Το Νταχάου ήταν το blueprint των στρατοπέδων συγκέντρωσης των Ναζί

Aνήμερα της συμπλήρωσης 88 χρόνων από τη λειτουργία του πρώτου στρατοπέδου συγκέντρωσης των Ναζί, η Guardian μετέδωσε την πληροφορία πως οι νέο-Ναζί χρησιμοποιούν πια, το Instagram για να βρουν ακολούθους. Αυτός έγινε ο λόγος να θυμίσουμε κάποια πράγματα που ενδεχομένως να βοηθήσουν, σε περίπτωση κρούσης. Οι ασθενείς μνήμες.

Το Νταχάου είναι πόλη που βρίσκεται 20 χιλιόμετρα βορειοδυτικά του Μονάχου, στη Γερμανία. Είναι και δημοφιλής προορισμός εξεύρεσης κατοικίας, για όσους βρίσκουν δουλειά στο Μόναχο, αλλά δεν ‘αντέχουν’ οικονομικά, να ζήσουν εκεί. Σαράντα πέντε χιλιάδες άνθρωποι έχουν ως τόπο κατοικίας το μέρος που υπάρχει στο χάρτη από τον 9ο αιώνα, στα 482 μέτρα πάνω από τη στάθμη της θάλασσας, παραπλεύρως του ποταμού Άμπερ.

Στο ιστορικό κέντρο υπάρχει κάστρο που δημιουργήθηκε τον 18ο αιώνα, σε υψόμετρο που να είναι ορατό από μεγάλη απόσταση. Τον 19ο και τον 20ο αιώνα η πόλη, της οποίας το όνομα δεν έχει διευκρινιστεί από πού προέρχεται (κάποιοι λένε από τους Κέλτες που κατοικούσαν εκεί, προ της έλευσης των Γερμανών, άλλοι από την παλιά γερμανική λέξη ‘daha’ που σημαίνει ‘άργιλος’ και τη ‘ouwe’ που σημαίνει υπερχείλιση νερού) έγινε το ‘σπίτι’ πολλών καλλιτεχνών.

Παγκοσμίως το Νταχάου παραμένει γνωστό ως το πρώτο στρατόπεδο συγκέντρωσης των Ναζί -νοτιοδυτικά της ομώνυμης πόλης-, το οποίο λειτούργησε και περισσότερο από όλα τα άλλα. Σαν σήμερα (22/3) το 1933 μεταφέρθηκαν εκεί οι πρώτοι -πολιτικοί- κρατούμενοι.  Τον πρώτο χρόνο της λειτουργίας του στρατοπέδου φυλακίστηκαν 4800 αντίπαλοι του καθεστώτος (Σοσιαλδημοκράτες, Κομμουνιστές, συνδικαλιστές). Ακολούθησε η προσθήκη στη λίστα με τους ‘εχθρούς’ τους Μάρτυρες του Ιεχωβά, τους Ρομά, τους ‘ακοινώνητους’, τους ανθρώπους με φυσικές και πνευματικές δυσκολίες, τους κατά συρροή εγκληματίες, και τους ομοφυλόφιλους. Μέχρι το 1937 οι κρατούμενοι ήταν 13.260.

Το ‘ρημαδιασμένο’ εργοστάσιο που ρήμαξε χιλιάδες ζωές

Ο χώρος που είχε επιλεχθεί ήταν αυτός ενός εγκαταλελειμμένου εργοστασίου πυρομαχικών -που είχε καταστραφεί στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Διαμορφώθηκε ανάλογα, σύμφωνα με τις οδηγίες του Χάιρνιχ Χίμλερ, τρεις μήνες αφότου ο Αδόλφος Χίτλερ κέρδισε τις εκλογές και έγινε Καγκελάριος. Ο Χίμλερ, γνωστός ως ‘ηθικός αυτουργός και ιθύνων νους του Ολοκαυτώματος’, είχε επιλεγεί από τον Χίτλερ ως αρχηγός των SS από τις 6/1 του 1929. Δηλαδή, της Schutzstaffel (Μοίρα Ασφαλείας, εν συντομία SS), παραστρατιωτικού σκέλους του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος των Γερμανών Εργατών -που πήρε την εξουσία με την καθοδήγηση του Χίτλερ.

Σημείωση: η λέξη “εθνικοσοσιαλισμός” (NationalsoZIalismus) ‘έδωσε’ και τη λέξη Ναζί.

Ο Χίτλερ έγινε Καγκελάριος στις 30/1 του 1933. Στις 17/6 του 1936 με διάταγμα του, έκανε την αστυνομία όργανο που του άνηκε απόλυτα. Τη συγχώνευσε με την SS και έδωσε στον Χίμλερ τον πλήρη έλεγχο -ενώ το 1944 έγινε και επικεφαλής της μυστικής υπηρεσίας, Gestapo. Αυτός είχε ήδη θέσει σε λειτουργία αυτό που παρουσίασε ως ‘το πρώτο στρατόπεδο συγκέντρωσης για πολιτικούς κρατουμένους’, χωρητικότητας 5.000 κρατουμένων.

Πάνω από την κεντρική πύλη υπήρχε σκαλιστό στα κάγκελα το ‘η εργασία θα σας ελευθερώσει’. Η πύλη εκλάπη το 2014. Στο κεντρικό -διοικητικό- κτήριο μπορούσαν να διαβάσουν όλοι πως ‘υπάρχει ένας δρόμος την ελευθερία και ορόσημα της είναι η υπακοή, η εργατικότητα, η τιμιότητα, η καθαριότητα, η εγκράτεια, η αλήθεια, η θυσία και η αγάπη του καθενός στη χώρα του”.

Για διοικητή είχε διαλέξει τον Χίλμαρ Βέκερλε, αξιωματούχο της Schutzstaffel. Toυ έδωσε την εντολή να διαμορφώσει τους ‘ειδικούς’ κανόνες κράτησης. Eκείνος εκπόνησε σειρά βασανιστηρίων και θηριωδιών. Δικές του ιδέες ήταν εκτέλεση για ‘βίαιη ανυποταξία’ και ‘υποκίνηση ανυπακοής’ -για τις οποίες διώχθηκε ποινικά.

Κατά το History, στις 25/5 του 1933 ο Σεμπάστιαν Νέφτσγκερ, δάσκαλος από το Μόναχο, ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου. Επισήμως (σύμφωνα με την SS) αυτοκτόνησε. Η νεκροψία έδειξε πως τον είχαν πνίξει και ο Βέκερλε διώχθηκε ποινικά. Ο Χίτλερ άλλαξε τον Εισαγγελέα και με διάταγμα έκανε γνωστό πως τα στρατόπεδα συγκέντρωσης δεν θα υπάγονταν στο εξής, στο γερμανικό νόμο -οι μόνοι υπεύθυνοι θα ήταν τα μέλη της SS “που θα τιμωρούσαν όπως έκριναν τους παραβάτες”.

Μετά τέσσερις μήνες θητείας ο Βέκερλε δεν φυλακίστηκε μεν, αλλά αντικαταστάθηκε από τον Τέοντορ Άικε -έως τότε δεξί του χέρι και υπεύθυνο για τη ρυμοτομία και τους κανόνες που έγιναν το blueprint για όλα τα επόμενα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ένα από τα πρώτα πράγματα που έκανε, ήταν να βγάλει μια λίστα με υποχρεώσεις των κρατουμένων (βλ. δόγμα στέρησης ανθρωπίνων ιδιοτήτων). Όποιος αγνοούσε έστω μία, δεχόταν ξυλοδαρμό. Οι κρατούμενοι δεν είχαν το δικαίωμα να αμυνθούν ή να διαμαρτυρηθούν. Μια από τις τιμωρίες ήταν το κρέμασμα σε δέντρο, με τα χέρια δεμένα πίσω τους για να πονούν περισσότερο. Επίσης, υποχρεώνονταν να μένουν όρθιοι για ατελείωτες ώρες.

Fact: Ο Βέκερλε σκοτώθηκε σε μάχη, το 1941. Η χήρα του πήγε να ζήσει με έναν άλλο άνδρα, αντί να τον πενθήσει. Ο Χίμλερ συνέλαβε το νέο της σύντροφο και τον φυλάκισε σε στρατόπεδο.

Πώς χώρισε ο Άικε το Νταχάου

Όπως αναφέρει το Jewish Virtual Library, o αρχιτέκτονας του πρώτου στρατοπέδου συγκεντρώσεως έκρινε πως πρέπει να έχει δυο χώρους: το στρατόπεδο και το κρεματόριο. Το στρατόπεδο είχε 32 στρατώνες, συμπεριλαμβανομένου ενός για τους κληρικούς που φυλακίζονταν για αντιεξουσιαστής και ένα για ιατρικά πειράματα (αντοχής σε μεγάλο υψόμετρο, για ελονοσία, για φυματίωση, για υποθερμία και για νέα φάρμακα). Εκατοντάδες πέθαναν ή απέκτησαν μόνιμες αναπηρίες.

Η διοίκηση ήταν στην κύρια είσοδο του camp που διέθετε υποστηρικτικά κτήρια (κουζίνες, πλυντήρια, ντουζιέρες και εργαστήρια), όπως και τις φυλακές. Η αυλή μεταξύ της φυλακής και της κεντρικής κουζίνας χρησιμοποιείτο για την εκτέλεση των κρατουμένων. Φράκτης με ηλεκτρισμό και τάφρος χώριζε τους κρατουμένους με τον έξω κόσμο, ενώ υπήρχαν επτά πύργοι με φρουρά περιμετρικά του στρατοπέδου.

Το 1937 εφαρμόστηκε η καταναγκαστική εργασία των κρατουμένων, ώστε να ‘μεγαλώσει’ το στρατόπεδο με την κατασκευή συγκροτήματος κτιρίων. Τα έργα ολοκληρώθηκαν στα μέσα του Αυγούστου του 1938 και για δυο χρόνια οι κρατούμενοι μεταφέρθηκαν σε άλλα στρατόπεδα, για να γίνει αυτό του Νταχάου το προπονητικό κέντρο των μελών της SS που προορίζονταν για φρουροί. Εκεί υπήρχε ιατρική και οικονομική σχολή, αλλά και άλλες υπηρεσίες. Από το Φλεβάρη του 1940 επέστρεψαν οι παλιοί κρατούμενοι, ενώ προστέθηκαν και πολλοί άλλοι στη λίστα.

Το ‘Konzentrationslager’ που τότε λεγόταν ‘χώρος προληπτικής κράτησης’, ‘έπιανε’ τις μισές εγκαταστάσεις. Χιλιάδες κρατούμενοι είχαν χάσει τη ζωή τους, επί το έργω, εξαιτίας των άθλιων συνθηκών.

Το 1942 το κρεματόριο προστέθηκε δίπλα στο κεντρικό στρατόπεδο. Είχε δυο αίθουσες: μια με παλιό κρεματόριο και μια με το θάλαμο αερίων. Οι κρατούμενοι που ήταν πολύ άρρωστοι ή πολύ αδύναμοι για να κάνουν τις εργασίες τους, στέλνονταν για ευθανασία στο κέντρο δολοφονιών Hartheim, κοντά στο Λιντζ της Αυστρίας -ως αντιπαραγωγικοί έμπαιναν στο Πρόγραμμα Ευθανασίας Τ-4.

Το 1944 άνοιξε και γυναικείο στρατόπεδο συγκέντρωσης στο χώρο, με τις πρώτες κρατούμενες να είναι από το Άουσβιτς. Συνολικά το Νταχάου είχε 30 μεγάλα υπόcamp και περισσότερους από 30.000 κρατουμένους (σε χώρους που μπορούσαν να αντέξουν έως 6.000 φυλακισμένους) έως την απελευθέρωση της 29ης Απριλίου του 1945, όταν παραδόθηκε στον αμερικανικό στρατό -που το χρησιμοποίησε για τη φυλάκιση των Ναζί και των μελών της SS. Κανείς εκ των Αμερικανών ήξερε τι είναι στρατόπεδο συγκέντρωσης ή τι θα δουν. Όλοι είπαν πως κατάλαβαν πρώτα από τη μυρωδιά πως κάτι ήταν τελείως λάθος. Ήταν αυτή που απέπνεαν τα βαγόνια του τρένου που μετέφερε κρατουμένους που προσπαθούσαν να κρύψουν οι Ναζί -όσο πλησίαζαν οι Σύμμαχοι. Αυτό στο Νταχάου είχε 32.000 ανθρώπους που πέθαναν από την πείνα, την αφυδάτωση, την ασφυξία και ασθένειες. Μετά οι στρατιώτες διαπίστωσαν πως δεν είχαν τις γνώσεις που χρειάζονταν για να σώσουν τους φυλακισμένους που ήταν ‘κινούμενοι σκελετοί’.

Η νύχτα των Κρυστάλλων

Έως το 1938 ο αριθμός των Εβραίων κρατουμένων ήταν μικρός -καθώς δεν είχαν εκπροσώπους στις κατηγορίες εχθρών που είχε προτάξει η SS. Η πολεμική του Χίτλερ είχε ήδη ξεκινήσει από το 1933, με μποϊκοτάζ των καταστημάτων των Εβραίων, ένα νόμο εναντίον του kosher και του περιορισμού των παιδιών των οικογενειών στα δημόσια σχολεία. Το 1935 με το νόμο της Νυρεμβέργης δεν δινόταν γερμανική υπηκοότητα στους Εβραίους, το 1936 τους απαγορεύτηκε η συμμετοχή στις εκλογές, ενώ σε πολλές πόλεις υψώθηκε η σήμανση “Οι Εβραίοι δεν είναι ευπρόσδεκτοι”.

Στο πρώτο μισό του 1938 πέρασαν και πολλοί άλλοι περιοριστικοί νόμοι (σε επίπεδο οικονομικό, επαγγελματικών και δραστηριοτήτων), ενώ από τον Ιούλιο όλοι έπρεπε να έχουν μαζί τους την ειδική ταυτότητα που  θα εκδιδόταν πια. Τον Οκτώβριο συνελήφθησαν 17.000 Εβραίοι πολωνικής καταγωγής που ζούσαν για δεκαετίες στη Γερμανία και απελάθηκαν. Η πολωνική κυβέρνηση αρνήθηκε να τους δεχθεί και οι άνθρωποι αυτοί πήγαιναν και έρχονταν μεταξύ των συνόρων, έως ότου πείσουν οι γερμανικές αρχές αυτής της Πολωνίας να τους επιτρέψει την είσοδο.

Ο 17χρονος Χέρσελ Γκρίνσπαν, Εβραίος πρόσφυγας, πολωνικής καταγωγής που είχε διαφύγει στη Γαλλία, είχε λάβει ένα γράμμα από την οικογένεια του, με όλες τις πληροφορίες του Γολγοθά της. Όπως έψαχνε τρόπους να βοηθήσει, έκανε εκκλήσεις προς τον Ενρστ φομ Ρατ, γραμματέα της γερμανικής πρεσβείας στο Παρίσι. Εκείνος αδιαφορούσε. Τη Δευτέρα 7/11 του 1938, ο Γκρίνσπαμ προφασίστηκε πως είχε σημαντικές πληροφορίες, τις οποίες θα έδινε μόνο σε υψηλόβαθμο στέλεχος της Πρεσβείας, συνάντησε τον Ρατ και τον πυροβόλησε πέντε φορές. Ο Πρέσβης υπέκυψε στα τραύματα του δυο μέρες μετά.

Μολονότι οι Ναζί δεν τον συμπαθούσαν -καθώς έρευνες της Gestapo είχαν καταλήξει στο ότι είναι ομοφυλόφιλος-, τον έκαναν αφορμή για το πογκρόμ κατά των Εβραίων που πέρασε στην ιστορία ως ‘Η Νύχτα των Κρυστάλλων’ (‘Kristallnacht‘). Οι Ναζί είχαν κάνει ό,τι μπορούσαν για να φανεί η έναρξη των βιαιοπραγιών κατά την Εβραίων ως αυθόρμητη αντίδραση, αλλά στοιχεία που βρέθηκαν απέδειξαν ότι επρόκειτο για μέρος του πλάνου που είχε ως στόχο την κορύφωση των ταραχών.

Fact: ο Γκρίνσπαν παραδόθηκε και είπε πως σκότωσε τον Ρατ, για να εκδικηθεί τη γερμανική κυβέρνηση ως προς τους διωγμούς και την κακομεταχείριση των Εβραίων.

Περισσότεροι από 11.000 άνδρες Εβραίοι συνελήφθησαν και στάλθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης -πέραν του Νταχάου, ήταν πια έτοιμα και αυτά στο Μπούχενβαλντ και στο Ζάξενχαουζεν. Οι περισσότεροι αφέθηκαν ελεύθεροι μετά τρεις μήνες (και αναρίθμητα βασανιστήρια), με τον όρο να εγκαταλείψουν τη Γερμανία. Κανείς δεν έμαθε ποτέ πόσοι δολοφονήθηκαν. To 2014 δημοσιεύτηκαν φωτογραφίες του στρατοπέδου που είχε τραβήξει ο προσωπικός φωτογράφος του Φύρερ.

Από το 1965 είναι μνημείο, ανοιχτό στο κοινό.