: “Η ζωή είναι το πιο εξαιρετικό από τα θαύματα που μας περιβάλλουν”

Το «Ματαρόα» σαλπάρει λίγο πριν από τα Χριστούγεννα του 1945 από το λιμάνι του Πειραιά. Μεταφέρει δεκάδες ταλαντούχους έλληνες νέους που έχουν εξασφαλίσει, με τη μεσολάβηση του διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου στην Αθήνα Οκτάβ Μερλιέ, υποτροφία στο Παρίσι. Πολλοί από αυτούς διέφυγαν έτσι τον κίνδυνο να συλληφθούν ως αριστεροί και να περάσουν την υπόλοιπη ζωή τους σε εξορίες και φυλακές. Ανάμεσά τους και ο Μέμος Μακρής, από τους σημαντικότερους έλληνες γλύπτες του 20ου αιώνα, με έντονη αντιστασιακή δράση κατά τη διάρκεια της κατοχής. Στο Παρίσι ο Μακρής θα γνωρίσει και θα παντρευτεί τη Ζιζή, μια  πολυτάλαντη χαράκτρια. Μαζί θα απελαθούν από τη Γαλλία λίγα χρόνια αργότερα, λόγω πολιτικών πεποιθήσεων, για να εγκατασταθούν στη Βουδαπέστη, όπου θα συνεχίσουν την καλλιτεχνική, κοινωνική και πολιτική τους δράση, μέχρι να επιστρέψουν στην Ελλάδα μετά τη Μεταπολίτευση.

Η Ζιζή Μακρή εκφραζόταν με διαφορετικά μέσα, διακρίθηκε για τα χαρακτικά, τα ψηφιδωτά και τις ταπισσερί της και απέσπασε πολλά διεθνή βραβεία. Σήμερα τα έργα της, όπου κυριαρχούν οι ανθρώπινες φιγούρες, το φυσικό και το ανθρωπογενές τοπίο, βρίσκονται σε διάφορες πόλεις του κόσμου. Η τελευταία της έκθεση στην Ελλάδα, στην γκαλερί Άστρα το 2013 περιελάμβανε χαρακτικά και σχέδια που απεικονίζουν  τις ποινικές κρατούμενες των Φυλακών Αβέρωφ, τα οποία είχε κάνει, έγκλειστη και η ίδια,  στις αρχές της δεκαετία του ’60.  Η Ζιζή παρέμεινε στις Φυλακές Αβέρωφ ένα χρόνο, μετά τη σύλληψή της με την κατηγορία της απόπειρας φυγάδευσης στελέχους του ΚΚΕ. Στη διάρκεια της φυλάκισης η Ζιζή προσποιείται ότι δεν μιλάει ελληνικά, για να αποφύγει την κατηγορία της κατασκοπίας. Οι ποινικές κρατούμενες των φυλακών κεντρίζουν το καλλιτεχνικό της ενδιαφέρον και με τη βοήθεια ενός φίλου του Μέμου Μακρή και ζωγράφου, ο οποίος είχε αναλάβει να διακοσμήσει το εκκλησάκι της φυλακής, προμηθεύεται το απαραίτητα υλικά: χρώματα, λινέλαιο και χαρτί. Λίγα χρόνια αργότερα τα έργα αυτά θα αποτελέσουν θέμα της πρώτης έκθεσής της στην Ελλάδα.

Επιθυμία της Ζιζής ήταν οι μήτρες αυτών των ξυλογραφιών να ξαναχρωματιστούν από κρατούμενες των Φυλακών Κορυδαλλού. Το εγχείρημα θα αναλάμβαναν η κόρη της Κλειώ, σημαντική γλύπτρια και εικαστική θεραπεύτρια, και ο γνωστός ζωγράφος και χαράκτης Μανώλης Χάρος, μαζί με τις κρατούμενες που συμμετέχουν στο πρόγραμμα απεξάρτησης ΚΕΘΕΑ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ. Οι μήτρες θα επέστρεφαν στο χώρο της φυλακής και η Ζιζή θα έβλεπε να ξαναζωντανεύουν από τα χέρια των κρατουμένων οι φιγούρες του παρελθόντος, συνδέοντας το χθες με το σήμερα. Τα νέα έργα θα αποτελούσαν το αντικείμενο μιας έκθεσης, που θα γινόταν γέφυρα επικοινωνίας των έγκλειστων γυναικών με την κοινωνία και θα επιβεβαίωνε αυτό που  και η ίδια η Ζιζή πίστευε, ότι η καλλιτεχνική δημιουργία είναι ένας δρόμος για την πνευματική ελευθερία και την υπέρβαση που αντανακλά τη μοναδικότητα κάθε ανθρώπου. Η Ζιζή επίσης έλεγε ότι «η ζωή είναι το πιο εξαιρετικό από τα θαύματα που μας περιβάλλουν» και αποτελούσε για αυτήν πηγή έμπνευσης και δημιουργίας.

Η Ζιζή Μακρή, όμως, δεν βρίσκεται πια κοντά μας, το τέλος μιας γεμάτης ζωής τη βρήκε πριν από λίγες μέρες στα 90 της χρόνια.  Ο θάνατος της είναι μια ευκαιρία να ξαναγνωρίσουμε το πολύπλευρο έργο της. Επίσης ελπίζουμε να μην σταματήσει αυτό το εγχείρημα, που θα έδινε χαρά και στην ίδια, γιατί έχει να κάνει με την τέχνη, την ελπίδα και τη δίψα για ζωή, ακόμα και στις πιο δύσκολες συνθήκες, όπως αυτές της φυλακής.

ΥΓ. Η κηδεία της Ζιζής Μακρή θα πραγματοποιηθεί την Παρασκευή 8 Φεβρουαρίου στις 2 το μεσημέρι στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών.

* Οι φωτογραφίες είναι από την Γκαλερί ΑΣΤΡΑ

* Ο Χαράλαμπος Πουλόπουλος είναι  αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνικής Εργασίας στο Τμήμα Κοινωνικής Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήμης του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης. Δραστηριοποιείται στον τομέα αντιμετώπισης των εξαρτήσεων από το 1983 και είναι Πρόεδρος της Επιστημονικής και Συμβουλευτικής Επιτροπής της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Θεραπευτικών Κοινοτήτων (WFTC).