ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα: Μια μάχη με το νεοφιλελευθερισμό

«Έξω το κράτος από τα κρεβάτια μας». Αυτό ήταν ένα από τα κεντρικότερα συνθήματα σε μια από τις πρώτες συγκεντρώσεις-διαμαρτυρίες ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων στην Αθήνα, συγκεκριμένα το 1981 στα Προπύλαια, με αφορμή το ομοτρανσφοβικό νομοσχέδιο περί αφροδισίων νοσημάτων. Από τότε έχουν περάσει αισίως 31 χρόνια και έχει κυλήσει αρκετό νερό στο αυλάκι της συζήτησης περί ανθρωπίνων -και ΛΟΑΤΚΙ+ ειδικότερα- δικαιωμάτων στην Ελλάδα. Πολλά έχουν αλλάξει για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα στην Ελλάδα. Ταυτόχρονα, έχουν αλλάξει πολύ λίγα.

Μέχρι πριν λίγα χρόνια το διακύβευμα αρχικά ήταν τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα και οι διεκδικήσεις να αποκτήσουν έστω κάποια ορατότητα στον δημόσιο και πολιτικό λόγο. Πλέον, μοιάζει να βρισκόμαστε σε ένα σοβαρό μεταίχμιο: Από τη μία τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα είναι περισσότερο ορατά -καθόλου τυχαία βέβαια τα πρωτεία στην ορατότητα αυτή τα έχουν σις, γκέι, γηγενείς, λευκοί άνδρες με μεγαλύτερη ή μικρότερη κοινωνική ισχύ και επιδραστικότητα (κυρίως πολιτικοί και καλλιτέχνες). Ταυτόχρονα ο πολιτικός λόγος των κομμάτων συμπεριλαμβάνει περισσότερο από ποτέ ρητά τα ΛΟΑΤΚΙ+ ζητήματα, έστω και με επιφανειακές ή συντηρητικές προσεγγίσεις.

Από την άλλη τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, όπως έχει συμβεί και στην υπόλοιπη Ευρώπη αλλά και τις Η.Π.Α, κινδυνεύουν πια ανοιχτά από την εργαλειοποίηση σε βάρος τους από τα κόμματα που θέλουν να δείξουν τον δημοκρατικό χαρακτήρα τους, προσπαθώντας όμως ταυτόχρονα να μην αποξενώσουν τις συντηρητικές βάσεις τους -έτσι μπορεί να ψηφίζεται το σύμφωνο συμβίωσης αλλά θεωρείται νωρίς για να συμπεριλάβει την τεκνοθεσία, μπορεί να ψηφίζεται η απαγόρευση θεραπειών μεταστροφής για ανήλικα αλλά ταυτόχρονα αυτές να νομιμοποιούνται για τα ενήλικα άτομα, μπορεί να ψηφίζεται η νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου, αλλά με τρόπο που παραγνωρίζει την έλλειψη ταξικών προνομίων των περισσότερων τρανς ανθρώπων, μπορεί να γίνεται αναφορά στο «τέλος των διακρίσεων» στον λόγο του τωρινού πρωθυπουργού αλλά δηλώνει επίσης ότι πρέπει να έρχεται «κάθε πράγμα στον καιρό του» όταν ερωτάται για την ισότητα στον γάμο που ακόμα την περιμένουμε.

Το μεταίχμιο στο οποίο βρισκόμαστε λοιπόν αναλύεται εν συντομία, με βάση την εμπειρία που έχουμε και από την υπόλοιπη Ευρώπη και τις Η.Π.Α, ως εξής: Τώρα που τα ΛΟΑΤΚΙ+ και έμφυλα ζητήματα συζητώνται επιτέλους περισσότερο, ή θα ακολουθήσουμε μια νεοφιλελεύθερη προσέγγιση των ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιωμάτων, που σημαίνει ότι αυτά θα αντιμετωπίζονται επιφανειακά, μονοθεματικά και συχνά με κινήσεις εντυπωσιασμού και pinkwashing (με όρους δηλ. ξεπλύματος της βαθύτερης ομοφοβίας/τρανσφοβίας/ιντερφοβίας που υπάρχει σε κομματικά και κοινωνικά πλαίσια) ή θα ενισχύσουμε τις διεκδικήσεις και τους αγώνες μας προς μια διαθεματική, ριζοσπαστική προσέγγισή τους.

Με λίγα λόγια: μπορούμε να πανηγυρίζουμε για τα επιμέρους σχετικά νομοσχέδια που έχει ψηφίσει η παρούσα κυβέρνηση όταν ακόμα αναβάλει για αργότερα την ισότητα στο γάμο και την τεκνοθεσία;

Όταν ο γάμος ψηφιστεί, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι οι διακρίσεις σε βάρος των ΛΟΑΤΚΙ+ τελείωσαν;

Είναι υπερβολή να ζητάμε να αλλάξει η διαδικασία της νομικής αλλαγής των εγγράφων των τρανς ατόμων, όταν αυτή παραμένει δικαστική, ακριβή και ετεροποσδιοριστική, με έναν/μία δικαστική λειτουργό να «αποφασίζει» κόντρα στο αυτονόητο ανθρώπινο δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού ως προς την ταυτότητα φύλου;

Πόσος χρόνος χρειάζεται για να μιλήσουμε για τα πιο δύσκολα και για πολλούς ριζοσπαστικά κομμάτια των έμφυλων/ΛΟΑΤΚΙ+ διεκδικήσεων όπως η πρόσβαση στην εργασία, η ουσιαστική συμπερίληψη στο σχολικό περιβάλλον, η πολυγονεϊκότητα, η ρύθμιση των σχέσεων και των δικαιωμάτων που απορρέουν από αυτές πέρα από το ετεροκανονικό, μονογαμικό μοντέλο, η κατοχύρωση της σεξεργασίας, τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ προσφύγων και αιτούντων άσυλο, τα δικαιώματα των τρανς παιδιών για επιβεβαιωτικές ιατρικές υπηρεσίες και κοινωνικά περιβάλλοντα κ.α.;

Η απάντηση στα παραπάνω για πολλά άτομα εξ ημών δεν είναι δύσκολη -δεν υπάρχει ουσιαστική διεργασία για τα έμφυλα/ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα χωρίς την ριζοσπαστικοποίησή της και την θέαση αυτών μέσα από ένα διαθεματικό, πολυεπίπεδο πρίσμα: έμφυλο, ταξικό, κοινωνικό, φυλετικό. Ένα πρίσμα αλληλεγγύης και κοινωνικής δικαιοσύνης. Αντ’ αυτού μία κυρίαρχη αντίληψη για αυτά τα δικαιώματα τώρα, όπως αυτή που προτείνει η κυβέρνηση και στην οποία πολλά μέλη της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας φαίνεται να συμφωνούν, είναι αυτή που πάνω κάτω ορίζει τα πράγματα ως εξής: πολλά σχετικά νομοσχέδια μπορούν να ψηφιστούν και να φανούν χρήσιμα, εάν είσαι γηγενής, εύπορος (ή όχι εργασιακά αποκλεισμένος), και κοντά στο ετεροκανονικό μοντέλο σχέσης γκέι άνθρωπος.

Λέγοντας αυτό, προφανώς δεν παραγνωρίζω τη χρησιμότητα αυτή και την αναγκαιότητα πολλών ακόμα σχετικών νόμων, με πρώτο και πιο άμεσο αυτόν της ισότητας στο γάμο -για την κατοχύρωση των δικαιωμάτων πολλών ΛΟΑΤΚΙ+ ανθρώπων/ομόφυλων ζευγαριών και βέβαια των παιδιών τους.

Αν όμως θέλουμε να μιλήσουμε ουσιαστικά για το μέλλον, για ένα κομμάτι ΛΟΑΤΚΙ+/κουήρ μελλοντικότητας (futurity) που να μπορεί να αναπτυχθεί ευρύτερα και ασφαλέστερα και να δημιουργεί ουσιαστικό χώρο για το δικαίωμα στην ίση πρόσβαση σε αγαθά, ευκαιρίες και κοινωνική συμμετοχή, σημαίνει ότι θα πρέπει να μπορέσουμε να φανταστούμε κάτι παραπάνω από την επέκταση ενός στενού κανονιστικού σχήματος σχεσιακότητας και έμφυλων επιτελέσεων από τα σις/στρέιτ στα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα.

Φυσικά αυτό καταλαβαίνουμε καλά ότι δεν είναι αποκλειστικά ζήτημα νομοθετικών ρυθμίσεων -άλλωστε αυτές σπανίως προτείνουν μοντέλα ανατροπής των κυρίαρχων σχημάτων που είναι αποδεκτά στο εκάστοτε κοινωνικό πλαίσιο, αλλά περισσότερο ακολουθούν την ωρίμανση αιτημάτων και διεκδικήσεων με κοινωνική απήχηση. Μην εφησυχάζουν όμως οι νομοθέτες-τριες και οι εκπρόσωποι των κομμάτων του δημοκρατικού τόξου -οι νομοθετικές πρωτοβουλίες μας αφορούν και απαιτούν ουσιαστική δουλειά και προετοιμασία για να είναι στα αλήθεια αποτελεσματικές και καρποφόρες. Περισσότερο όμως σημαίνει ότι τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα δεν ενισχύονται αποσπασματικά. Δεν μπορούμε να μιλήσουμε για αυτά χωρίς να μιλάμε για ουσιαστική και οριζόντια συμπεριληπτική σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, για έμφυλες ποσοστώσεις και αντιμετώπιση του σεξισμού στην πολιτική, για τον διαχωρισμό κράτους-εκκλησίας, για πρωτοβουλίες κοινωνικής πρόνοιας και καταπολέμησης των ταξικών αποκλεισμών, για πολιτικές ενσωμάτωσης προσφύγων και μειονοτήτων, για ενίσχυση της δημόσιας υγείας, για αντιμετώπιση της αστυνομικής βίας.

Η ΛΟΑΤΚΙ+ ιστορία και οι κουήρ αγώνες μας διδάσκουν για όλα αυτά: για το τι σημαίνει σχολικός εκφοβισμός και αποκλεισμός από την εκπαίδευση, για το τι σημαίνει ότι ακόμα δεν υπάρχουν ανοιχτά ΛΟΑΤΚΙ+ μέλη του ελληνικού κοινοβουλίου, για το ότι τρανς σεξεργάτριες σε ηλικία συνταξιοδότησης ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας ενώ δεν είχαν ποτέ την ευκαιρία να ασκήσουν άλλο επάγγελμα, για το ότι χρειάστηκε το ΛΟΑΤΚΙ+ κίνημα να διεκδικήσει τη διανομή των πρώτων φαρμάκων για το AIDS σε χαμηλότερες τιμές για να αντιμετωπιστεί η επιδημία του ’80 που οδηγούσε σε γεωμετρική αύξηση θανάτων, για το ότι ΛΟΑΤΚΙ+ πρόσφυγες σήμερα επιστρέφουν σε χώρες με άμεσο κίνδυνο ζωής γιατί δεν γίνεται δεκτή η αίτησή τους για διεθνή προστασία, για το ότι πάνω από το 50% των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων δηλώνουν ότι δεν εμπιστεύονται ποτέ/καθόλου την αστυνομία για οποιοδήποτε ζήτημα την ίδια ώρα που αστυνομικοί κακομεταχειρίζονται ή δολοφονούν άτομα/μέλη μειονοτικών ομάδων.

Τέλος, ένας αναστοχασμός: μπορεί κανείς να σκεφτεί ότι το κείμενο αυτό είναι ίσως ουτοπικό ή προτείνει ανεφάρμοστα πλάνα. Και αν κάποιος σκεφτεί σε ένα συντηρητικό και αυστηρό θεσμικό πλαίσιο, αντί για διασταλτικό, δημιουργικό και ριζοσπαστικό, ίσως είναι.

Κι όμως, η ίδια η ρίζα της κουήρ εμπειρίας είναι κάπου εκεί, όπως λέει και ο Μουνιόζ, γνωστός κουήρ θεωρητικός: «Το να είσαι κουήρ είναι επιτελεστικό γιατί δεν είναι απλά το να υπάρχεις -αλλά το να πράττεις για και προς το μέλλον».*

Έχουμε λοιπόν, ΛΟΑΤΚΙ+ και μη, να οραματιστούμε και να αναλάβουμε την ευθύνη για το μέλλον που οραματιζόμαστε. Και υπεύθυνα να το διεκδικήσουμε.

*Ελεύθερη μετάφραση από μένα, «Queeness is also performative because it is not simply a being but a doing for and toward the future». Muñoz, J. E. (2019). Cruising utopia. In Cruising Utopia, 10th Anniversary Edition. New York University Press.

*Έλενα-Όλγα Χρηστίδη, επ. συνυπεύθυνη Orlando LGBT+

Άρθρα σημαντικών προσωπικοτήτων που μοιράζονται σκέψεις και απόψεις για την Ελλάδα και τη θέση της στο μέλλον. Ανακαλύψτε περισσότερα στο αφιέρωμα “2023: Η Ελλάδα Στο Μέλλον”