Η Monopoly επινοήθηκε για να δείξει τα κακά του καπιταλισμού

* Το άρθρο της ερευνητικής συνεργάτιδας στο Ινστιτούτο Περιβαλλοντικής Αλλαγής του πανεπιστημίου της Οξφόρδης και ανώτερης συνεργάτιδας στο Cambridge Institute for Sustainability Leadership, Kate Raworth δημοσιεύτηκε στο Aeon. Τo Αeon, είναι διαδικτυακό περιοδικό, που θέτει μεγάλα ερωτήματα, αναζητώντας φρέσκες απαντήσεις και μια νέα οπτική στην κοινωνική πραγματικότητα, την επιστήμη, τη φιλοσοφία και τον πολιτισμό. Το NEWS 24/7 θα αναδημοσιεύει κάθε εβδομάδα μια ιστορία για όσους λατρεύουν την πρωτότυπη σκέψη πάνω σε παλιά και νέα ζητήματα.

“Aγοράστε γη – δεν το κάνουν πια”, ειρωνεύτηκε ο Μαρκ Τουέιν. Είναι ένα γνωμικό που σίγουρα θα σας εξυπηρετούσε καλά σε ένα παιχνίδι Monopoly, το πιο δημοφιλές επιτραπέζιο παιχνίδι που έχει διδάξει σε γενιές παιδιών να αγοράζουν ακίνητα, να τα γεμίζουν με ξενοδοχεία και να χρεώνουν τους συμπαίκτες με υψηλά ενοίκια για το προνόμιο της κατά τύχης παρουσίας τους εκεί.

Η ελάχιστα γνωστή δημιουργός του παιχνιδιού, η Ελίζαμπεθ Μάγκι, αναμφίβολα θα οδηγούσε τον εαυτό της κατευθείαν στη φυλακή εάν ζούσε για να μάθει πόσο αποτελεσματική είναι η σημερινή στρεβλωμένη εκδοχή του παιχνιδιού της. Γιατί; Επειδή ενθαρρύνει τους παίκτες του να γιορτάσουν ακριβώς τις αντίθετες αξίες από εκείνες που σκόπευε να υποστηρίξει.

Γεννημένη το 1866, η Μάγκι ήταν μια ειλικρινής επαναστάτρια ενάντια στους κανόνες και την πολιτική της εποχής της. Ήταν άγαμη στα 40 της, ανεξάρτητη και περήφανη γι’ αυτό, και κατέληξε σε ένα κόλπο δημοσιότητας. Κάνοντας μια διαφήμιση εφημερίδας, προσφέρθηκε ως “νεαρή γυναίκα Αμερικανίδα σκλάβα” προς πώληση στον υψηλότερο πλειοδότη. Ο στόχος της, είπε στους σοκαρισμένους αναγνώστες, ήταν να τονίσει τη δευτερεύουσα θέση των γυναικών στην κοινωνία. “Δεν είμαστε μηχανές”, είπε. “Τα κορίτσια έχουν μυαλά, επιθυμίες, ελπίδες και φιλοδοξίες”.

Εκτός από την αντιμετώπιση της πολιτικής για τα φύλα, η Μάγκι αποφάσισε να αναμετρηθεί με το καπιταλιστικό σύστημα ιδιοκτησίας – αυτή τη φορά όχι μέσω ενός διαφημιστικού κόλπου αλλά με τη μορφή επιτραπέζιου παιχνιδιού. Η έμπνευση ξεκίνησε με ένα βιβλίο που της είχε δώσει ο πατέρας της, ο αντιμονοπωλιακός πολιτικός Τζέιμς Μάγκι. Στις σελίδες του κλασικού του Χένρι Τζορτζ, Progress and Poverty (1879), αντιμετώπισε την πεποίθησή του ότι “το ίδιο δικαίωμα όλων των ανδρών να χρησιμοποιούν τη γη είναι τόσο σαφές όσο το ίδιο τους δικαίωμα να αναπνέουν τον αέρα – είναι ένα δικαίωμα που διακηρύσσεται από το γεγονός της ύπαρξής τους”.

Ταξιδεύοντας στην Αμερική τη δεκαετία του 1870, ο Τζορτζ έγινε μάρτυρας μιας επίμονης εξαθλίωσης εν μέσω αυξανόμενου πλούτου και πίστευε ότι ήταν σε μεγάλο βαθμό η ανισότητα της ιδιοκτησίας γης που έδεσε αυτές τις δύο δυνάμεις – φτώχεια και πρόοδο – μαζί. Έτσι, αντί να ακολουθεί τον Τουέιν ενθαρρύνοντας τους συμπολίτες του να αγοράσουν γη, κάλεσε το κράτος να την φορολογήσει. Για ποιους λόγους; Επειδή μεγάλο μέρος της αξίας της γης δεν προέρχεται από ό,τι είναι χτισμένο στο οικόπεδο, αλλά από το δώρο της φύσης το νερό ή τα ορυκτά που μπορεί να βρίσκονται κάτω από την επιφάνειά του, ή την από κοινού δημιουργημένη αξία του περιβάλλοντός του: κοντινούς δρόμους και σιδηροδρόμους, μια ακμάζουσα οικονομία, μια ασφαλή γειτονιά, καλά τοπικά σχολεία και νοσοκομεία. Και υποστήριξε ότι οι φορολογικές εισπράξεις πρέπει να επενδύονται για λογαριασμό όλων.

Αποφασισμένη να αποδείξει την αξία της πρότασης του Τζορτζ, η Μάγκι δημιούργησε και το 1904 κατοχύρωσε με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας αυτό που ονόμασε Landlord’s Game. Βγήκε σε ένα χαρτόνι ως πίστα (το οποίο ήταν καινοτομία εκείνη την εποχή), ήταν γεμάτο δρόμους και αξιοθέατα προς πώληση. Η βασική καινοτομία του παιχνιδιού της, ωστόσο, έγκειται στα δύο σύνολα κανόνων που έγραψε για να το παίζει.

Σύμφωνα με το σύνολο κανόνων “Ευημερία”, κάθε παίκτης είχε κέρδος κάθε φορά που κάποιος αποκτούσε μια νέα ιδιοκτησία (σχεδιασμένη για να αντικατοπτρίζει την πολιτική του Τζορτζ για τη φορολόγηση της αξίας της γης) και το παιχνίδι κερδιζόταν (από όλους!) όταν ο παίκτης που είχε ξεκινήσει με τα λιγότερα χρήματα τα διπλασίαζε. Σύμφωνα με το σύνολο των κανόνων “Monopolist”, αντίθετα, οι παίκτες προχωρούσαν με την απόκτηση ακινήτων και τη συλλογή ενοικίου από όλους εκείνους που ήταν αρκετά άτυχοι για να βρεθούν εκεί – και όποιος κατάφερνε να χρεοκοπήσει τους υπόλοιπους εμφανιζόταν ως ο μοναδικός νικητής (ακούγεται λίγο οικείο;).

Ο σκοπός των διπλών συνόλων κανόνων, είπε η Μάγκι, ήταν να βιώσουν οι παίκτες μια “πρακτική επίδειξη του σημερινού συστήματος αρπαγής γης με όλα τα συνηθισμένα αποτελέσματα και συνέπειες” και ως εκ τούτου να καταλάβουν πώς διαφορετικές προσεγγίσεις στην ιδιοκτησία ακινήτων μπορούν να οδηγήσουν σε μεγάλο βαθμό σε διαφορετικά κοινωνικά αποτελέσματα. “Θα μπορούσε κάλλιστα να ονομαζόταν «Το Παιχνίδι της Ζωής»”, είπε η Μάγκι, “καθώς περιέχει όλα τα στοιχεία της επιτυχίας και της αποτυχίας στον πραγματικό κόσμο και το αντικείμενο είναι το ίδιο με αυτό που φαίνεται να έχει γενικώς το ανθρώπινο γένος, δηλαδή, η συσσώρευση πλούτου”.

Το παιχνίδι έγινε σύντομα επιτυχημένο στους αριστερούς διανοούμενους, στις πανεπιστημιουπόλεις, συμπεριλαμβανομένης της Σχολής Γουόρτον, του Χάρβαρντ και του Κολούμπια, καθώς και μεταξύ των κοινοτήτων Κουάκερων, μερικές από τις οποίεςς τροποποίησαν τους κανόνες και επανασχεδίασαν την πίστα με ονόματα δρόμων από το Ατλάντικ Σίτι. Μεταξύ των παικτών αυτής της προσαρμογής των Κουάκερων ήταν ένας άνεργος άντρας που ονομαζόταν Τσαρλς Ντάροου, ο οποίος αργότερα πούλησε μια τέτοια τροποποιημένη έκδοση στην εταιρεία παιχνιδιών Parker Brothers ως δική του.

Μόλις η πραγματική προέλευση του παιχνιδιού ήρθε στο φως, η Parker Brothers αγόρασε το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας της Μάγκι, αλλά στη συνέχεια επαναλάνσαρε το επιτραπέζιο παιχνίδι απλώς ως Monopoly, και παρείχε στο ανυπόμονο κοινό μόνο ένα σύνολο κανόνων: αυτούς που γιορτάζουν τον θρίαμβο ενός έναντι όλων. Ακόμη χειρότερα, το έβγαλαν στην αγορά με τον ισχυρισμό ότι ο δημιουργός του παιχνιδιού ήταν ο Ντάροου, ο οποίος είπε ότι το είχε ονειρευτεί τη δεκαετία του 1930, το πούλησε στην Parker Brothers και έγινε εκατομμυριούχος. Ήταν μια σκευωρία “από τ’ αλώνια στα σαλόνια” που περιείχε ειρωνικά τις σιωπηρές αξίες της Monopoly: κυνηγήστε τον πλούτο και συντρίψτε τους αντιπάλους σας αν θέλετε να βγείτε στην κορυφή.

Έτσι την επόμενη φορά που κάποιος σας προσκαλέσει να συμμετάσχετε σε ένα παιχνίδι Monopoly, να μια σκέψη. Καθώς ξεκινάτε να στοιβάζετε κάρτες Ευκαιρία και Κοινοτικά Καταπιστεύματα, δημιουργήστε έναν τρίτο σωρό για τον Φόρο Αξίας Γης, στον οποίο κάθε ιδιοκτήτης ακινήτου πρέπει να συνεισφέρει κάθε φορά που χρεώνει ενοίκιο σε έναν άλλο παίκτη. Πόσο υψηλός πρέπει να είναι αυτός ο φόρος γης; Και πώς πρέπει να διανέμονται τα προκύπτοντα φορολογικά έσοδα; Τέτοιες ερωτήσεις αναμφίβολα θα οδηγήσουν σε φλογερή συζήτηση γύρω από την πίστα της Monopoly – αλλά τότε ακριβώς αυτό ήταν που πάντα περίμενε η Μάγκι.