Μηχανή του Χρόνου: Ο "θησαυρός των Αηδονιών", πώς Έλληνες έσκαβαν με την ανοχή των αρχών

Το σκάνδαλο με την αρπαγή του "θησαυρού των Αηδονιών" από τη Νεμέα. Έλληνες αρχαιοκάπηλοι έσκαβαν για χρόνια με την ανοχή των αρχών

NEWSROOM
10 Σεπτεμβρίου 2014 09:02

Το χωριό Αηδόνια στη Νεμέα έγινε διάσημο για τον μυκηναϊκό θησαυρό που έκρυβε στη γη του. Την περίοδο 1978-80 ανασκάφθηκαν αρκετοί μυκηναϊκοί τάφοι κατά μεγάλο ποσοστό συλημένοι.

Από το σύμπλεγμα αυτών των λαξευτών τάφων προέρχεται και ο περίφημος «θησαυρός των Αηδονιών», που αποτελείται από δύο χρυσά δαχτυλίδια – σφραγίδες, με παράσταση άρματος το ένα και δύο γυναικών που κρατούν άνθη το άλλο, τρία ακόμη δαχτυλίδια (δύο χρυσά και ένα από ήλεκτρο), τρεις σφραγιδόλιθους από στεατίτη, αμέθυστο και αχάτη, χρυσά κοσμήματα ενδυμασίας και χρυσές χάντρες σε ποικιλία σχημάτων, καθώς και μεγάλο αριθμό άλλων χαντρών από διάφορες ύλες, όπως ημιπολύτιμους λίθους, ήλεκτρο, φαγεντιανή και υαλόμαζα. Ο θησαυρός όμως είχε ήδη κάνει φτερά, καθώς πριν από τις επίσημες ανασκαφές είχαν σκάψει ντόπιοι αρχαιοκάπηλοι που έστειλαν τα αρχαία προς πώληση στο εξωτερικό!

Η συλλογή με τα 312 πολύτιμα κομμάτια, τελικά έφτασε στη Νέα Υόρκη με σκοπό να δημοπρατηθεί στην αίθουσα τέχνης του Michael Ward. Ο φιλέλληνας Μάλκομ Γουίνερ, ο οποίος ήταν ειδικευμένος στη μυκηναϊκή Ελλάδα, μόλις είδε τον κατάλογο της δημοπρασίας κατάλαβε την ελληνική προέλευση και ενημέρωσε το Υπουργείο Πολιτισμού.

Ο θησαυρός «έκανε φτερά» με την ανοχή των αρχών

Όπως αποκαλύφθηκε αργότερα, αφορμή για τη σύληση του νεκροταφείου δόθηκε όταν ένας Αηδονιάτης, ονόματι Κουγιούρης, έπεσε μαζί με το μουλάρι του στον θάλαμο ενός τάφου, του οποίου την οροφή είχε φθείρει ο χρόνος. Ο πρώην πρόεδρος της κοινότητας Αηδονιών, Γιώργος Καλαϊτζής, εξιστορεί στο βιβλίο «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο Αρχαιοτήτων» του Ανδρέα Αποστολίδη (εκδ. Άγρας, σελ. 212). «Ο Κουγιούρης την εποχή εκείνη ήταν και πρόεδρος της κοινότητας. Μετά από κάποιο χρονικό διάστημα, έχοντας και ένα μηχάνημα για να φτιάξει τους δρόμους της κοινότητας, έκανε μια επέμβαση για να καθαρίσει το χώρο αυτό από τις συκιές (…).

Και σκάβοντας με το φορτωτή βγήκαν επάνω κάποια αγγεία, αμφορείς κ.λπ. Το μάθανε όλοι και μπήκανε σε όλους τους τάφους μέσα. Αυτή η ιστορία διήρκεσε και έξι και εφτά μήνες. Εδώ μιλάμε για… να μην χρησιμοποιήσω λέξεις, δηλαδή να πω τι έγινε. Καμμιά φορά, αν λέμε λέξεις τέτοιες, ντρεπόμαστε κιόλας. Μέρα – νύχτα σκάβανε, επί μήνες. Χειμώνα – καλοκαίρι. Εδώ είναι εκτεθειμένες οι υπηρεσίες όλες. Εκτεθειμένες. Κατήγγειλε κάποιος από δω από το χωριό ότι απόψε σκάβουν, είναι μια ομάδα εκεί και σκάβουν και όλοι παρακολουθούσαν με αγωνία τι θα έκανε το Αστυνομικό Τμήμα. Και το Αστυνομικό Τμήμα έστελνε το τζιπ και από απόσταση τριών χιλιομέτρων έβαζε τον τενόρο, το φάρο και τον τενόρο, για να φύγουν πρώτα αυτοί που έσκαβαν και μετά, όταν φτάσει εδώ να μη βρει κανέναν».

Οι αμερικανοί αρχαιολόγοι συναντούν τους αρχαιοκάπηλους στη Νεμέα Το 1973-74 ήρθαν στην Ελλάδα για ανασκαφές και δύο νέοι Αμερικανοί αρχαιολόγοι, ο Steven Miller και ο James Wright. “Το 1973 ήμασταν εδώ μόνο η γυναίκα μου, εγώ και οι ντόπιοι”, λέει ο Στήβεν Μίλλερ. “Θυμάμαι ότι μόλις είχαμε έρθει, ίσως να ήταν η δεύτερη βδομάδα μας στη Νεμέα, και πήγα στο διπλανό χωριό, στη Νέα Νεμέα, να αγοράσω εξοπλισμό. Μπήκα σ’ ένα μαγαζί και άρχισα να εξηγώ ότι ήθελα μια τσάπα και μερικά φτυάρια. Κι ο τύπος του μαγαζιού ρωτάει τι τα θέλω. Του είπα ότι κάνω ανασκαφές στην αρχαία Νεμέα. “Μπα, αλήθεια; μου κάνει. Κι εγώ σκάβω”. “Τι εννοείς;” τον ρωτάω.“Έχω έναν φορτωτή και πάω και σκάβω εκεί γύρω. Και βρίσκω συνέχεια ένα σωρό αρχαιότητες. Ξέρεις, μου κάνει, εσύ κι εγώ πρέπει να συνεργαστούμε, είμαστε συνάδελφοι”. “Περίμενε, του λέω, εσύ είσαι αρχαιοκάπηλος”. “Ναι”, μου απαντάει, “και πολύ καλός μάλιστα”».

Στο ίδιο βιβλίο ο Τζέημς Ράιτ θυμάται και την αρχαιοκαπηλία στ’ Αηδόνια: «Η λεηλασία έγινε από μερικούς ανθρώπους του χωριού, αλλά επίσης και από οργανωμένες ομάδες ή συμμορίες τυμβωρύχων που δρουν επί χρόνια στην πεδιάδα του Φλιούντα. Η αρχαία πόλη του Φλιούντα είναι ένα είδος ορυχείου αρχαιοκαπήλων, υπάρχουν νεκροταφεία εκεί που έχουν ακέραια αγγεία, υπάρχουν υπολείμματα της αρχαίας πόλης όπου μπορείς να βρεις αρχιτεκτονικά μέλη και επιγραφές, ακόμη και χάλκινα και μαρμάρινα αγαλματίδια…»

Οι τυμβωρύχοι τσακώνονται Η σύληση των τάφων ξεκίνησε στις αρχές του 1971. Όπως γράφει ο Χρίστος Κοτσωνής στο περιοδικό ΟΡΙΟΝ, αυτό θα συνεχιζόταν για περισσότερα χρόνια, αν δεν υπήρχε ο αστάθμητος παράγοντας του ανταγωνισμού των αρχαιοκαπήλων! Όπως εξηγεί ο Στήβεν Μίλλερ, «ένας από τους λόγους που η τυμβωρυχία έγινε γνωστή, ήταν ότι υπήρχαν δύο αντίπαλες ομάδες τυμβωρύχων που είχαν ριχτεί στους τάφους. Και έγινε ανταλλαγή πυροβολισμών και τράβηξαν την προσοχή των αρχών. Λέγεται ότι κέρδισε η συμμορία του τότε κοινοτάρχη».

Ο Στ. Μίλλερ θυμάται: «Μόλις είχε φτάσει καινούργιος διοικητής στο Αστυνομικό Τμήμα Νεμέας. Στις 2 τα ξημερώματα το βράδυ των εκλογών 18/19 Νοεμβρίου 1977, ο νέος διοικητής έλαβε τηλεφωνήματα από γειτονικό προς τους τάφους σπίτι που κατήγγειλε ύποπτη δραστηριότητα. Οι ύποπτοι ήταν οι φύλακες. Παραμονή των εκλογών του ’77 ήταν η πρώτη μέρα που φυλάχτηκε το νεκροταφείο των Αηδονιών. Όμως ο ιδιοκτήτης του σπιτιού, που όλο τον υπόλοιπο χρόνο δεν είχε κάνει καμία καταγγελία, και ήταν από τους πρώτους στον κατάλογο των υπόπτων για άλλους λόγους, διορίστηκε σε λίγο επίσημα φύλακας του χώρου. Όπως επίσης και ο ανιψιός του κοινοτάρχη. Διορίστηκαν ύστερα από παρέμβαση ενός ισχυρού πολιτικού από την περιοχή της Νεμέας»!

Ο νόμος της σιωπής

Ο συγγραφέας σχολιάζει ότι η ανάμειξη του τότε κοινοτάρχη και του πρώην αστυνομικού διοικητή θεωρείται δεδομένη, «το ίδιο δεδομένη είναι και η γενική ανοχή στην παράνομη εμπορία αρχαιοτήτων από την πλειονότητα των κατοίκων των Αηδονιών. Ο νόμος της σιωπής τριάντα χρόνια μετά επικρατεί ακόμα στο χωριό που σταδιακά έχει ερημώσει». Ήταν τόσο γνωστό το σπορ της αρχαιοκαπηλίας – εμπορίας αρχαιοτήτων, που ένας πιτσιρικάς από το Πετρί, κάποτε σε έκθεση στο Δημοτικό με θέμα «τι θέλετε να γίνετε όταν μεγαλώσετε», έγραψε ότι θέλει να γίνει αρχαιοκάπηλος, γιατί ο τάδε αγόρασε Toyota Celica! Το 1976 είχαν βρεθεί 20 τάφοι, οι οποίοι μέχρι να φθάσει η αρχαιολογική υπηρεσία είχαν συληθεί άπαντες.

Ο θησαυρός των Αηδονιών επέστρεψε το 1996 στην Ελλάδα και εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Νεμέας. «Αυτά, και 10.000 τάλαρα να σας δώκουν μην τα πουλήσετε. Για τούτα επολεμήσαμε.» (Ι.Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα)