Μηχανή του Χρόνου: Οι σέξι στηθόδεσμοι του μεσαίωνα. Ανατροπή της εικόνας σεμνοτυφίας και της… πανοπλίας

Μια αποκαλυπτική διατριβή της Beatrix Nutz, Ινστιτούτο Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Innsbruck

NEWSROOM
27 Αυγούστου 2014 08:09

Οι άντρες φορούσαν φανέλες και εσώρουχα που μοιάζουν με τα σημερινά μποξεράκια, ενώ οι γυναίκες φορούσαν εσωτερικά ένα ένδυμα σαν μια ριχτή πουκαμίσα αλλά από κάτω δεν φορούσαν εσώρουχο. Αυτά γνωρίζαμε για τα μεσαιωνικά εσώρουχα μέχρι σήμερα αλλά τώρα χάρη σε νέα αρχαιολογικά ευρήματα στο ανατολικό Τιρόλο στην Αυστρία είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε περισσότερα πράγματα.

Το κάστρο Lengberg που είναι γνωστό από το 1190, ανακαινίστηκε και προστέθηκε δεύτερος όροφος τον 15ο αιώνα. Κατά τη διάρκεια εργασιών αναπαλαίωσης του κάστρου τον Ιούλιο του 2008, βρέθηκε ένας χώρος γεμάτος ρούχα και λευκά είδη κάτω από τις σανίδες του πατώματος του δεύτερου ορόφου όπου και θάφτηκαν στην ανακαίνιση του 15ου αιώνα. Εξαιτίας των καλών συνθηκών και της έλλειψης υγρασίας , τα δερμάτινα παπούτσια και τα υφάσματα διατηρήθηκαν σε άριστη κατάσταση.

Εκεί λοιπόν βρέθηκαν τέσσερα κομμάτια που μοιάζουν με σημερινά σουτιέν. Αυτά είχαν το ντιζάιν των σημερινών σουτιέν, σε αντίθεση με τους αρχαίους ελληνικούς και ρωμαϊκούς στηθόδεσμους που είχαν σκοπό μάλλον να αποκρύψουν παρά να τονίσουν τη γυναικεία θηλυκότητα. Υπήρχαν κάποιες γραπτές πηγές κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα που αναφέρονταν σε στηθόδεσμους, αλλά αυτές οι αναφορές ήταν ασαφείς. Ο Henri de Mondeville, γάλλος γιατρός που θεωρείται πατέρας της χειρουργικής, έγραψε στο βιβλίο του Cyrurgia ( χειρουργική ) το 1312, ότι κάποιες γυναίκες έβαζαν τα στήθη τους σε δύο υφασμάτινες θήκες τις οποίες εφάρμοζαν πλήρως και τις έδεναν με ασορτί κορδέλα. Σκοπός ήταν κυρίως να συγκρατούν τα μεγάλα στήθη. Όμως ο Konrad Stolle σε μια ιστορική καταγραφή της Thuringia (Θουριγγία) το 1480 σχολίαζε ότι αυτοί οι στηθόδεσμοι έκαναν τις γυναίκες να φαίνονται προκλητικές. Αντιθέτως ένας άγνωστος συγγραφέας του 15ου αιώνα στην νότια Γερμανία υποστήριζε στο σατιρικό του ποίημα ότι οι στηθόδεσμοι τόνιζαν και προέβαλαν τα στήθη των γυναικών. Χαρακτηριστικά λέει ότι μια γυναίκα έφτιαξε αυτό το στηθόδεσμο για να βλέπουν οι άντρες τα ωραία της στήθη και να προκαλούνται. Ενώ όσες γυναίκες είχαν πολύ μεγάλα στήθη , έφτιαχναν πολύ στενά σουτιέν ώστε να περιορίζουν τα στήθη τους για να μην τις κουτσομπολεύει η πόλη. Έτσι τα σουτιέν προσαρμόζονταν στις ανάγκες της κάθε γυναίκας.

Τα ευρήματα του Τιρόλο

Δύο από τα σουτιέν που βρέθηκαν στο κάστρο Lengberg φαίνονται σαν φανέλες με θήκες για τα στήθη . Δυστυχώς βρέθηκαν σχισμένα με μόνο την μια θήκη διατηρημένη αλλά φαίνεται ότι είχαν επιπλέον ύφασμα στο πάνω μέρος για να καλύπτουν το ντεκολτέ . Έτσι λειτουργούσε και σαν φανέλα και σαν σουτιέν. Το τρίτο σουτιέν μοιάζει πολύ με τα σύγχρονα σουτιέν και μάλλον είναι αυτό για το οποίο έγραψε ο άγνωστος συγγραφέας. Έχει δύο φαρδιές τιράντες στους ώμους και φαίνεται πως υπήρχε φαρδιά λωρίδα και στο πίσω μέρος. Αυτό το σουτιέν είναι περίτεχνα διακοσμημένο με λεπτομέρειες από δαντέλα και κορδόνι.

Το τέταρτο σουτιέν είναι ένα είδος στηθόδεσμου που υπήρξε πολύ δημοφιλές κατά τη δεκαετία του 50 αλλά υπάρχει ακόμα και σήμερα . Ήταν φτιαγμένο από δύο κομμάτια λινό ύφασμα που ήταν ραμμένα μεταξύ τους ενώ υπήρχε επιπλέον ύφασμα ώστε να καλύπτει και τα πλευρά με μια σειρά απο κόπιτσες . Είχε στενές τιράντες και δαντέλα στο ντεκολτέ. Τα σουτιέν αυτά κατόπιν ειδικής εξέτασης σε Ελβετικό Τεχνολογικό Ινστιτούτο χρονολογούνται γύρω στα τέλη του 14ου ως και τον 15ο αιώνα. Δεν είναι βέβαιο πως όλες οι γυναίκες τον μεσαίωνα φορούσαν σουτιέν αλλά σίγουρα κάποιες είχαν. Ίσως ήταν κοινωνικά αποδεκτό να φοράνε σουτιέν ώστε να σφίγγουν το μπούστο τους για να μην φαίνεται αφού μάλλον η κοινωνία δεν ενέκρινε τις γυναίκες που επεδείκνυαν τα κάλλη τους. Κάτω από τις μακριές τους φούστες οι γυναίκες δεν φορούσαν εσώρουχα μέχρι και τα τέλη του 18ου αιώνα.

Ένα καλοδιατηρημένο λινό εσώρουχο που βρέθηκε στο κάστρο Lengberg προβλημάτισε τους επιστήμονες για το εάν πρόκειται για γυναικείο ή αντρικό. Τα εσώρουχα του Lengberg χρονολογούνται γύρω στον 14ο και 15ο αιώνα όταν οι άντρες άρχισαν να φοράνε το κλασικό παντελόνι του σήμερα αντί για δύο ανεξάρτητα εφαρμοστά παντζάκια που δεν ενώνονταν στην περιοχή της λεκάνης. Γι αυτό το λόγο πριν τον 14ο αιώνα χρησιμοποιούσαν ένα είδος ενδύματος πάνω από τα παντζάκια για να καλύπτουν το κενό.

Όταν λοιπόν εμφανίστηκαν τα σημερινού τύπου παντελόνια δεν χρειάζονταν πια το ενδιάμεσο ένδυμα . Το εσώρουχο που βρέθηκε στο κάστρο είχε στενά ανοίγματα στο κάτω μέρος για τα πόδια και στενές λωρίδες στο πλάι. Είχε μπαλωθεί τρεις φορές με λινά μπάλωματα. Από εικόνες βιβλίων και πίνακες της εποχής φαίνεται ότι μόνο οι άντρες φορούσαν αυτό το είδος εσώρουχου. Ένα κομμάτι ύφασμα που κάλυπτε τους γλουτούς και τα γεννητικά όργανα με λωρίδες στο πλάι που έδεναν πίσω.

Το να φορέσουν οι γυναίκες εσώρουχα ήταν εξαιρετικά τολμηρό και αποδοκιμαστέο. Το παντελόνι και το εσώρουχο ήταν σύμβολο αντρικής δύναμης και όσες γυναίκες τολμούσαν να φορέσουν εσώρουχο θεωρούνταν προκλητικές και ανήθικες. Μία εικόνα από μια γερμανική μετάφραση του βιβλίου » Διάσημες γυναίκες » του Τζιοβάνι Μποκάτσιο που εκδόθηκε το 1474, δείχνει την βασίλισσα των Ασυρίων, Σεμίραμις, και δύο υπηρέτριες της να φορούν εσώρουχα. Στο βιβλίο αναφέρεται οτι η Σεμίραμις είχε πολλούς εραστές μεταξύ των οποίων και τον γιο της.

Τα γυναικεία εσώρουχα

Ό,τι γράφτηκε για τα σουτιέν ισχύει και για τα γυναικεία εσώρουχα . Το γεγονός ότι κατά τον μεσαίωνα απαγορευόταν στις γυναίκες να φοράνε εσώρουχα για να μην θεωρούνται προκλητικές , δεν σημαίνει πως αυτές το τηρούσαν, δεδομένου ότι τα εσώρουχα ήταν πολύ πρακτικά κυρίως κάποιες συγκεκριμένες μέρες του μήνα. Τι έκαναν λοιπόν κατά τη διάρκεια της εμμηνόρροιας; Σύμφωνα με κάποιες πηγές οι γυναίκες δεν έπαιρναν τα μέτρα τους κατά την έμμηνο ρύση με αποτέλεσμα να αφήνουν ίχνη αίματος στο διάβα τους. Ωστόσο δύο μεταφράσεις της Βίβλου, η Βίβλος Douay-Rheims του 1609-1610 και η Βίβλος του King James του 1611, κάνουν αναφορά σε κουρέλια και πανιά που χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες στις δύσκολες μέρες του μήνα. Για να υπάρχουν στις μεταφράσεις , σημαίνει οτι ο μεταφραστής ίσως γνώριζε την πιθανή χρήση υφασμάτων τα οποία προφανώς συγκρατούνταν στη θέση τους χάρη στα εσώρουχα.

Οι Ιταλίδες πρωτοπόρες

Τον 16ο αιώνα κάποιες Ιταλίδες φορούσαν εσώρουχα. Η Ελεωνόρα του Τολέδο (1522-1562) λέγεται πως είχε ένα , ενώ 50 χρόνια αργότερα η Μαρία της οικογένειας των Μεδίκων που αργότερα έγινε βασίλισσα της Γαλλίας (1573-1642) είχε αρκετά. Παρά το γεγονός ότι εξέχουσες κυρίες φορούσαν εσώρουχα , υπήρχαν πολλοί που αποδοκίμαζαν τη χρήση τους. Ο Πιέτρο Μπερτέλι στο έργο του «Κοστούμια διαφόρων Εθνών» το 1594, γράφει πως μόνο οι πόρνες πολυτελείας φορούσαν εσώρουχα. Αντιθέτως ο Άγγλος Fynes Moryson, που ταξίδεψε στην Ευρώπη από το 1591ως το 1595 έγραψε για τις Ιταλίδες ότι μόνο οι παρθένες και οι κυρίες της υψηλής κοινωνίας σε διάφορες πόλεις , φοράνε μεταξωτά ή λινά εσώρουχα κάτω απο τα φορέματά τους. Ο ίδιος όμως προσθέτει ότι είχε δει και πόρνες πολυτελείας με τέτοια εσώρουχα. Φαίνεται επίσης ότι και κάποιες γυναίκες στην Ολλανδία φορούσαν εσώρουχα αφού ο Moryson γράφει ότι τα χρησιμοποιούσαν για να προστατεύονται από το κρύο.

Τα εσώρουχα και τα «κολάν» της βασίλισσας της Αγγλίας

Άραγε στην Αγγλία οι γυναίκες φορούσαν εσώρουχο; Και η βασίλισσα Ελισάβετ Α” τι φορούσε κάτω από τα φορέματά της ; Οι Ευρωπαίοι τον μεσαίωνα συνήθιζαν στις κηδείες να έχουν ένα κέρινο ή ξύλινο ομοιώμα του θανόντος με αληθινά ρούχα. Στο ομοίωμα της στην κηδεία της το 1603 η Ελισάβετ φορούσε κορσέ και γυναικείο εσώρουχο. Μερικοί ισχυρίζονται ότι το στενό εσώρουχο που ήταν καρφωμένο στο ομοίωμα προστέθηκε πολύ αργότερα γύρω στα 1760. Ωστόσο στο βιβλίο Accounts of the great wardrobe (1558-1603) διαβάζουμε ότι ο John Colte πληρώθηκε δέκα λίρες για να φτιάξει το πιστό ομοίωμα της Μεγαλειοτάτης με τον κορσέ και το εσώρουχο. Υπάρχει επίσης αναφορά ότι η Ελισάβετ είχε έξι εσώρουχα από χοντρό λινό ύφασμα σαν αντρικό μποξεράκι με μακριά παντζάκια τα οποία παρήγγειλε το 1587. Άραγε ήταν εσώρουχα ή τα χρησιμοποιούσε όπως τα κολάν σήμερα; Γιατί όμως η βασίλισσα της Αγγλίας δεν είχε τα κλασικά γυναικεία εσώρουχα όπως είχε η βασίλισσα της Γαλλίας ; Ποιος θα τολμούσε να την επικρίνει για τις επιλογές της σε ένα τόσο προσωπικό θέμα;

Και τι γινόταν στην Αγγλία του 17ου αιώνα ; Ο Samuel Pepys που υποπτευόταν ότι η γυναίκα του είχε εξωσυζυγική σχέση έγραψε στο ημερολόγιό του τον Μάιο του 1663 ότι παρακολουθούσε κρυφά τη γυναίκα του για να δει αν φορούσε εσώρουχο, γεγονός που θα επιβεβαίωνε τις υποψίες του. Προφανώς δεν είχαν όλες οι γυναίκες του μεσαίωνα σουτιέν ή εσώρουχα και αν λάβουμε υπόψη το γεγονός ότι τα εσώρουχα αυτά βρέθηκαν στο κάστρο Lengberg , συμπεραίνουμε ότι τα συνήθιζαν κυρίως γυναίκες της ανώτερης τάξης ή όσες δεν ενδιαφέρονταν πολύ για την κοινωνική αποδοχή.

Πηγή: άρθρο της Beatrix Nutz* (ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Innsbruck). Δημοσιεύτηκε στο History Extra (The official website of BBC History Magazine)

*Κάνει την διατριβή της σχετικά με τα υφάσματα και την ενδυμασία από τα ευρήματα του Lengberg , υπό την καθοδήγηση του Harald Stadler και με χρηματοδότηση του ιδρύματος Tyrolean Science.