Τα τατουάζ του Άουσβιτς “μιλάνε” ακόμη σε νέα χέρια

“Καλώς ήρθατε στο Άουσβιτς. Να εργάζεστε σκληρά, να κάνετε ότι σας λένε και θα απελευθερωθείτε”. Το στρατόπεδο συγκέντρωσης των Ναζί στην κατεχόμενη Πολωνία, ήταν το μοναδικό στο οποίο τα ψηφία που θα χαρασσόνταν στην σάρκα των κρατουμένων θα αντικαθιστούσαν το όνομά τους. 

Όπως γράφει ο Ιταλός συγγραφέας και επιζών του Ολοκαυτώματος Primo Levi στο βιβλίο του “The Drowned and the Saved”: «Αυτό είναι το σημάδι με το οποίο σημαδεύονται οι σκλάβοι και τα βοοειδή που στέλνονται στη σφαγή, και αυτό είναι που έχετε γίνει. Δεν έχετε πλέον όνομα- αυτό είναι το νέο σας όνομα».

Ο αριθμός μητρώου στον αριστερό πήχη των κρατουμένων στο Άουσβιτς, οπτικοποίησε τα εγκλήματα των Ναζί. Ο αντίκτυπος που είχε το Ολοκαύτωμα σε όλες τις γενιές είναι βαθύς. Ο τρόπος με τον οποίο θυμόμαστε το παρελθόν και την κληρονομιά του διαφέρει ανάλογα με τα ερεθίσματα και τα βιώματα μας. 79 χρόνια μετά από την απελευθέρωση του Άουσβιτς, οι απόγονοι των επιζώντων του Ολοκαυτώματος επιδιώκουν να διατηρήσουν τη μνήμη τους ζωντανή, κάνοντας στο σώμα τους το τατουάζ των δικών τους ανθρώπων, που κατάφεραν να επιβιώσουν την φρίκη του Άουσβιτς. 

Στην έρευνα της Alice Bloch από το Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ με τίτλο «Πώς επιβιώνει η μνήμη: Οι απόγονοι των επιζώντων του Άουσβιτς και το τατουάζ» μεταφέρει τις μαρτυρίες παιδιών και εγγονιών των επιζώντων, που περιγράφουν όχι μόνο τον αντίκτυπο του Ολοκαυτώματος στη ζωή τους, αλλά εξηγούν και τους λόγους που τους οδήγησαν να διατηρήσουν τη μνήμη των προγόνων τους ζωντανή με αυτόν τον τρόπο.

«Όταν κάποιος βλέπει το τατουάζ, ξεκινάει η συζήτηση και αυτός είναι ο σκοπός»

Η Rony Cohen περιγράφει πως δεν μπορεί να θυμηθεί πότε συνειδητοποίησε την ύπαρξη του τατουάζ στο μπράτσο της γιαγιάς της. «Ήταν πάντα εκεί» λέει και προσθέτει πως «νιώθω ότι έχω ζήσει την εμπειρία του Ολοκαυτώματος, με διαφορετικό τρόπο. Διείσδυσε στα όνειρα μου, στην οικογενειακή μου ζωή και στην απαγόρευση που επέβαλα στον εαυτό μου να συζητάω για το παρελθόν». 

Η Cohen είναι μια από τα παιδιά και τα εγγόνια των επιζώντων του Ολοκαυτώματος που “χτύπησε” το τατουάζ των απογόνων της στο σώμα της. Για την ίδια, αυτό το τατουάζ συνεχίζει να μεταφέρει την ιστορία και την κληρονομιά της γιαγιάς της, ενώ την ίδια ώρα συμπληρώνει τη δική της ταυτότητα. «Αυτός ο αριθμός είναι η γιαγιά μου. Είναι το παρελθόν μου, οι ρίζες μου, η ιστορία μου. Είναι αυτό που είμαι» λέει χαρακτηριστικά.

Στα 17 της, όπως πολλοί Ισραηλινοί, η Cohen πήγε μια εκδρομή με το σχολείο στην Πολωνία. Πριν φύγει για αυτό το ταξίδι, πήγε να δει τον παππού της. Εκείνος της είπε ότι η επίσκεψη στο Άουσβιτς θα άλλαζε τα πάντα: «Όταν σταθείς εκεί μέσα, ανάμεσα σε αυτούς τους τοίχους, μυρίσεις τη μυρωδιά του θανάτου και δεις τον θάλαμο αερίων, θα επιστρέψεις στο Ισραήλ και θα μου πεις: “Δεν μπορώ να καταλάβω”».

«Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί έγινε όλο αυτό», λέει η Cohen. «Ο παππούς μου είχε τόσο δίκιο».

Η Orly Weintraub Gilad, παραμένει πολύ κοντά στη γιαγιά της, η οποία είναι 95 ετών. Λέει πως το τατουάζ της δίνει την ευκαιρία να συνεχίσει αυτό που συνήθιζε να κάνει η μητέρα της: να μιλάει για το Ολοκαύτωμα. «Όταν κάποιος βλέπει το τατουάζ, ξεκινάει η συζήτηση και αυτός είναι ο σκοπός. Αυτό κάνει την γιαγιά μου τόσο χαρούμενη. Ξέρει ότι αφού εκείνη φύγει, θα συνεχίζω να μιλάω εγώ για αυτό».

Για τον Yain Ron, που μεγάλωσε σε ένα κιμπούτς στο Ισραήλ, το οποίο είχαν ιδρύσει επιζώντες του Ολοκαυτώματος, η ύπαρξη του τατουάζ στα χέρια των ενηλίκων ήταν κάτι φυσικό. «Δεν γνωρίζαμε άλλους ενήλικες ή ανθρώπους χωρίς αριθμούς. Το κιμπούτς ήταν μακριά στο βουνό, ήταν πολύ απομονωμένο». Αναφέρει δε πως ο πατέρας του δεν μιλούσε ποτέ για το Ολοκαύτωμα, και, όπως όλα τα παιδιά των επιζώντων, ήξερε ότι δεν πρέπει να ρωτήσει για αυτό. «Ήταν αδύνατο να συζητήσω για το Ολοκαύτωμα με τον πατέρα μου. Φοβόμασταν να ρωτήσουμε και φοβόμασταν να ακούσουμε. Ίσως δεν θέλαμε να ακούσουμε».

Μόνο μετά το θάνατο του πατέρα του, ο Yain Ron άρχισε να ενώνει τα κομμάτια της ιστορίας του για τα όσα είχε βιώσει στο Άουσβιτς. Βρίσκοντας ένα γράμμα και ένα ημερολόγιο που είχε γράψει ένας φίλος του πατέρα του, ο Ron ανακάλυψε ότι και οι δύο άνδρες είχαν εκτοπιστεί από τη Σλοβακία στο Άουσβιτς. Στη συνέχεια μεταφέρθηκαν σε ναζιστικά στρατόπεδα εργασίας, από όπου τελικά απελευθερώθηκαν.

Πρώτη φορά που σκέφτηκε να κάνει τατουάζ στο σώμα του τον αριθμό του πατέρα του, ήταν περίπου 50 ετών. Το συζήτησε με τον πατέρα του, ο οποίος, όπως οι περισσότεροι επιζώντες του Ολοκαυτώματος, ήταν σθεναρά αντίθετος στην ιδέα. Έχοντας τον αριθμό στο σώμα του, ο Ron λέει ότι όταν έκανε να μάθει να σκέφτεται τι σημαίνει να ζεις “σαν αριθμός”. Καθώς οι επιζώντες πεθαίνουν, ο ίδιος θεωρεί ότι η συγκεκριμένη πράξη αποτελεί ένα εργαλείο και ένα σύμβολο για να διατηρήσει τη μνήμη ζωντανή.

Ο αριθμός του Άουσβιτς σημάδεψε εκείνους που επέζησαν κάνοντάς τους πάντα αναγνωρίσιμους για τους άλλους. Είναι αυτή η αναγνώριση που είχε τόση σημασία για τη Rony Cohen να κάνει το δικό της τατουάζ: «Είμαι περήφανη που το έκανα, έτσι έχω τη γιαγιά μου μαζί μου. Κάθε φορά που κάποιος βλέπει αυτό το τατουάζ, ξέρει ότι αυτό είναι το Άουσβιτς. Θέλω να γίνει αντιληπτό και κατανοητό. Κανείς δεν πρέπει να αμφιβάλλει για το τι ήταν το Άουσβιτς. Κανείς δεν πρέπει να ξεχάσει».

Τα τατουάζ των κρατουμένων του Άουσβιτς

Πριν από τα τατουάζ, οι αριθμοί αναγνώρισης των κρατουμένων είχαν ραφτεί στις στολές. Πρώτη φορά έγιναν στο συγκρότημα του στρατοπέδου συγκέντρωσης Άουσβιτς τον Οκτώβριο του 1941. Περισσότεροι 400.000 άνθρωποι θα έκαναν τατουάζ τον αριθμό μητρώου στο αριστερό τους χέρι.

Αρχικά, τα τατουάζ τοποθετούνταν στην αριστερή πλευρά του στήθους κάθε κρατούμενου. Στη συνέχεια, οι αριθμοί του τατουάζ  γινόταν στον αριστερό βραχίονα των κρατουμένων. Ορισμένες φορές χρησιμοποιούνταν σύμβολα ή γράμματα για να καθίσταται εφικτή η διάκριση μεταξύ ομάδων κρατουμένων (ορισμένοι Εβραίοι κρατούμενοι είχαν ένα τρίγωνο σχήμα κάτω από τον αριθμό τους).

Το τατουάζ με τον αριθμό του Άουσβιτς δεν αποτελούσαν πάντα ένα σύμβολο σεβασμού. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι επιζώντες συχνά στιγματίζονταν. Οι δημόσιες εκδηλώσεις μνήμης γιόρταζαν την αντίσταση και τις εξεγέρσεις. Τα θύματα και οι επιζώντες, αντίθετα, παρουσιάζονταν ως αδύναμοι. Για κάποιους, αυτός ο στιγματισμός θα παρέμενε καθ’ όλη τη διάρκεια τη ζωή τους. Κάποιοι θα αφαιρούσαν το τατουάζ, για να αποβάλλουν τον στιγματισμό και το τραύμα τους, κάποιοι θα το έκρυβαν κάτω από τα μανίκια των ρούχων τους.

Ημέρα Μνήμης

Στο Άουσβιτς εκτοπίστηκαν περισσότεροι από 1,3 εκατομμύρια άνθρωποι, από τους οποίους τουλάχιστον 1,1 εκατομμύρια εξοντώθηκαν. Περίπου 900.000 δολοφονήθηκαν από το ναζιστικό καθεστώς, μετά από επιλογή που έγινε κατά την άφιξή τους. Ακόμη 200.000 άνθρωποι πέθαναν από ασθένειες, υποσιτισμό, βαρύτατη κακοποίηση, συνέπειες ιατρικών πειραμάτων. Οι συνηθέστεροι τρόποι εκτέλεσης ήταν η δηλητηρίαση με το αέριο Κυκλώνας Β σε θαλάμους αερίων, πυρά πυροβόλου όπλου, θανατηφόρα ένεση και απαγχονισμό.

Συνολικά εξοντώθηκαν 6 εκατομμύρια Εβραίοι.

Από το 2006, η Διεθνής Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 27 Ιανουαρίου. Εκδηλώσεις μνήμης, μουσεία και μνημεία σε όλο τον κόσμο είναι αφιερωμένα στην αφήγηση της φρικτής ιστορίας του Ολοκαυτώματος. Καθώς φτάνουμε στην 79η επέτειο της απελευθέρωσης του Άουσβιτς, έχουν απομείνει ελάχιστοι επιζώντες για να περιγράψουν οι ίδιοι το βίωμά τους. Το Ολοκαύτωμα χάνεται από τη ζωντανή μνήμη.

Για εκείνους των οποίων η οικογενειακή ιστορία συνδέεται με το Ολοκαύτωμα, η μνημόνευσή του είναι ταυτόχρονα δημόσια και ιδιωτική. Το τατουάζ των απογόνων που αναπαράγει τον αριθμό του Άουσβιτς είναι μια μορφή μνημονικής πρακτικής που μιλάει για τη δική τους ιστορία – αλλά και για την επιτακτική ανάγκη να μην ξεχάσουμε ποτέ.