Ο Καρτέσιος αποσυνέδεσε το μυαλό από τον Θεό

O πλανήτης ζούσε στα 1600 όταν ο Ρενέ Ντεκάρτ αμφισβήτησε ό,τι υπήρχε έως τότε ως παραδοσιακή γνώση: έπρεπε να συνάδει με την πίστη στο Θεό, θεωρείτο έμφυτη και ότι όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται με γνώση, μέσω της ανώτερης δύναμης του Θεού. Αποφασισμένος να μην υιοθετεί ποτέ τίποτα, αν δεν το ερευνήσει έως ότου καταλήξει κάπου που αποδεικνυόταν, πέραν πάσης αμφιβολίας.

Αφιέρωσε τη ζωή του για μελετήσει όλες τις αρχές της έως τότε επιστήμης (πίστευε πως μαθαίνονται πιο εύκολα όλες μαζί) και να αποδείξει πως οι ερμηνείες των φυσικών φαινομένων με βάση τις χριστιανικές αρχές είναι άκυρες. Ότι η σκέψη πρέπει να βασίζεται αποκλειστικά στη δύναμη του νου -αντί της πίστης στο Θεό. Όπως έχει γραφτεί, δεν εξέλιξε τη θεωρία του Αριστοτέλη, αλλά την προσπέρασε, για να απελευθερώσει το πνεύμα από την ‘τροφή’ των αυθεντιών του παρελθόντος.

Η επιστημονική θεμελίωση και η μεθοδολογία που ακολούθησε (αμφισβήτηση, υπόθεση, πείραμα, εξακρίβωση) για να πείσει πως τίποτα δεν ήταν σωστό, έως ότου διαπιστωθεί ως τέτοιο με σαφήνεια και ευκρίνεια  επηρέασαν τις φιλοσοφικές σκέψεις για αιώνες. Το έργο του κατατάχθηκε στη λίστα με τα Απαγορευμένα Βιβλία της Καθολικής Εκκλησίας.

Πώς είδε το ‘φως’ ο Καρτέσιος

Ο Καρτέσιος, για τους Έλληνες έγινε ένας από τους ‘πατέρες’ της σύγχρονης φιλοσοφίας, όταν αποφάσισε να θέσει τα πάντα υπό το πρίσμα της αμφισβήτησης, με το ‘σκέφτομαι άρα υπάρχω’ (Cogito, ergo sum) να ξεκίνησε ως ‘αμφιβάλω, άρα σκέφτομαι, άρα υπάρχω’ (Dubito, ergo cogito, ergo sum). Γεννήθηκε σαν σήμερα (31/3) το 1596.

Ο René Descartes ήλθε στον κόσμο, στην πόλη Ντεκάρτ της Γαλλίας (στο κέντρο της χώρας, όπως βλέπετε το χάρτη). Και όχι, δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι το επίθετο του με το όνομα της γενέτειρας του είναι το ίδιο. Το νεότερο εκ των τριών παιδιών που απέκτησαν οι γονείς του -μέλη της μπουρζουαζίας με τη φαμίλια να ‘χει κυρίως γιατρούς και δικηγόρους για μέλη- έζησε το πρώτο σοκ της ζωής του, λίγες μέρες μετά τη γέννηση του. Ήταν ο θάνατος της μητέρας του, από φυματίωση, όταν εκείνος ήταν ενός έτους. Τα παιδιά εστάλησαν στη γιαγιά τους, για να τα μεγαλώσει εκείνη. Έμειναν εκεί και μετά το δεύτερο γάμο του πατέρα τους.

Ο Ρενέ ήταν φιλάσθενο παιδί, καθώς ως βρέφος είχε ανεβάσει πυρετό που απείλησε τη ζωή του. Έζησε, αλλά με ‘σουβενίρ’. Επειδή οι συγγενείς του δεν μπορούσαν να διαχειριστούν το εύθραυστο της υγείας του, τον έστειλαν σε οικοτροφείο όταν ήταν 11 χρόνων. Εκεί δεν τον υποχρέωναν να σηκώνεται από τις 5 τα χαράματα για την προσευχή, αλλά του είχαν δώσει άδεια να ενσωματώνεται στο πρόγραμμα από τη λειτουργία που γινόταν στις 10.00. Ήταν εξαίρετος μαθητής, με έφεση στις ‘μαθηματικές τέχνες’ (αριθμητική, μουσική, γεωμετρία και αστρονομία) και τη ρητορική. Αδιαφορούσε (δεν τα παρακολουθούσε) για τα μαθήματα που δεν είχαν πρακτική εφαρμογή. Μετά την αποφοίτηση του (1614) σπούδασε δυο χρόνια στο Université de Poitiers και πήρε πτυχίο στο εκκλησιαστικό κανόνα και το αστικό δίκαιο, ικανοποιώντας την οικογένεια του που ήθελε να γίνει δικηγόρος.

Ήθελε να κερδίζει κάτι από ό,τι έβρισκε στο διάβα του

Το 1616 μετακόμισε στο Παρίσι “και εγκατέλειψα τις σπουδές των γραμμάτων. Αποφάσισα να μην αναζητήσω άλλη γνώση, από αυτή που θα μπορούσα να βρω μόνος μου ή σε ένα θαυμάσιο βιβλίο του κόσμου. Πέρασα το υπόλοιπο της νιότης μου σε ταξίδια, επισκέψεις σε δικαστήρια και στρατούς, βρέθηκα ανάμεσα σε ανθρώπους με διαφορετικές ιδιοσυγκρασίες και τάξεις, συγκέντρωσα διάφορες εμπειρίες, τέσταρα τον εαυτό μου σε καταστάσεις που μου πρόσφερε η τύχη και πάντα σκεφτόμουν τρόπους για να βγάλω κέρδος, να κερδίζω κάτι από ό,τι έβρισκα στο διάβα μου”.

Απώτερος στόχος του ήταν να γίνει επαγγελματίας στρατιωτικός και να πολεμήσει στον Τριακονταετή Πόλεμο (άρχισε ως πόλεμος καθολικών και διαμαρτυρομένων κρατών, μετά την απόφαση του Φερδινάνδου Β’ να επιβάλει θρησκευτική ομοιομορφία στην αυτοκρατορία του -τον καθολικισμό). Σπούδασε στρατιωτική μηχανική, μέσω της οποίας δούλεψε με τα μαθηματικά και τη φυσική. Γνώρισε τον Ισαάκ Μπέκμαν, διευθυντή του σχολείου Dordchert και μαζί δούλεψαν επί της μεθόδου που θα συνέδεε απόλυτα τις δυο επιστήμες που μελετούσε (μαθηματικά με τη φυσική).

Τα όνειρα που έδωσαν τη νέα μέθοδο επιστημονικής έρευνας

Τη νύχτα της 10ης Νοεμβρίου του 1619, σε στάση ταξιδιού του στο Ουλμ κλείστηκε σε ένα δωμάτιο με σόμπα για να σωθεί από το κρύο. Κοιμήθηκε και είδε τρία όνειρα που όπως είχε πει, τον οδήγησαν στην ενοποίηση των επιστημών.

Στο ένα πίστεψε πως ένα θείο πνεύμα του είχε αποκαλύψει μια νέα φιλοσοφία. Το δεύτερο όνειρο πιστεύεται πως ήταν συνέπεια επεισοδίου συνδρόμου εκρηγνυόμενης κεφαλής, διαταραχή που χαρακτηρίζεται από απότομη διακοπή ύπνου, λόγω ψευδούς αντίληψης πολύ δυνατού ήχου. Τα συμπτώματα είναι λάμψεις, δύσπνοια και ταχυπαλμία. Προκύπτει όταν ο εγκέφαλος απενεργοποιείται και μαζί του απενεργοποιούνται οι κινητικοί, ακουστικοί και οπτικοί νευρώνες. Όπως συνεχίζεται ο ύπνος, ο παθών έχει την αίσθηση πως ακούει εκκωφαντικό ήχο. Που δεν προέρχεται από το περιβάλλον. Η αιτία είναι το άγχος και ο φόβος. Εν πάση περιπτώσει, σε μια τέτοια συνθήκη ο Ντεκάρτ ‘έφτιαξε’ την αναλυτική γεωμετρία και την ιδέα της εφαρμογής μαθηματικών μεθόδων στη φιλοσοφία. Το τρίτο όραμα αφορούσε την αναζήτηση της αληθινής σοφίας.

Είχε ‘δει’ και ότι τα τρία όνειρα συνδέονταν μεταξύ τους και ως εκ τούτου, για να φτάσει στη θεμελιώδη αλήθεια έπρεπε να ‘ανοίξει’ τους δρόμους όλων των επιστημών. Η κατάληξη αυτής της διαδρομής ήταν το ‘σκέφτομαι άρα υπάρχω’. Το 1620 άφησε τον στρατό για να τιμήσει το όραμα. Για να ζήσει πούλησε την περιουσία του και την έκανε ομόλογα. Επέστρεψε στην Ολλανδία το 1628 και φοίτησε στη De academia van Vrieslant (είχε θεολογία, νομική, φιλοσοφία, μαθηματικά, φυσική και φαρμακευτική) και το 1630 με ψευδώνυμο γράφτηκε στο πανεπιστήμιο Leiden, για σπουδές μαθηματικών. Την ίδια χρονιά διέκοψε τη συνεργασία με τον Μπέκμαν, γιατί του έκλεβε τις ιδέες.

Το 1633 είχε ενημερώσει πως έχει έτοιμο το έργο φυσικής (το όνομα ήταν ‘Κόσμος ή Πραγματεία περί Φωτός’) που εξηγούσε όλα τα κύρια φαινόμενα. Ξεκινούσε πάντα από το αίτιο και κατέληγε στο αιτιατό. Τελικά, ο ‘Κόσμος ή Πραγματεία περί Φωτός’ δεν ολοκληρώθηκε παρά χρόνια αργότερα. Ήταν αυτό που εξηγούσε το φαινόμενο του φωτός, καλώντας τους αναγνώστες να φανταστούν τη γέννηση και τη δημιουργία ενός νέου κόσμου, με τη χρήση της κοινής λογικής.

Ο θάνατος της κόρης του τον άλλαξε για πάντα

Εν αντιθέσει με τους άλλους ηθικολόγους της εποχής, δεν κατέκρινε τα πάθη, αλλά τα αγκάλιαζε. Το αυτό ίσχυε με όλα τα συναισθήματα. Άφησε το Παρίσι (γιατί είχε προκλήσεις και δεν μπορούσε να συγκεντρωθεί) για την Ολλανδία. Και εκεί άλλαζε διαρκώς διαμερίσματα, ώστε να παραμένει κρυφή η διεύθυνση του (του άρεσε να κρύβεται, γιατί πίστευε πως έτσι μπορεί κάποιος να ζει καλά). Στην Ολλανδία σύναψε σχέσεις με μια υπηρέτρια, την Έλενα και απέκτησαν (1935) μια κόρη -τη Φρανσίν. Το κορίτσι πέθανε από οστρακιά όταν ήταν 5 χρόνων. Έως τότε ο Ντεκάρτ την παρουσίαζε ως ανιψιά του. Μετά την απώλεια, συνετρίβη. Δεν έκρυψε το πώς νιώθει, γιατί δεν πίστευε πως τα δάκρυα θα σήμαιναν πως δεν είναι άνδρας. Η πατρότητα και η απώλεια του παιδιού του έγιναν οι λόγοι που άλλαξε κατεύθυνση από την ιατρική στη φιλοσοφία και τα αναπάντητα ‘γιατί’. Ήθελε να καταλάβει γιατί ‘έχασε’ το παιδί του. Όταν η Έλενα παντρεύτηκε, την προίκισε με 100 φιορίνια.

Από το 1639 άρχισε να δουλεύει το έργο του με τίτλο ‘Στοχασμοί περί της πρώτης φιλοσοφίας’ που άλλαξε το φιλοσοφικό τοπίο. Αμφισβήτησαν τις μεθόδους τους και την αντίθεση του σε όσα είχαν πει ο Αριστοτέλης, αλλά και η χριστιανική πίστη. Προηγουμένως, εκείνος είχε αμφισβητήσει τα πάντα: από τις παραδόσεις έως το Θεό. Συνέχισε εξηγώντας πως όσο σκεφτόμαστε, υπάρχουμε, πριν διατυπώσει τη θεωρία μεταξύ αλήθειας και πλάνης και καταλήξει στην ύπαρξη του Θεού, μαζί με αυτήν του φυσικού κόσμου. Όλο αυτό είναι γνωστό ως ‘καρτεσιανισμός’. Οι πυλώνες του είναι η αμφιβολία, η αποφυγή σφαλμάτων και προκαταλήψεων και η εύρεση αδιαφιλονίκητης αλήθειας.

Το δώρο και το εμπόδιο στη ψυχολογία

Παρεμπιπτόντως, επηρέασε και τη ψυχολογία, διατυπώνοντας την έννοια του δυϊσμού. Υποστήριξε πως υπάρχουν δυο ‘βασίλεια ύπαρξης’. Το ένα το φυσικό, ‘της ύλης και της ενέργειας’ -το περιβάλλον και όσα έχουμε γύρω μας- και το άλλο της ‘ψυχής’ που είναι υπερβατικό του φυσικού περιβάλλοντος και δεν μπορεί να μετρηθεί. Αυτό επέτρεψε στους επιστήμονες να κάνουν έρευνες, χωρίς να θεωρούνται αιρετικοί από θρησκευτικές ομάδες. Δημιούργησε ένα θέμα στους ψυχολόγους και τη μελέτη του μυαλού, καθώς μπορούσαν να το αγνοήσουν τελείως και να δουν την συμπεριφορά ως καθαρά μηχανική. Δηλαδή, απομόνωσε τα θέματα ψυχικής υγείας και τις ασθένειες από το σώμα και οι επιστήμονες συνέχισαν να ερευνούν κατ’ αυτόν τον τρόπο, για αιώνες. Την ίδια ώρα, ήταν αυτός που υποστήριξε για πρώτη φορά πως υπάρχει μηχανισμός αυτόματης απόκρισης στα εξωτερικά γεγονότα. 

Ένα χρόνο πριν το θάνατο του μετακόμισε στη Στοκχόλμη για να γίνει καθηγητής της Βασίλισσας Χριστίνας. Οι ερευνητές πιστεύουν πως δεν κοιμόταν καλά, το ανοπσοποιητικό του σύστημα αποδυναμώθηκε και τελικά, πέθανε (1650) από πνευμονία. Δεκαέξι χρόνια μετά, μεταφέρθηκε στο Παρίσι. Δεκαετίες αργότερα διαπιστώθηκε πως κάποιος προσπαθούσε να πουλήσει κάποια από τα οστά του, μέσω αγγελιών. Όσα διεσώθησαν βρίσκονται στην εκκλησία St Germain des Prés. Το κρανίο είναι στο Musée de l’Homme στο Παρίσι.

Κάποιες από τις άλλες αλήθειες του Καρτέσιου

“Τα μεγαλύτερα μυαλά είναι ικανά για τις μεγαλύτερες αμαρτίες και τις μεγαλύτερες αρετές”.

“Είναι εύλογο να μην εμπιστευτείς ποτέ απόλυτα κάτι που σε έχει ήδη εξαπατήσει”.

“Αν αναζητάς πραγματικά την αλήθεια, είναι απαραίτητο να αμφισβητήσεις τα πάντα τουλάχιστον μια φορά στη ζωή σου”.

“Η απελπισία είναι ο φόβος χωρίς ελπίδα”.

“Ο τρόπος που σκέφτεται το μυαλό είναι διττός. Αφορά την κατανόηση και την επιθυμία”.

“Δεν είναι αρκετό να έχεις ένα καλό μυαλό. Το κύριο είναι να το χρησιμοποιείς καλά”.

“Η ανάγνωση των καλών βιβλίων είναι σαν να συζητάς με τα καλύτερα μυαλά των προηγούμενων αιώνων”.

“Για να μάθετε τι σκέφτονται πραγματικά οι άνθρωποι, δώστε βάση σε αυτά που κάνουν και όχι σε αυτά που λένε”.

“Πρέπει να πιέζεις συνέχεια. Έκανα ό,τι λάθος υπήρχε για να κάνω, αλλά συνέχισα να πιέζω”.

“Όταν δεν είναι στο χέρι μας να αποφασίσουμε τι είναι αλήθεια, οφείλουμε να ακολουθήσουμε αυτό που είναι πιο πιθανό”.

“Η ελπίδα είναι η επιθυμία της ψυχής να πειστεί πως το όνειρο μπορεί να γίνει πραγματικότητα”.

“Δεν βλέπουμε τον κόσμο που βλέπουμε, αλλά αυτόν που μπορούμε να περιγράψουμε”.

“Το γεγονός ότι η γνώση μου αυξάνεται λίγη προς λίγη είναι η πιο βέβαιη απόδειξη της ατέλειας της”.

“Αν θες να εξελίξεις το μυαλό σου, πρέπει να σκέφτεσαι περισσότερο και όχι να επαναλαμβάνεις”.

“Χώρισε κάθε δυσκολία σε όσα περισσότερα κομμάτια μπορείς και χρειάζονται για να τη λύσεις”.

“Έλεγξε το σώμα σου, αν θες να δουλέψει σωστά το μυαλό σου”.

“Όταν με προσβάλει κάποιος, προσπαθώ να ανυψώσω τη ψυχή μου τόσο ψηλά, ώστε να μη με φτάσει η προσβολή”.

“Δεν υπάρχει πιο βλαβερή αμαρτία από το φθόνο για την ευτυχία του ανθρώπου”.

 “Δεσμεύτηκα να κατακτήσω τον εαυτό μου και όχι την τύχη και να αλλάξω τις επιθυμίες μου, από το να αλλάξω την τάξη του κόσμου. Να εξοικειωθώ με το να πιστεύω πως τίποτα δεν είναι εξ ολοκλήρου στα χέρια μας, εκτός από τις σκέψεις μας”. 

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις