Η εξάπλωση του Ισλάμ στον χριστιανικό κόσμο μέσω της κρεβατοκάμαρας

Το άρθρο του συνεργαζόμενου καθηγητή ισλαμικής ιστορίας, Christian C Sahner του πανεπιστημίου της Οξφόρδης δημοσιεύτηκε στο Aeon. To Αeon, είναι διαδικτυακό περιοδικό, που θέτει μεγάλα ερωτήματα, αναζητώντας φρέσκες απαντήσεις και μια νέα οπτική στην κοινωνική πραγματικότητα, την επιστήμη, τη φιλοσοφία και τον πολιτισμό. Το NEWS 24/7 θα αναδημοσιεύει κάθε εβδομάδα μια ιστορία για όσους λατρεύουν την πρωτότυπη σκέψη πάνω σε παλιά και νέα ζητήματα.

Λίγες είναι οι μεταβολές στην παγκόσμια ιστορία που είναι πιο βαθιές από την αλλαγή των λαών της Μέσης Ανατολής και την προσχώρησή τους στο Ισλάμ. Ξεκινώντας από τις αρχές του Μεσαίωνα, η διαδικασία εκτείνεται αιώνες και επηρεάστηκε από παράγοντες που ποικίλλουν όπως η κατάκτηση, η διπλωματία, η πεποίθηση, το προσωπικό συμφέρον και ο εξαναγκασμός. Υπάρχει, ωστόσο, ένας παράγοντας, που είναι σε μεγάλο βαθμό ξεχασμένος, αλλά έπαιξε θεμελιώδη ρόλο στην εμφάνιση μιας διακριτικά ισλαμικής κοινωνίας: ενώσεις μουσουλμάνων και μη μουσουλμάνων.

Για μεγάλο μέρος της πρώιμης ισλαμικής περιόδου, η ένωση μουσουλμάνων και μη μουσουλμάνων βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό σε μια βασική ανισορροπία εξουσίας: οι μουσουλμάνοι σχημάτισαν μια ελίτ κυβερνώσας μειονότητας, η οποία έτεινε να εκμεταλλευτεί τους λαούς που είχαν κατακτηθεί – αναπαραγωγικά και με άλλους τρόπους – για να αναπτυχθεί σε μέγεθος και να ριζώσει στους τοπικούς πληθυσμούς. Υπό αυτό το πρίσμα, ο προσηλυτισμός ήταν ένας παράγοντας πολύ λιγότερο σημαντικός για τη μακροπρόθεσμη θρησκευτική αλλαγή, σε σχέση με πρακτικές όπως ο γάμος και η παλλακεία.

Οι κανόνες που διείπαν τις θρησκευτικά μικτές οικογένειες παγιώθηκαν αρκετά νωρίς, τουλάχιστον από τη μουσουλμανική πλευρά. Το Κοράνι επέτρεπε στους μουσουλμάνους άνδρες να παντρεύονται έως και τέσσερις γυναίκες, συμπεριλαμβανομένων των “Ανθρώπων της Γραφής” (σ.σ. ισλαμικός όρος), δηλαδή των Εβραίων και των Χριστιανών. Ωστόσο, δεν επιτρεπόταν σε μουσουλμάνες να παντρευτούν μη μουσουλμάνους άνδρες και, κρίνοντας από τα ιστορικά στοιχεία, αυτή η απαγόρευση φαίνεται να έχει μείνει. Υποβόσκον μήνυμα της εντολής ήταν η κατανόηση ότι ο γάμος ήταν μια μορφή γυναικείας υποδούλωσης: εάν μια γυναίκα δεσμευόταν με τον σύζυγό της ότι ως σκλάβα αυτός ήταν ο κύριος της, δεν θα μπορούσε να υποταχθεί σε έναν άπιστο.

Εκτός από τον γάμο, οι κατακτήσεις του 7ου και του 8ου αιώνα είδαν τεράστιο αριθμό σκλάβων να αιχμαλωτίζονται σε όλη τη Βόρεια Αφρική, τη Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία. Οι γυναίκες σκλάβες μη μουσουλμανικής καταγωγής συχνά πιέζονταν να τεθούν στη σεξουαλική υπηρεσία των μουσουλμάνων κυρίων τους, και πολλές από αυτές τις σχέσεις είχαν ως αποτέλεσμα τη γέννηση παιδιών.

Δεδομένου ότι οι μουσουλμάνοι άντρες ήταν ελεύθεροι να διατηρούν όσες σκλάβες επιθυμούσαν, το σεξ με Εβραίες και Χριστιανές γυναίκες εθεωρείτο νόμιμο, ενώ το σεξ με Ζωροαστρίδες και άλλες εκτός των “Ανθρώπων της Γραφής” ήταν στην πραγματικότητα απαγορευμένο. Εξάλλου, θεωρούνταν ειδωλολάτρες, που δεν είχαν μια έγκυρη θεϊκή γραφή που να είναι ισοδύναμη με το Τορά ή το Ευαγγέλιο. Όμως, καθώς τόσες πολλές σκλάβες κατά την πρώιμη περίοδο προέρχονταν από αυτές τις “απαγορευμένες” κοινότητες, μουσουλμάνοι νομικοί ανέπτυξαν βολικές λύσεις. Μερικοί συγγραφείς του 9ου αιώνα, για παράδειγμα, υποστήριζαν ότι οι Ζωροαστρίδες γυναίκες μπορεί να προκαλούνται ή ακόμα και να προσηλυτίζονται, και έτσι να είναι διαθέσιμες για σεξ.

Είτε προέκυψαν μέσω γάμου ή δουλείας, τα παιδιά των θρησκευτικά μικτών ενώσεων θεωρούνταν αυτόματα Μουσουλμάνοι. Μερικές φορές οι Εβραίοι ή οι Χριστιανοί άνδρες άλλαζαν θρησκεία αφού είχαν ήδη ξεκινήσει οικογένειες: εάν οι μεταστροφές τους γίνονταν προτού τα παιδιά τους φτάσουν την ηλικία της νόμιμης ενηλικίωσης- 7 ή 10, ανάλογα με τη σχολή του Ισλαμικού Νόμου – έπρεπε να ακολουθήσουν την πίστη των πατέρων τους. Εάν οι αλλαγές πραγματοποιούνταν μετά, τα παιδιά ήταν ελεύθερα να επιλέξουν. Ακόμα και όταν οι πατέρες και τα παιδιά άλλαζαν θρησκεία, οι μητέρες μπορούσαν να συνεχίσουν ως Εβραίες και Χριστιανές, όπως ήταν το δικαίωμά τους βάσει του νόμου της Σαρία.

Ο μικτός γάμος και η παλλακεία επέτρεψαν στους μουσουλμάνους – που αποτελούσαν ένα μικρό ποσοστό του πληθυσμού στην αρχή της Ισλαμικής ιστορίας – να ενσωματωθούν γρήγορα στους υπόδουλούς τους, νομιμοποιώντας την κυριαρχία τους σε νέες κατακτημένες περιοχές και βοηθώντας τους να αυξηθούν σε αριθμό. Διασφάλιζαν επίσης ότι οι μη μουσουλμανικές θρησκείες θα εξαφανίζονταν γρήγορα από τα οικογενειακά δέντρα. Πράγματι, λαμβανομένων υπόψη των κανόνων που διείπαν τη θρησκευτική ταυτότητα των παιδιών, οι μικτές οικογενειακές ομάδες διήρκεσαν πιθανώς περισσότερο από μια γενιά ή δύο. Ακριβώς αυτή η προοπτική εξαφάνισης ώθησε τους μη μουσουλμάνους ηγέτες – Εβραίους ραβίνους, Χριστιανούς επισκόπους και Ζωροάστρες ιερείς – να καταφερθούν εναντίον του μικτού γάμου και να κωδικοποιήσουν νόμους που αποσκοπούσαν στην αποτροπή του. Επειδή οι μουσουλμάνοι ήταν μέλη της ελίτ, η οποία είχε μεγαλύτερη πρόσβαση σε οικονομικούς πόρους από τους μη μουσουλμάνους, τα ποσοστά γονιμότητάς τους ήταν πιθανώς υψηλότερα.

Φυσικά, η θεωρία και η πραγματικότητα δεν ευθυγραμμίζονταν πάντοτε, και οι θρησκευτικά μικτές οικογένειες μερικές φορές παραβίαζαν τους κανόνες που είχαν θέσει οι νομικοί. Ένα από τα πολλά αποδεικτικά στοιχεία για τέτοιες οικογένειες είναι οι βιογραφίες των Χριστιανών μαρτύρων από την πρώιμη ισλαμική περίοδο. Πολλοί από αυτούς τους μάρτυρες εκτελέστηκαν για εγκλήματα όπως η αποστασία και η βλασφημία, και δεν είναι μικρός ο αριθμός αυτών που προέκυψαν από θρησκευτικά μικτές ενώσεις.

Ένα καλό παράδειγμα είναι ο Βάκχος, μάρτυρας που σκοτώθηκε στην Παλαιστίνη το 786 – περίπου 150 χρόνια μετά το θάνατο του Προφήτη Μωάμεθ. Ο Βάκχος, του οποίου η βιογραφία καταγράφηκε στα ελληνικά, γεννήθηκε σε μια χριστιανική οικογένεια, αλλά ο πατέρας του κάποια στιγμή μετατράπηκε σε ισλαμιστή, αλλάζοντας έτσι την κατάσταση των παιδιών του. Αυτό στενοχώρησε πολύ τη μητέρα του Βάκχου, η οποία προσευχήθηκε για την επιστροφή του συζύγου της, και εν τω μεταξύ, φαίνεται να εξέθεσε τα μουσουλμανικά παιδιά της σε χριστιανικές πρακτικές. Τελικά, ο πατέρας πέθανε, αφήνοντας ελεύθερο τον Βάκχο να γίνει Χριστιανός. Στη συνέχεια βαφτίστηκε και κουρεύτηκε ως μοναχός, εξοργίζοντας μουσουλμάνους συγγενείς του, οι οποίοι τον έπιασαν και τον σκότωσαν.

Παρόμοια παραδείγματα καταγράφηκαν και στην Κόρδοβα, την πρωτεύουσα της Ισλαμικής Ισπανίας, όπου μια ομάδα 48 χριστιανών μαρτύρησε μεταξύ 850 και 859, και τιμώνται μαζί στα λατινικά κείμενα. Αρκετοί από τους μάρτυρες της Κόρδοβα γεννήθηκαν σε θρησκευτικά μικτές οικογένειες, αλλά με μια ενδιαφέρουσα διαφορά: ορισμένοι από αυτούς ζούσαν δημόσια ως μουσουλμάνοι, αλλά ακολουθούσαν μυστικά τον Χριστιανισμό. Στις περισσότερες περιπτώσεις, αυτό φαίνεται να έγινε χωρίς τη γνώση των μουσουλμάνων πατέρων τους, αλλά σε μια μοναδική περίπτωση δύο αδελφές, φέρονται να το έκαναν με τη συγκατάθεση του πατέρα τους. Η ιδέα ότι κάποιος θα είχε δημόσια νομική ταυτότητα ως μουσουλμάνος αλλά μια ιδιωτική πνευματική ταυτότητα ως χριστιανός παρήγαγε μια μοναδική υποκουλτούρα “κρυπτο-χριστιανισμού” στην Κόρδοβα. Αυτό φαίνεται να έχει επεκταθεί γενιές, τροφοδοτούμενο από την τάση ορισμένων “κρυπτο-χριστιανών” να αναζητούν και να παντρεύονται άλλους σαν αυτούς.

Στη σύγχρονη Μέση Ανατολή, ο μικτός γάμος είναι ασυνήθιστος. Ένας λόγος γι’ αυτό είναι η μακροχρόνια επιτυχία του εξισλαμισμού, έτσι ώστε να υπάρχουν λιγότεροι Εβραίοι και Χριστιανοί για να παντρευτούν. Ένας άλλος λόγος είναι ότι εκείνες οι εβραϊκές και χριστιανικές κοινότητες που υπάρχουν μέχρι σήμερα, εν μέρει επιβίωσαν ζώντας σε ομοιογενή περιβάλλοντα χωρίς μουσουλμάνους ή με τη θέσπιση κοινοτικών κανόνων που τιμωρούσαν έντονα αυτούς τους γάμους. Σε αντίθεση με τον σημερινό κόσμο, όπου τα σύνορα μεταξύ κοινοτήτων μπορούν να σφραγιστούν, η μεσαιωνική Μέση Ανατολή ήταν ένας κόσμος με ιδιαίτερα διαπερατά σύνορα, ειδικά σε ό,τι αφορούσε την κρεβατοκάμαρα.