75 χρόνια από το λιμό της Αθήνας: Η αθέατη κτηνωδία του φασισμού

Την ιστορία λένε τη γράφει πάντα ο νικητής. Ωστόσο, στο τέλος του πιο φρικιαστικού πολέμου που γνώρισε η ανθρωπότητα, του Β’ ΠΠ, στην πλευρά των ηττημένων βρέθηκε η Γερμανία, καταλειμμένη από χίμαιρες και αυταπάτες του φασισμού και παραδομένη στην μεγαλομανία του ναζιστικού κινήματος. Η μικρή Ελλάδα, παρότι δεν πρόλαβε να γευτεί τη νίκη αφού βουτήχτηκε στον εμφύλιο, που πλήρωσε με έναν βαρύτατο φόρο αίματος – δυσανάλογο για το μέγεθός της – κατετάγη στους Συμμάχους και μεταξύ των νικητών.

Κοντεύουν όμως οκτώ δεκαετίες από τότε και η ιστορία μοιάζει να μην γράφεται από εκείνους που σήκωσαν το βάρος της κατοχής, της υπομονής και έπειτα της αντίστασης. Για την ακρίβεια, η ιστορία μοιάζει να ξεθωριάζει, να αφήνεται (επιμελώς ή αφελώς) στη λήθη. Τρανή απόδειξη η αέναη διαμάχη (με διακοπές και παλινωδίες του ελληνικού κράτους στον τρόπο και την επιμονή διεκδίκησης) για τις γερμανικές αποζημιώσεις. Θέμα χιλιοειπωμένο που πληγώνει κάθε Έλληνα και δηλητηριάζει τις σχέσεις δύο λαών σε μια περίοδο που οι συνθήκες δεν ευνοούν την φιλία και την αρμονική συνύπαρξη. Οι πρωτοβουλίες των Ναζί στην Ελλάδα δεν στέρησαν απλώς το μέλλον της, τη βάση για την ανοικοδόμηση, την οικονομική της ευμάρεια. Οι Γερμανοί φασίστες οδήγησαν σε αφανισμό εκατοντάδες χιλιάδες Ελλήνων, όχι μόνο δια των όπλων και στο πεδίο των μαχών, αλλά και με οικονομικό και επισιτιστικό στραγγαλισμό.

Η πείνα της Κατεχόμενης Αθήνας

Ο μεγάλος λιμός της Αθήνας αποτελεί μια ιστορική στιγμή από τις πιο βάναυσες και θανατηφόρες κατά τη διάρκεια του Β’ ΠΠ, που ωστόσο κανείς δεν γνωρίζει σε όλο της το εύρος και τη σημασία. Ο βαρύς χειμώνας μεταξύ ’41 – ’42 και οι μήνες που ακολούθησαν μπορούν να αποτυπώσουν με ιδιαίτερη γλαφυρότητα πόσο βαθύ και αγιάτρευτο μένει το τραύμα της Κατοχής στην Ελλάδα.

Την Τρίτη 28 Μαρτίου, βρεθήκαμε στις Βρυξέλλες, καλεσμένοι του Έλληνα ευρωβουλευτή Στέλιου Κούλογλου. Ο εκπρόσωπος της ευρωπαϊκής αριστεράς οργάνωσε μια εκδήλωση με στόχο την μνήμη, το φως σε ένα κεφάλαιο της ευρωπαϊκής ιστορίας ξεχασμένο από τη διεθνή κοινότητα κι όμως τόσο ουσιώδους σημασίας. Μια περίοδο από τις πιο μαύρες στην ιστορία του ελληνικού κράτους, αλλά και στην μακρόχρονη πορεία των Ελλήνων ως έθνος από την αρχαιότητα ως σήμερα.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε

“Δεν πρέπει να ξεχνάμε” σημείωσε ο κ. Κούλογλου απευθύνοντας δύο λόγια σε όσους βρέθηκαν μπροστά από την προσωρινή έκθεση φωτογραφίας που διοργάνωσε ο ίδιος και η ομάδα του στο Ευρωκοινοβούλιο. Ο δημοσιογράφος και πολιτικός πιστεύει ακράδαντα, πως παρά τα λάθη και τις παθογένειες μας, οφείλουμε “να συνδέουμε την οπισθοδρόμηση της Ελλάδας με την ιστορία της”. Μια ιστορία που ενδέχεται να παρουσιάζεται από πολλούς, εντός και εκτός συνόρων, ως ένα μονοπάτι προς την αλόγιστη σπατάλη και την καλοπέραση, ωστόσο αποτελεί ιστορικά μια από τις δυσκολότερες για τα ευρωπαϊκά έθνη.

600 άνθρωποι πέθαιναν κάθε μέρα από την πείνα το χειμώνα του 1941

Ας μιλήσουμε όμως με αριθμούς. Το χειμώνα του 1941, τον πρώτο αφού τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής εισήλθαν στην Αθήνα, η χώρα μετρούσε 600 και πλέον νεκρούς από την πείνα κάθε ημέρα. “Μέσα σε έξι μήνες, από το Νοέμβριο του 1941 μέχρι τον Απρίλιο του 1942, πέθαναν από την πείνα 45.000 άνθρωποι στην Αθήνα και δεκάδες άλλες χιλιάδες στην υπόλοιπη χώρα, στο χειρότερο λιμό κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου” παραθέτει ο ιστορικός ερευνητής Μενέλαος Χαραλαμπίδης. Μισό εκατομμύριο Έλληνες χάθηκαν στα χρόνια της Κατοχής. Τα πρώτα χρόνια της γερμανικής επιβολής στην ελληνική επικράτεια, πρώτη αιτία θανάτου υπήρξε η πείνα, ο λιμός, ο αφανισμός.

Οι εικόνες του θανάτου

Στις εικόνες της έκθεσης αποτυπώνεται με τρόπο αποκαλυπτικό το μέγεθος της κτηνωδίας. Τα πτώματα των Ελλήνων που κείτονταν ξέπνοα κατά δεκάδες αφήνουν ένα πολύ ασυνήθιστο συναίσθημα. Παρατηρεί κανείς πως οι περισσότεροι νεκροί έμεναν με τα θαμπά μάτια και το στόμα ανοικτά, έτσι που έδιναν την εντύπωση που η ζωή τους βγήκε από εκεί και χάθηκε άδοξα. Έμεινε όμως η βασανιστική αγωνία και η άνιση μάχη με το θάνατο που θέρισε άνδρες, γυναίκες και παιδιά άκριτα, χωρίς έλεος.

Οι μαρτυρίες από το μεγάλο λιμό κάνουν λόγο για ανθρώπους στα όρια της λογικής. Οικογένειες που πετούσαν τα άδεια κουφάρια των συγγενών τους, γονιών, αδερφών, παιδιών σε ομαδικά λαγούμια. Ο όλεθρος δεν επέτρεπε να τιμήσουν τους νεκρούς, μια ιεροτελεστία ιδιαίτερα σημαντική στο DNA των Ελλήνων. Ο θάνατος παρέμενε μυστικός, απρόσωπος, προκειμένου όσοι έμεναν πίσω να κρατούν το δελτίο συσσιτίου και ο χαμός του ενός να γίνει – πιθανώς – η σανίδα σωτηρίας των υπολοίπων.

Η γκεμπελική θεωρία και ο λιμός

“Τον Φεβρουάριο του 1942 ο Γιόζεφ Γκαίμπελς έγραφε στο ημερολόγιό του ότι «οι κάτοικοι των κατεχόμενων περιοχών είναι βουτηγμένοι στις υλικές έγνοιες. Η πείνα και το κρύο είναι στην ημερήσια διάταξη. Άνθρωποι που η μοίρα τους έχει χτυπήσει τόσο σκληρά, σε γενικές γραμμές δεν κάνουν επαναστάσεις»” αναφέρει ο ιστορικός Μενέλαος Χαραλαμπίδης στην εισήγησή του για τον λιμό, που ακολούθησε της έκθεσης.

Τα γεγονότα, όπως παρουσιάζονται από τον κ. Χαραλαμπίδη, φωτίζουν τη μαύρη εκείνη σελίδα και δεν αφήνουν καμία αμφιβολία. Ο λιμός, ο αφανισμός τόσων εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων δεν επήλθε από αμέλεια. Σχεδιάστηκε, εφαρμόστηκε και εκτελέστηκε επιμελώς από τη γερμανική Κατοχή. Η οικονομία ρημάχθηκε, ο όποιος πλούτος της φτωχής Ελλάδας επιτάχθηκε, η αγροτική της παραγωγή ξεριζώθηκε για να δυναμώσει τις δυνάμεις των ναζί ανά την Ευρώπη. Ως και η γη άλλαξε χέρια, λεηλατήθηκε. “Σύμφωνα με τα πρακτικά μεταπολεμικών δικών, κατά τη διάρκεια της Κατοχής άλλαξαν χέρια περίπου 350.000 ακίνητα τα οποία αγοράστηκαν από 60.000 άτομα με αντίτιμο, κατά μέσο όρο, το 7% της προπολεμικής τους αξίας” σχολιάζει ο ιστορικό.

Δείτε μέρος των δηλώσεών των ομιλητών στην ημερίδα για το θέμα:

Σε αυτό το πλαίσιο, η δύναμη των Ελλήνων να αντισταθούν και ο τρόπος που οργανώθηκαν απέναντι στον κατακτητή αποκτά νέο, μεταφυσικό θα το χαρακτήριζε κανείς, νόημα. Οι αντάρτες βγήκαν από το λιμό εξουθενωμένοι, έχοντας χάσει τους δικούς τους ανθρώπους με τον πιο απάνθρωπο τρόπο. Κι όμως βρήκαν τη δύναμη να προβάλουν σθεναρή αντίσταση, σε πείσμα και κόντρα στη θεωρία της εξαθλίωσης του Γκέμπελς.

Η θηριωδία γέννησε την οργάνωση OXFAM

Για να γίνει ακόμη πιο κατανοητό το εύρος της θηριωδίας, η εκδήλωση στις Βρυξέλλες τόνισε τη συμβολή της OXFAM, ενός οργανισμού για την καταπολέμηση της πείνας στον κόσμο. Με έδρα την Οξφόρδη της Βρετανίας, ο οργανισμός αυτός συστήθηκε για πρώτη φορά με αφορμή τον λιμό της Αθήνας και συνέβαλε αποφασιστικά στην βελτίωση των συνθηκών ζωής των Ελλήνων της κατεχόμενης Ελλάδας.

Μια ομάδα αστυνομικών, με κίνδυνο της ζωής τους φωτογράφισαν σκελετωμένα παιδιά σε νοσοκομεία της Αθήνας. Με τη χρήση διπλωματικών σάκκων, απέστειλαν τα ντοκουμέντα στην εξόριστη κυβέρνηση της Ελλάδας στο Κάιρο. Ως τότε, η Αθήνα ήταν αποκλεισμένη από τους Συμμάχους και συγκεκριμένα το βρετανικό πολεμικό ναυτικό. Με το υλικό αυτό, τυπώθηκε σχετικό λεύκωμα, το οποίο κυκλοφόρησε σε Βρετανία και ΗΠΑ. Το σοκ που προκάλεσαν οι εικόνες αυτές στη βρετανική και αμερικανική κοινή γνώμη, ήταν από τους κύριους λόγους που ανάγκασαν τη βρετανική κυβέρνηση να άρει το ναυτικό αποκλεισμό της χώρας.

Η Ευρώπη και η Γερμανία της λήθης

Η ιστορία διαφωτίζει, εκπαιδεύει και προφυλάσσει το παρόν και το μέλλον. Μόνο που οι διαστάσεις του λιμού της Ελλάδας δεν είναι γνωστές στο ευρύ κοινό διεθνώς. Τα βασανιστήρια του ελληνικού πληθυσμού μετά βίας διδάσκονται ακόμη και στις ελληνικές αίθουσες.

Ως μαθήτρια έμαθα πολλά για τη μάχη του Στάλινγκραντ, αλλά δεν έμαθα τίποτα για την Αθήνα

“Ως μαθήτρια έμαθα πολλά για τη μάχη του Στάλινγκραντ, αλλά δεν έμαθα τίποτα για την Αθήνα” αναφέρει στη συζήτηση στην αίθουσα του ευρωκοινοβουλίου, η επικεφαλής της ευρωομάδας της αριστεράς και Γερμανίδα πολιτικός Gabriella Zimmer. “Η μνήμη του μεγάλου λιμού δεν είναι ξεκάθαρη στη διεθνή κοινότητα” συμπληρώνει και στηλιτεύει την προσπάθεια της σύγχρονης ενωμένης Γερμανίας και της σημερινής της κυβέρνησης να αποποιηθεί των ευθυνών της.

Συνταρακτικά και τα λόγια του Γερμανού ομότιμου καθηγητή ιστορίας και δικαίου στο πανεπιστήμιο της Βρέμης, Κριστόφ Σμινκ-Γκουστάβους, που απευθύνεται στους παρευρισκόμενους στην αίθουσα στα ελληνικά: “Δυο λόγια για τη Ντροπή μου. Ντρέπομαι σαν Γερμανός πολίτης που ήμουν τόσες φορές φιλοξενούμενος στην Ελλάδα. Ντρέπομαι και σαν ιστορικός που έχουν ερευνήσει τα ναζιστικά εγκλήματα της Βέρμαχτ στην Ελλάδα. Ντρέπομαι για αυτά τα θέματα, που είναι άγνωστα στη Γερμανία”.

Ντρέπομαι σαν Γερμανός πολίτης που ήμουν τόσες φορές φιλοξενούμενος στην Ελλάδα. Ντρέπομαι και σαν ιστορικός που έχουν ερευνήσει τα ναζιστικά εγκλήματα της Βέρμαχτ στην Ελλάδα

Ο ιστορικός περιγράφει πως ακόμη και καθηγητές ιστορίας στη χώρα του αγνοούσαν ακόμη και την ίδια την εισβολή και κατοχή της Βέρμαχτ στην Ελλάδα. Ο ίδιος βρέθηκε τυχαία στη χώρα μας και συγκεκριμένα σε ένα χωριό της Ηπείρου τη δεκαετία του ’70. Καλεσμένος εκεί ενός φοιτητή του από την Ελλάδα, άκουσε για πρώτη φορά – παρότι ιστορικός – όσα βίωσαν οι Έλληνες κατά τον Β’ ΠΠ. Οι μαρτυρίες, τα γεγονότα, τον ταρακούνησαν συθέμελα.

Έκτοτε, έχει αφιερώσει τεράστιο μέρος της επιστημονικής του σταδιοδρομίας στη μελέτη της ιταλογερμανικής κατοχής στη χώρα μας, εκδίδοντας μεταξύ άλλων τρεις τόμους με τίτλο “Μνήμες της ιταλογερμανικής κατοχής”. Θέλησε να μάθει την ελληνική γλώσσα για να συνομιλήσει απευθείας με τους ανθρώπους εδώ. “Επί τρία χρόνια διάβαζα κάθε μέρα την εφημερίδα Καθημερινή” μας αναφέρει για την επαφή του με την Ελλάδα που φαίνεται πως έδωσε άλλο νόημα στην ακαδημαϊκή του πορεία.

Μια ιστορία…

Το χρονικό του μεγάλου λιμού στην Αθήνα αποτελεί τρανή απόδειξη πως το ζήτημα πολλές φορές δεν είναι απλά ποιος και πως γράφει την ιστορία, αλλά κατά πόσο αυτή μελετάται, ερευνάται και διαβάζεται εις βάθος. Τα κομμάτια της ιστορίας συνθέτουν αυτό που είναι σήμερα η χώρα μας και για να αποκρυπτογραφήσουμε όσα μας συμβαίνουν, οφείλουμε να μάθουμε από που ξεκινήσαμε, το δρόμο που πήραμε στη συνέχεια και που καταλήξαμε. Να σταθούμε με γενναιότητα, αντάξια των ανθρώπων που υπέμειναν τα ανθρωπίνως αδύνατα και παράλληλα να αποδεχτούμε και τις σελίδες εκείνες της πρόσφατης ιστορίας μας που δεν είναι γραμμένες με χρυσά γράμματα, ούτε εξιστορούν τα κατορθώματα ηρώων.