Πώς γιόρταζαν οι Ναζί τις δολοφονίες των Εβραίων

* Το άρθρο του καθηγητή Ιστορίας στο πανεπιστήμιο του Τέξας A&M, Edward B Westermann δημοσιεύτηκε στο Aeon. Τo Αeon, είναι διαδικτυακό περιοδικό, που θέτει μεγάλα ερωτήματα, αναζητώντας φρέσκες απαντήσεις και μια νέα οπτική στην κοινωνική πραγματικότητα, την επιστήμη, τη φιλοσοφία και τον πολιτισμό. Το NEWS 24/7 θα αναδημοσιεύει κάθε εβδομάδα μια ιστορία για όσους λατρεύουν την πρωτότυπη σκέψη πάνω σε παλιά και νέα ζητήματα.

Ήταν μεσημέρι στις αρχές του 1942 όταν ο Johann Grüner πλησίαζε στο “Γερμανικό Σπίτι” στην πολωνική πόλη Νόβι Ταργκ για γεύμα. Ως μεσαίου επιπέδου ναζί γραφειοκράτης στην κατεχόμενη Πολωνία, απολάμβανε τα προνόμια της εξουσίας και την ευκαιρία για εξέλιξη της σταδιοδρομίας του, η οποία προέκυψε με καθήκοντα στην Ανατολή. Το Γερμανικό Σπίτι, ένα μείγμα πολιτιστικού κέντρου, εστιατορίου και παμπ, ήταν ένα από τα προνόμια που απολάμβαναν οι ένοικοι. Καθώς μπήκε στο κτίριο, μπορούσε να ακούσει μια θορυβώδη γιορτή μέσα. Στην μπροστινή πόρτα, περνούσε ένας εμφανώς μεθυσμένος αξιωματούχος της Γκεστάπο, με ένα σουβέρ μπίρας με τον αριθμό 1.000 γραμμένο με κόκκινο χρώμα καρφιτσωμένο στην μπλούζα του. Απευθυνόμενος στον Grüner, ο αστυνομικός καυχήθηκε: “Σήμερα γιορτάζω την 1.000η εκτέλεση!”.

Με την πρώτη ματιά, το περιστατικό στο Γερμανικό Σπίτι μπορεί να φαίνεται μια τρομερή παρέκκλιση που περιλαμβάνει έναν και μόνο διεφθαρμένο Ναζί δολοφόνο. Ωστόσο, τέτοιες “γιορτές” ήταν ευρέως διαδεδομένες στα κατεχόμενα ανατολικά εδάφη, καθώς τα μέλη του διαβόητου Schutzstaffel (SS) και η γερμανική αστυνομία συμμετείχαν τακτικά σε εορταστικές τελετές μετά από μαζικούς φόνους. Στην πραγματικότητα, μεταξύ των δραστών γενοκτονίας, η βαριά κατανάλωση αλκοόλ ήταν συχνή στους χώρους θανάτωσης, σε παμπ και σε βάσεις σε όλη την Πολωνία και την Σοβιετική Ένωση. Σε ένα άλλο φρικτό παράδειγμα, μια ομάδα αστυνομικών που ήταν επιφορτισμένη με την αποτέφρωση περίπου 800 πτωμάτων Εβραίων εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία για να καταναλώσει ένα βαρέλι ποτό. Σε αυτήν την περίπτωση, ένας από τους άνδρες, με το όνομα Müller, είχε την “τιμή” να βάλει φωτιά στους “Εβραίους του” καθώς αυτός και οι συνάδελφοί του κάθονταν γύρω από τη φωτιά πίνοντας μπίρα. Σε μια παρόμοια περίπτωση, μια Εβραία ανακάλεσε στη μνήμη της το επακόλουθο μιας δολοφονικής επιχείρησης στο Πρζέμισλ στην Πολωνία: “Μύρισα τη μυρωδιά των καμένων σωμάτων και είδα μια ομάδα ανδρών της Γκεστάπο που καθόταν δίπλα στη φωτιά, τραγουδώντας και πίνοντας”. Γι’ αυτούς τους άντρες της Γκεστάπο, οι “εορτασμοί νίκης” αποδείχθηκαν ότι ήταν στην ημερήσια διάταξη και ακολουθούσαν κάθε δολοφονική δράση ή “απελευθέρωση από τους Εβραίους”.

Ο ρόλος του αλκοόλ στη γενοκτονία των Ευρωπαίων Εβραίων από τους Ναζί αξίζει μεγαλύτερης προσοχής. Ενώ πολυάριθμες μελέτες από τις κοινωνικές επιστήμες έχουν δείξει τη σχέση μεταξύ του αλκοόλ και των πράξεων ανθρωποκτονίας και της σεξουαλικής βίας, η σχέση μεταξύ μαζικής δολοφονίας και αλκοόλ δεν έχει ερευνηθεί. Μεταξύ των ναζιστών, το αλκοόλ είχε διάφορους ρόλους: κίνητρα και επιβράβευση της δολοφονίας, προώθηση της αναστολής για τη διευκόλυνση της δολοφονίας και ενεργούσε ως μηχανισμός αντιμετώπισης. Στον τομέα των Μελετών του Ολοκαυτώματος, οι εξηγήσεις για τα κίνητρα του δράστη περιλαμβάνουν μια ποικιλία οργανικών και συναισθηματικών παραγόντων που κυμαίνονται από “απλούς άντρες” που καθοδηγούνται από συναδελφικές πιέσεις, υπακοή στην εξουσία και προσωπική φιλοδοξία, έως “πρόθυμους εκτελεστές” με αντισημιτισμό και φυλετικό μίσος. Ωστόσο, η κατανάλωση αλκοόλ διευκόλυνε πράξεις δολοφονίας και φρικαλεότητας είτε από απλούς άντρες είτε από αληθινούς ακόλουθους.

Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, ο ιερέας Patrick Desbois έκανε “βαλλιστική έρευνα” για να βρει χρησιμοποιημένα φυσίγγια πυροβόλων όπλων για να χαρτογραφήσει πού οι SS και οι αστυνομικές ομάδες θανάτου είχαν σφαγιάσει ολόκληρες εβραϊκές κοινότητες στην Ουκρανία. Σε αντίθεση με τη δημοφιλή πεποίθηση, διαπίστωσε ότι πολλοί από αυτούς τους τόπους δολοφονίας βρίσκονταν “στη μέση των πόλεων, σε πλήρη θέα και με τη γνώση όλων”. Όχι μόνο αυτές οι σφαγές διεξήχθησαν σε δημόσιους χώρους, αλλά και μη Εβραίοι Ουκρανοί μάρτυρες θυμόντουσαν τη συχνή χρήση αλκοόλ από τους δολοφόνους.

Ως κορίτσι, η Hanna Senikova έγινε μάρτυρας μαζικής εκτέλεσης από τους SS και αστυνομικούς στη γενέτειρά της τη Ρομάνιφκα. Μετά την άφιξη των Γερμανών, η θεία της αναγκάστηκε να μαγειρέψει για τους δράστες που διέταξαν ένα συμπόσιο πριν από τη σφαγή. Συνεντευξιαζόμενη από τον Desbois στο βιβλίο του The Holocaust by Bullets (2008), η Senikova θυμήθηκε:

“Δεν ήθελαν να φάνε τίποτα άλλο από μεγάλα κομμάτια κρέατος… Τότε μερικοί πυροβόλησαν τους Εβραίους ενώ άλλοι έτρωγαν και έπιναν. Τότε, εκείνοι που είχαν φάει πήγαν να πυροβολήσουν τους Εβραίους ξανά, ενώ εκείνοι που τους πυροβόλησαν πριν ήρθαν να φάνε… Έπιναν, τραγουδούσαν. Ήταν μεθυσμένοι. Πυροβολούσαν ταυτόχρονα. Κάποιος μπορούσε να δει μικρά χέρια και πόδια να βγαίνουν από την άκρη του λάκκου”.

Σε παρόμοιο παράδειγμα, ο Wilhelm Westerheide, ένας περιφερειακός επίτροπος των Ναζί στην Ουκρανία, συμμετείχε σε μια σφαγή περίπου 15.000 Εβραίων διάρκειας δύο εβδομάδων. Κατά τη διάρκεια των πυροβολισμών, ο Westerheide και οι συνεργοί του “γλεντοκοπούσαν με μερικές Γερμανίδες… έπιναν και έτρωγαν εν μέσω αιματοχυσίας”, ενώ η μουσική έπαιζε στο βάθος κατά τη διάρκεια ενός σουρεαλιστικού πάρτι δολοφονιών που περιγράφεται από την Wendy Lower στο Hitler’s Fury (2013). Σε αυτήν την περίπτωση, η χρήση αλκοόλ από τους δράστες παρείχε ένα μέσο για την καθιέρωση της συναδελφικότητας και τη μείωση των αναστολών καθώς προχωρούσαν στο φρικτό έργο τους.

Ενώ οι ομάδες θανάτου γιόρταζαν στους τάφους των θυμάτων τους, τοπικά μπαρ και εστιατόρια χρησίμευαν επίσης ως χώροι για τον εορτασμό των μαζικών δολοφονιών, όπου η έντονη κατανάλωση αλκοόλ συχνά συνοδευόταν από τραγούδια που έδιναν έμφαση στα ναζιστικά αρσενικά ιδανικά της σκληρότητας, της συναδελφικότητας και της βίας. Σε ένα μπαρ στην πολωνική πόλη Βεϊχέροβο, ένας μάρτυρας άκουσε μια ομάδα ανδρών SS “που προφανώς μόλις είχε έρθει από εκτελέσεις” να συζητά πώς “οι καταραμένοι εγκέφαλοι [των θυμάτων] πετάγονταν παντού”. Παρομοίως, η Marianna Kazmierczak, τότε ένα 17χρονο κορίτσι από την Πολωνία που εργαζόταν σε ένα εστιατόριο στο Ζάκρζεβο, κατέθεσε ότι οι άντρες των SS συγκεντρώνονταν συνήθως εκεί για να πιουν μπύρα και σναπς και να γιορτάσουν μετά από μαζικούς φόνους το φθινόπωρο του 1939. Σε μαρτυρία που αναφέρεται στο War, Pacification and Mass Murder, 1939 (2014) από τους Jürgen Matthäus, Jochen Böhler και Klaus-Michael Mallmann, δήλωσε:

“Τελικά, ήταν ημιμεθυσμένοι και η διάθεση ήταν πολύ χαρούμενη, σαν να ήταν μεθυσμένοι. Τραγουδούσαν και χόρευαν … Τέτοιες περίοδοι κατανάλωσης αλκοόλ επαναλαμβάνονταν μετά από κάθε μαζική δολοφονία… μερικές φορές πολλές φορές την εβδομάδα. Η κατανάλωση αλκοόλ συνεχιζόταν μέχρι αργά”.

Τελικά, το τραγούδι και το ποτό ήταν τελετουργικές πράξεις εορτασμού και χρησίμευαν ως μηχανισμοί για την προώθηση της αρσενικής σύνδεσης και ταυτοποίησης με την ομάδα και το γενοκτονικό καταστατικό της. Σε τέτοιες περιπτώσεις, το αλκοόλ αποτελούσε εν μέρει ανταμοιβή για δολοφονία, που προήγαγε τον αρσενικό δεσμό και μέσο διαχείρισης.

Μετά τη μετάβασή τους στη Βαρσοβία τον Ιανουάριο του 1942, μέλη του Αστυνομικού Τάγματος 61 δημιούργησαν ένα μπαρ έξω από το εβραϊκό γκέτο. Το μπαρ “Krochmalna” όχι μόνο παρείχε στους αστυνομικούς εκτός υπηρεσίας ένα μέρος για “όργια με αλκοόλ”, αλλά ήταν και ένας χώρος εορτασμού και ανδρικού ανταγωνισμού αναφορικά με τις δολοφονίες. Μεμονωμένοι αστυνομικοί ανταγωνίζονταν για τον αριθμό των Εβραίων που σκότωναν και καυχιόνταν για τα “σκορ” τους. Αυτοί δεν ήταν οι μόνοι αστυνομικοί, καθώς άντρες από άλλες μονάδες κρατούσαν επίσης στοιχεία για τους φόνους που έκαναν. Ένας πρώην αστυνομικός του Αστυνομικού Τάγματος 9 κατέθεσε μετά τον πόλεμο: “Γνωρίζω επίσης ότι αρκετοί [άντρες] κρατούσαν τον ακριβή αριθμό των ανθρώπων που είχαν πυροβολήσει. Επίσης, καυχιόνταν μεταξύ τους για τους αριθμούς. “Στην περίπτωση του Αστυνομικού Τάγματος 61, η μπροστινή πόρτα του μπαρ χρησίμευε ως πίνακας μέτρησης, με περίπου 500 τρύπες σε σειρά σε ομάδες των πέντε, υποδεικνύοντας τον αριθμό των Εβραίων που δολοφονήθηκαν από τους θαμώνες του. Κατά τη διάρκεια μεταπολεμικής έρευνας για τις δραστηριότητες της μονάδας στη Βαρσοβία, ένας κρατικός εισαγγελέας σχολίασε ότι οι “εορτασμοί νίκης” αποτελούσαν συνηθισμένο μέρος του τελετουργικού της μονάδας μετά από μαζικές εκτελέσεις.

Η σχέση μεταξύ αλκοόλ, αγριότητας και εορταστικής τελετής δεν ήταν μοναδική στο Ανατολικό Μέτωπο. Κατά τη γενοκτονία της Ρουάντα, ο Γάλλος δημοσιογράφος Jean Hatzfeld πήρε συνέντευξη από δράστες Χούτου, και σημείωσε στο βιβλίο του Machete Season (2003) τη σημασία των τοπικών καμπαρέ (μπαρ) ως τόπων κοινωνικής συγκέντρωσης και τόπων σχεδιασμού, οργάνωσης και εορτασμού της βίας κατά των μετριοπαθών Χούτου και των θυμάτων Τούτσι. Ένας δράστης Χούτου παρατήρησε:

“[Οι δολοφόνοι] πήγαιναν μαζί. Είδατε ότι μοιράστηκαν το ίδιο στην έρευνα και στο ποτό στο καμπαρέ. Κατά τη διάρκεια της γενοκτονίας ξέρω ότι η συμμορία έβγαινε μαζί για δολοφονίες από την πρώτη μέρα μέχρι την τελευταία”.

Μια άλλη μάρτυρας περιέγραψε τη διανομή των λεηλατημένων περιουσιών των θυμάτων και των νυχτερινών εορτασμών: “Οι άντρες τραγουδούσαν, όλοι έπιναν, οι γυναίκες άλλαζαν φορέματα τρεις φορές μέσα σε ένα απόγευμα. Ήταν πιο θορυβώδες από τους γάμους, ήταν μεθυσμένοι που γλεντούσαν κάθε μέρα”. Τουλάχιστον για αυτούς τους άνδρες και μερικές γυναίκες, το πεδίο των δολοφονιών και το μπαρ έγιναν χώροι για κοινωνικοποίηση και γιορτή μετά τον μαζικούς φόνους.

Ενώ η μέθη δεν ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για τη γενοκτονία, είναι σαφές ότι οι ιεροτελεστίες του αλκοόλ και της κατανάλωσης του ήταν σημαντικό στοιχείο για τον εορτασμό της γενοκτονικής σφαγής στη ναζιστική Ανατολή – είτε σε μικρή δόση σε τραπέζι γεμάτο καπνιστό λουκάνικο και βότκα, πίνοντας ανεξέλεγκτα από ένα μπουκάλι στην άκρη ενός χαντακιού, ή σε πάρτι μπίρας μετά την εκτέλεση. Ο άντρας των SS που γιόρταζε τη 1.000ή δολοφονία του δεν ήταν μόνο μεθυσμένος στο πάρτι του, αλλά με μια πραγματική έννοια μεθυσμένος από την ίδια την πράξη του φόνου.