Κονκλάβιο: Όταν οι πιστοί άφησαν τους καρδιναλίους χωρίς φαγητό και ο ερημίτης Πάπας

Το Κονκλάβιο (λατινικά: cum clave = “με κλειδί”) είναι η κλειστή συνεδρίαση των καρδιναλίων της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας για την εκλογή νέου Πάπα. Ονομάστηκε έτσι επειδή οι καρδινάλιοι κλειδώνονταν μέσα σε συγκεκριμένο χώρο χωρίς επαφή με τον έξω κόσμο, στη Domus Sanctae Marthae, μέχρι να καταλήξουν στην εκλογή στην Καπέλα Σιξτίνα.

Η χρήση ηλεκτρονικών μέσων απαγορεύεται αυστηρά: κινητά, υπολογιστές, επικοινωνία με τον έξω κόσμο κλπ.
Όλοι οι συμμετέχοντες καρδινάλιοι δίνουν όρκο μυστικότητας, δεσμευόμενοι να μην αποκαλύψουν τίποτα σχετικά με τη διαδικασία ψηφοφορίας, συζητήσεις, ψηφοφορίες και οτιδήποτε συμβαίνει εντός του Κονκλαβίου. Όποιος παραβιάσει τη μυστικότητα της διαδικασίας ή επιχειρήσει να επικοινωνήσει παράνομα με τον έξω κόσμο, υφίσταται αυτοματισμό αφορισμό.

Διαδικασία Κονκλαβίου:

• Οι καρδινάλιοι κάτω των 80 ετών συμμετέχουν στο κονκλάβιο.
• Η εκλογή απαιτεί πλειοψηφία δύο τρίτων.
• Η ψηφοφορία γίνεται με μυστική ψηφοφορία και κάθε ημέρα έχουν τέσσερις ψηφοφορίες (δύο το πρωί, δύο το απόγευμα).

Καπνός από την Καπνοδόχο της Καπλέλα Σιξτίνα:

• Μαύρος καπνός σημαίνει αποτυχία εκλογής.
• Λευκός καπνός σημαίνει ότι εξελέγη νέος Πάπας.

Τα ψηφοδέλτια καταμετρώνται και καίγονται. Αν δεν υπάρξει εκλογή, βάζουν ειδικά χημικά για να παράγουν μαύρο καπνό.

Όταν κάποιος καρδινάλιος συγκεντρώσει τα δύο τρίτα των ψήφων, καλείται να αποδεχθεί την εκλογή με την ερώτηση: Acceptasne electionem de te canonice factam in Summum Pontificem; Αν αποδεχθεί, επιλέγει το νέο παπικό όνομά του. Αμέσως μετά αναγγέλλεται στους πιστούς με την παραδοσιακή φράση Habemus Papam!

Πριν το 13ο αιώνα, η εκλογή Πάπα γινόταν με λιγότερους κανόνες, και πολλές φορές διήρκεσε μήνες ή και χρόνια, υπό την επίδραση πολιτικών πιέσεων.

Το 1268–1271, μετά τον θάνατο του Πάπα Κλήμη Δ’, η εκλογή καθυστέρησε τρία χρόνια στην πόλη Βιτέρμπο. Ο τοπικός πληθυσμός, απηυδισμένος, κλείδωσε τους καρδινάλιους και μείωσε τα γεύματά τους ώστε να επιταχύνει την απόφαση.

Άλλα σημαντικά Κονκλάβια:

1378: Εκλογή του Πάπα Ουρβανού ΣΤ’, που οδήγησε στο Σχίσμα της Δύσης, όπου υπήρχαν ταυτόχρονα δύο (και αργότερα τρεις) διεκδικητές του παπικού θρόνου.

2013: Κονκλάβιο για την εκλογή του Πάπα Φραγκίσκου, του πρώτου Ιησουίτη και πρώτου Πάπα από τη Λατινική Αμερική.

Το μακροβιότερο Κονκλάβιο

Ο Πάπας Κλήμης Δ’ πέθανε το 1268 στην Ιταλία με τους καρδιναλίους να μαζεύονται στην πόλη Βιτέρμπο (κοντά στη Ρώμη), για να εκλέξουν τον διάδοχο.

Η διαδικασία καθυστέρηση καθώς ο Κλήμης ήταν γαλλικής καταγωγής και οι υποστηρικτές του γαλλικού στέμματος ήθελαν άλλον Γάλλο Πάπα. Οι ιταλικοί καρδινάλιοι αντιδρούσαν, επιδιώκοντας κάποιον που θα στήριζε τα ιταλικά συμφέροντα. Οι κάτοικοι του Βιτέρμπο αντιδρώντας σε αυτή την διαδικασία, κλείδωσαν τους καρδιναλίους μέσα στον χώρο συνεδρίασης. Μείωσαν το φαγητό που τους προσέφεραν, σε σημείο που υποχρεώθηκαν να ζουν με ψωμί και νερό, ενώ αφαίρεσαν ακόμη και τη στέγη του παλατιού για να είναι εκτεθειμένοι στα στοιχεία της φύσης και να πιεστούν περαιτέρω.

Τελικά, κάτω από τέτοιες ακραίες συνθήκες, οι καρδινάλιοι εξέλεξαν τον Τεομπάλντο Βισκόντι. Ο Τεομπάλντο Βισκόντι πήρε το όνομα Γρηγόριος Ι’ και έγινε Πάπας το 1271.

Η νίκη στην ουσία ήταν Γαλλική, καθώς παρά το γεγονός ότι ο νέος Πάπας ήταν Ιταλός, είχε στενές σχέσεις με τους Γάλλους ενώ είχε αναπτύξει φιλία και με τον ίδιο τον Λουδοβίκο Θ’ την εποχή που βρισκόταν στην Γαλλία. Η εκλογή του προκάλεσε μεγάλη έκπληξη αφού ο ίδιος απουσίαζε, βρισκόταν σε Σταυροφορία στο πλευρό του Εδουάρδου Α΄ της Αγγλίας. Όταν έμαθε τα νέα για την εκλογή του αποδέχτηκε την θέση αλλά ταυτόχρονα δεν ήθελε να εγκαταλείψει την αποστολή του πριν ολοκληρωθεί.

Ο νεοεκλεγείς Πάπας έφτασε στο Μπρίντιζι (1 Ιανουαρίου 1272), κατόπιν πήγε στο Βιτέρμπο όπου στις αρχές του Φεβρουαρίου 1272 συνάντησε τους Καρδιναλίους. Τον επόμενο μήνα (13 Μαρτίου 1272) εισήλθε στην Ρώμη με την Ρωμαϊκή Κουρία, χειροτονήθηκε ιερεύς, επίσκοπος και Πάπας στην Βασιλική του Αγίου Πέτρου (27 Μαρτίου 1272).

Ο εν λόγω Πάπας εξέδωσε την Παπική Βούλα “Ubi periculum” με την οποία προσπάθησε να λύσει τα προβλήματα της Παπικής εκλογής μετά από το κενό που είχε προηγηθεί την τριετία 1268-1271 στο Βιτέρμπο. Η Βούλα αυτή καθόριζε ότι οι Καρδινάλιοι-εκλέκτορες θα έπρεπε να κλειδώνονται σε απομόνωση cum clave και να μην τους επιτρέπεται να φύγουν μέχρι να εκλεγεί ένας νέος Επίσκοπος Ρώμης. Τα κονκλάβια διεξάγονται τώρα στην Καπέλα Σιξτίνα του Αποστολικού Παλατιού.

Το Μεγάλο Κονκλάβιο της Περούτζια

Μετά τον θάνατο του Νικόλαου Δ’, οι καρδινάλιοι δεν μπορούσαν να συμφωνήσουν και πάλι. Μετά από 27 μήνες απομόνωσης κατέληξαν στον Πάπα Κελεστίνο Ε’, έναν ερημίτη μοναχό του Τάγματος των Κελεστίνων (κλάδος των Βενεδικτίνων).

Τα διατάγματά του (edicts) ακυρώθηκαν από τον διάδοχό του Βονιφάτιο Η΄ εκτός από ένα: αυτό του δικαιώματος του Πάπα να παραιτείται.

Ο Κελεστίνος διόρισε τρεις Καρδιναλίους να κυβερνήσουν τα Παπικά Κράτη ενώ ο ίδιος απείχε και βρισκόταν συνεχώς σε νηστεία και προσευχή. Ο Κελεστίνος Ε΄ αναγνώρισε την αδυναμία του να ανταποκριθεί στα Παπικά καθήκοντα και ύστερα από συμβουλές που το έδωσε ο Καρδινάλιος Μπενεντέτο Καετάνι (μελλοντικός Πάπας Βονιφάτιος Η΄ και διάδοχος του) αποφάσισε να παραιτηθεί, μόλις πέντε μήνες μετά τον διορισμό του.

Ο Πάπας Κελεστίνος Ε΄ πήρε ξανά το κοσμικό του όνομα αλλά δεν του επέτρεψαν να επιστρέψει στον ερημητισμό όπως επιθυμούσε. Ο διάδοχος του Βονιφάτιος Η΄ φοβήθηκε ότι ομάδα καρδιναλίων που τον υποστήριζε θα προσπαθούσε να τον ανατρέψει και διέταξε την παραμονή του Κελεστίνου στη Ρώμη. Ο Κελεστίνος προσπάθησε να δραπετεύσει αλλά δεν τα κατάφερε, το πλοίο με το οποίο προσπάθησε να φύγει για την Δαλματία έπεσε σε καταιγίδα και επέστρεψε στο λιμάνι. Ο Βονιφάτιος Η΄ τον φυλάκισε και εκείνος πέθανε 10 μήνες αργότερα σε άθλιες συνθήκες σε ηλικία 81 έτους.

Το Κονκλάβιο που άνοιξε το Σχίσμα της Δύσης – 1378

Μετά τον θάνατο του Πάπα Γρηγορίου ΙΑ’, οι Ρωμαίοι εξεγέρθηκαν απαιτώντας την εκλογή Ιταλού Πάπα. Οι καρδινάλιοι, υπό πίεση και απειλές, εξέλεξαν τον Ουρβανό ΣΤ’. Πολλοί καρδινάλιοι τον θεώρησαν αντικανονικό και εξέλεξαν νέο Πάπα (Κλήμη Ζ’), οδηγώντας σε δύο και αργότερα τρεις Πάπες ταυτόχρονα. Τα κόμματα εντός της Καθολικής Εκκλησίας διχάστηκαν ως προς την πίστη τους μεταξύ των διαφόρων διεκδικητών του αξιώματος του πάπα. Το Συμβούλιο της Κωνσταντίας έλυσε τελικά τη διαμάχη το 1417 όταν η εκλογή του Πάπα Μαρτίνου Ε’ έγινε αποδεκτή από όλους.

Να σημειωθεί πως ο Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ’ έγινε ο πρώτος Πάπας μετά από 600 χρόνια που παραιτήθηκε οικειοθελώς. Το κονκλάβιο εξέλεξε τον Πάπα Φραγκίσκο, τον πρώτο Πάπα από τη Λατινική Αμερική.