Ζώντας μέσα στον θάνατο: Η εκεχειρία στη Γάζα ως ψευδαίσθηση

Το μελάνι μιας εκεχειρίας δεν προλαβαίνει καλά-καλά να στεγνώσει και ήδη αναδύονται νέες μορφές ελέγχου, βίας και υφαρπαγής. Για τους κατοίκους της Γάζας, η πρόσφατη παύση των εχθροπραξιών απέχει πολύ από το να σημαίνει πραγματική ειρήνη· στην πράξη, απλώς μεταλλάσσει τους τρόπους διεξαγωγής του πολέμου. Η ιδέα ότι μια εκεχειρία μπορεί αυτομάτως να φέρει ομαλότητα είναι παραπλανητική, αφού αγνοεί τα βαθιά ριζωμένα συμφέροντα και τις πρακτικές της ισραηλινής αποικιοκρατίας εποίκων. Η Γάζα, συχνά περιγραφόμενη ως «υπαίθρια φυλακή», λειτουργεί ως ένα δυστοπικό εργαστήριο όπου δοκιμάζονται τα όρια της ανθρώπινης αντοχής — διαρκής πολιορκία, αυστηρή παρακολούθηση και συστηματική εξόντωση οριοθετούν την καθημερινότητα.

Δύο πρόσφατες έρευνες αναδεικνύουν πώς αυτή η πραγματικότητα δεν είναι ένα «ατύχημα» της Ιστορίας, αλλά απόρροια σχεδιασμένων πολιτικών. Η μία μελέτη, υπογεγραμμένη από τον Μπρούνο Χιούμπερμαν, τοποθετεί τη βία στη Γάζα σε ένα πλαίσιο νεοαποικιακών πρακτικών, συγκρίνοντας παράλληλα τη δράση του ισραηλινού κράτους με τις γενοκτονικές πολιτικές που αντιμετωπίζουν οι ιθαγενείς πληθυσμοί στη Βραζιλία. Μια δεύτερη ανάλυση, από την Ιζαμπέλα Αγκοστινέλι ντος Σάντος, τον Ρεζινάλντο Νάσερ και τον ίδιο τον Χιούμπερμαν, παρακολουθεί πώς οι παλαιστινιακές αφηγήσεις μετατοπίζονται από την ουτοπική προσδοκία της απελευθέρωσης σε εφιαλτικά σενάρια διαρκούς εγκλεισμού. Η Γάζα, σύμφωνα με τους συγγραφείς, δεν βιώνει απλώς περιοδικές σφαγές: μοιάζει με έναν ατελείωτο τόπο, όπου οι νεκροί δεν «ησυχάζουν» και οι ζωντανοί αναγκάζονται να ζουν «μέσα στον θάνατο».

Η δύναμη της εξάλειψης

Στο πλαίσιο της αποικιοκρατίας εποίκων, η βία δεν είναι η εξαίρεση αλλά ο βασικός μηχανισμός. Στοχοποιώντας και «εξαλείφοντας» αυτόχθονες πληθυσμούς, οι αποικιοκράτες επιδιώκουν να απαλλάξουν τη γη από τους νόμιμους κατοίκους της. Μελετητές επισημαίνουν ότι, σε αυτή τη λογική, τόσο το Ισραήλ όσο και η Βραζιλία εφαρμόζουν ρατσιστικές πολιτικές· ωστόσο, το Ισραήλ δεν έχει περάσει ποτέ σε μια έμμεση, νεοαποικιακή φάση όπως η Βραζιλία. Αντίθετα, διατηρεί σταθερά έναν άμεσο έλεγχο στην Παλαιστίνη, με αδιάλειπτη στήριξη από τις Ηνωμένες Πολιτείες, οδηγώντας σύμφωνα με διεθνείς παρατηρητές σε αυτό που χαρακτηρίζεται ως η χειρότερη γενοκτονία των τελευταίων δεκαετιών στη Γάζα.

Η έννοια της «εξάλειψης» δεν περιορίζεται στη φυσική καταστροφή αλλά διεισδύει στις υποδομές και τους καθημερινούς ρυθμούς ζωής. Η Γάζα δεν είναι απλώς αποκλεισμένη· βρίσκεται σε ένα διαρκές «πείραμα» όπου κάθε μορφή επιβίωσης γίνεται όλο και πιο δυσβάσταχτη. Στόχος δεν είναι μόνο να χαθούν ζωές, αλλά να δημιουργηθεί ένα περιβάλλον διαρκούς αργής θανάτωσης – μια κατάσταση που ο ιστορικός και πολιτικός επιστήμονας Ασίλε Μπέμπε ονόμασε «νεκροπολιτική».

Η Γάζα ως δυστοπικό εργαστήριο

Αν η εξάλειψη είναι το θεμέλιο της αποικιοκρατίας εποίκων, τότε η Γάζα αποτελεί το παράδειγμα «υψηλής πιστότητας» αυτής της πολιτικής. Ακτιβιστές και αναλυτές επισημαίνουν ότι τα τελευταία είκοσι χρόνια ο θύλακας αυτός λειτουργεί ως δοκιμαστικό έδαφος για προηγμένα συστήματα ελέγχου και στρατιωτικής τεχνολογίας – από βιομετρικές μεθόδους παρακολούθησης έως τηλεχειριζόμενα όπλα υψηλής ακρίβειας.

Ταυτόχρονα, η καθημερινή ζωή στη Γάζα μοιάζει όλο και περισσότερο με μια δυστοπική προσομοίωση: η ιδέα της ελευθερίας εξοστρακίζεται από συνθήκες εκτενούς πολιορκίας. Μια χαρακτηριστική εικόνα προέρχεται από τη συλλογή “Palestine +100”, όπου τα διηγήματα παρουσιάζουν μια μελλοντική Παλαιστίνη απογυμνωμένη από κάθε ελπίδα. Στο διήγημα “Song of the Birds”, μια νεαρή πρωταγωνίστρια ανακαλύπτει πως τα πουλιά που ακούει είναι ψηφιακά «γραμμένα», προορισμένα να μεταμφιέζουν έναν μόνιμο εφιάλτη. Στη σημερινή Γάζα, ακόμη και μετά την όποια εκεχειρία, οι υποδομές παραμένουν διαλυμένες, οικογένειες αφανίζονται και η εισροή διεθνούς βοήθειας φιλτράρεται μέσα από το ισραηλινό πλαίσιο ελέγχου. Έτσι, συντηρείται ένας φαύλος κύκλος: η Γάζα ούτε «ζει» ούτε «πεθαίνει» πλήρως.

Περιφερειακοί φασισμοί και αλληλεγγύη εποίκων

Ο Μπρούνο Χιούμπερμαν περιγράφει τον «περιφερειακό φασισμό» ως τον τρόπο με τον οποίο ακροδεξιές κυβερνήσεις συνδυάζουν επεκτατικές τάσεις, θρησκευτικό φονταμενταλισμό, μιλιταρισμό και επιθετικό νεοφιλελευθερισμό. Το παράδειγμα του Ισραήλ και της Βραζιλίας είναι χαρακτηριστικό: η κυβέρνηση του Μπολσονάρου, με τους επιθετικούς χειρισμούς της απέναντι στις φαβέλες και στις ιθαγενείς κοινότητες, αντικατοπτρίζει σε μεγάλο βαθμό τη ρητορική και τις πρακτικές καταστολής που εφαρμόζει το Ισραήλ στους Παλαιστινίους.

Οι δύο πλευρές δεν «θαυμάζουν» απλώς η μία την άλλη, αλλά συνεργάζονται ενεργά· ο Μπολσονάρου φέρεται να ζήτησε τεχνογνωσία από το Ισραήλ για να την εφαρμόσει στις φαβέλες της Βραζιλίας, ενώ η μεταφορά όπλων και ο συντονισμός τεχνικών ασφαλείας εκτείνονται σε διεθνές επίπεδο. Μέσω τέτοιων δικτύων, ο περιφερειακός φασισμός εξελίσσεται σε παγκόσμια υπόθεση, επηρεάζοντας όχι μόνο τοπικές κοινωνίες, αλλά και τις διεθνείς διπλωματικές σχέσεις, την εμπορία όπλων και τη στρατηγική ασφαλείας.

Η διαφορά Ισραήλ-Βραζιλίας βρίσκεται κυρίως στο γεγονός ότι το Ισραήλ, έχοντας σταθερή αμερικανική υποστήριξη, παραμένει σε μια άμεση φάση αποικιοκρατίας εποίκων, χωρίς καν τα προσχήματα μιας ηπιότερης νεοαποικιακής διαχείρισης. Η Ουάσινγκτον δεν έχει λόγο να επιτρέψει αυτοδιάθεση στην Παλαιστίνη, καθώς μια τέτοια εξέλιξη θα απειλούσε ευθέως το ιδεολογικό και γεωπολιτικό υπόβαθρο του ισραηλινού κράτους.

Η εκεχειρία ως μετασχηματισμός, όχι λύση

Τί νόημα έχει λοιπόν η εκεχειρία στη Γάζα; Δυτικά μέσα ενημέρωσης την περιγράφουν με όρους όπως «αποκλιμάκωση», αφήνοντας να εννοηθεί ότι ο κύκλος της βίας κλείνει. Όμως, όπως δείχνουν οι αναλύσεις των ερευνητών, μια τέτοια παύση δεν βάζει τέλος στην αποικιοκρατία εποίκων· απλώς ανασυντάσσει τα μέσα και τις ευκαιρίες της. Παράλληλα, κάποια κυρίαρχα διεθνή πρακτορεία ειδήσεων συχνά γιορτάζουν την «αμοιβαία αποκλιμάκωση» ή την «οριστική λήξη των εχθροπραξιών», όπως έγινε τον Μάιο του 2021, χωρίς να αναδεικνύουν τις διαχρονικές πρακτικές αποκλεισμού, ελέγχου και καταστολής που συνεχίζουν να δομούν τη ζωή στη Γάζα.

Για το Ισραήλ, η εκεχειρία είναι συχνά ευκαιρία να εδραιώσει όσα κέρδισε σε στρατηγικό ή εδαφικό επίπεδο, να κάνει «απολογισμό» της πολεμικής του μηχανής και να προετοιμαστεί για το επόμενο στάδιο επιβολής. Για τους Παλαιστίνιους, από την άλλη, αυτή η παύση σηματοδοτεί ακόμα έναν κύκλο αβεβαιότητας: περιμένουν την υποσχόμενη ανοικοδόμηση που σπάνια υλοποιείται, προσπαθούν να επανενωθούν με συγγενείς που χάθηκαν στην αναταραχή, και μετρούν αντίστροφα για τον επόμενο πόλεμο. Στην πράξη, ο χρόνος στη Γάζα μένει ακίνητος, παγιδευμένος σε ένα διαρκές παρόν που δεν υπόσχεται ουσιαστική αλλαγή.

Το μέλλον ως πεδίο αγώνα

Όσο αυτός ο κύκλος επαναλαμβάνεται, οι Παλαιστίνιοι και όσοι τους στηρίζουν αντιμετωπίζουν ένα διπλό καθήκον: να αντισταθούν όχι μόνο στις χειροπιαστές μορφές κατοχής αλλά και στις αφηγήσεις που παρουσιάζουν τη σημερινή κατάσταση ως «αναπόφευκτη». Η μετάβαση από τις παλιές ουτοπικές ιδέες απελευθέρωσης σε μια συλλογική αποδοχή της δυστοπίας συνιστά από μόνη της μια νίκη για το αποικιοκρατικό αφήγημα. Η επαναδιεκδίκηση του μέλλοντος απαιτεί να σπάσει το μοτίβο που θέλει τη Γάζα να ζει διαρκώς την ίδια τραγωδία.

Ο αγώνας ενάντια στην αποικιοκρατία εποίκων δεν περιορίζεται στην επιβίωση. Περιλαμβάνει το δικαίωμα στην ελπίδα, στον σχεδιασμό και στην απαίτηση για ένα αύριο που δεν θα αποτελεί την προέκταση του σημερινού δυστοπικού κύκλου. Αν υπάρχει κάτι που η Γάζα διδάσκει στην ανθρωπότητα, είναι πως ακόμη και στον «θάνατο» μπορεί να υπάρξει αντίσταση. Και αυτή η αντίσταση ξεκινά από την αταλάντευτη διεκδίκηση του μέλλοντος.

Σημειώσεις

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη συγκριτική ανάλυση του Ισραήλ και της Βραζιλίας, βλέπε: Huberman, B. (2024). Genocide, Peripheral Fascisms, and Late Neocolonialism in Palestine/Israel and Brazil. Agrarian South: Journal of Political Economy, 13(4), 531-552.

Για την έννοια της «ζωής μέσα στον θάνατο» και τις νέες δυστοπικές αφηγήσεις, βλέπε: Santos, I. A. D., Nasser, R. M., & Huberman, B. (2024). Living in Death: The New Dystopian Reality of Israeli Settler Colonialism in Gaza. Contexto Internacional, 46(3), e20220051), καθώς και τη συλλογή Palestine +100 (Comma Press, 2019).