Η φονικότερη πλημμύρα στην Ελλάδα που δεν καταγράφηκε στη μετεωρολογική ιστορία

Μετά το πρόσφατο άρθρο μας για τις φονικές πλημμύρες στη Μεσόγειο, διαπίστωσα ότι μια μεγάλη – η φονικότερη πλημμύρα για τα ελληνικά δεδομένα δεν ήταν καταγεγραμμένη στη διεθνή βάση δεδομένων που χρησιμοποιήσαμε και ενημερώσαμε σχετικά.

Αυτή η πλημμύρα, όπως θα δούμε παρακάτω, προκλήθηκε από ισχυρότατες θερμικές καταιγίδες στα Τρίκαλα στις 4 Ιουνίου 1907. Η τοπικότητα του φαινομένου ήταν μεγάλη, ενώ καταγεγραμμένα δεδομένα ύψη βροχής δεν αναφέρονται. Προφανώς, και γι’ αυτό τον λόγο αυτή η πλημμύρα “δεν υπήρξε” στη μετεωρολογική ιστορία.

Βλέπετε, στον μετεωρολογικό χώρο, όπως συμβαίνει και στις άλλες επιστήμες της γης, “υπάρχεις” μόνο όταν έχεις ενόργανες καταγραφές των καιρικών γεγονότων. Η ιστορική μνήμη είναι χρήσιμη, αλλά βαθμιαία περνάει σε δεύτερη μοίρα.

ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΣΤΑ ΤΡΙΚΑΛΑ

Ήταν μια ζεστή μέρα του Ιουνίου σε μια περίοδο ανομβρίας , όπου μάλιστα είχαν προηγηθεί θρησκευτικές λιτανείες για να βρέξει. Ήταν νωρίς το απόγευμα και μόλις είχε λήξει το εβδομαδιαίο «παζάρι» της πόλης, όταν ξέσπασε η σφοδρή καταιγίδα. Η καταιγίδα αυτή στα Τρίκαλα της Θεσσαλίας στις 4 Ιουνίου του 1907 έχει καταγραφεί ως η καταιγίδα με τον μεγαλύτερο αριθμό θυμάτων στο πανελλήνιο.

Παρότι αρχικά (από την τότε κυβέρνηση) υπήρξε η αόριστη αποτίμηση για πάνω από 100 νεκρούς, τηλεγραφήματα ειδησεογραφικών πρακτορείων, όπως αναφέρεται στο ρεπορτάζ της εφημερίδος ΕΜΠΡΟΣ ανεβάζουν τον αριθμό των νεκρών στα 500 άτομα ενώ από άλλες επιστημονικές έρευνες, υπάρχουν εκτιμήσεις για 300 νεκρούς.

ΟΙ ΑΚΡΑΙΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΜΕΓΑΛΗ ΤΟΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ

Η σφοδρή καταιγίδα άρχισε περί τις 16:00 (το απόγευμα) και είχε εντυπωσιακά τοπικό χαρακτήρα. Έβρεξε σχεδόν μόνο στα όρια της υδρογραφικής λεκάνης του Ληθαίου ποταμού και σε κάποιες γειτονικές περιοχές και κράτησε μέχρι περίπου στις 23:00. Τα αποτελέσματα ήταν τρομακτικά: Ένα τεράστιο «κύμα» σάρωσε την πόλη, (σύμφωνα με μαρτυρίες υπήρξε και ταυτόχρονο μικρότερο «κύμα» από τον Αγιαμονιώτη ποταμό) αφού προηγουμένως είχε σαρώσει κυριολεκτικά όλα τα χωριά που βρίσκονται κατά μήκος της κοίτης του Ληθαίου (στο ανατολικό περιθώριο της Δυτικής Θεσσαλίας) και όχι μόνο.

Η καταιγίδα άφησε πίσω της αδιευκρίνιστο αριθμό θυμάτων (ο επίσημος κατάλογος των καταμετρημένων αναφέρει περί τους 150 νεκρούς , αλλά λαμβάνοντας υπόψιν τις λίστες των αγνοουμένων, τα θύματα ενδεχομένως ξεπερνούν τους 400 ενώ ορισμένοι κάνουν λόγο για 600!!). Είχαμε χιλιάδες άστεγους , ενώ 1200 με 2000 οικίες κατέρρευσαν ολοσχερώς μέσα στην πόλη. Υπήρξε μεγάλο πλήθος από νεκρά ζώα και είχαμε ολοσχερή καταστροφή της γεωργικής και κτηνοτροφικής παραγωγής των χωριών στις όχθες του ποταμού (Σπαθάδες, Βασιλική, Μικρό Κεφαλόβρυσο, Μεγάλο Κεφαλόβρυσο, Ράξα, Σωτήρα, Περδικοράχη, Ρίζωμα, Πατουλιά, Γλύνος, Νομή, Λόγγος, κ.α.).

Χρειάστηκε να παρέλθει μια εβδομάδα για να αντιληφθεί η κεντρική διοίκηση το μέγεθος της καταστροφής (επίσκεψη υπουργού Καλογερόπουλου) ενώ προηγουμένως είχε απειληθεί κοινωνική έκρηξη και επίθεση σε δημόσια κτήρια, κλπ. Τις επόμενες ημέρες κατέφθασε και ο βασιλεύς Γεώργιος (φιλοξενούμενος του τσιφλικά Ζωγράφου στην Λαζαρίνα) αλλά έφυγε κακήν κακώς μην αντέχοντας την φρικτή κατάσταση που αντίκρισε.

Στα αίτια της καταστροφής –εκτός του πρωτοφανούς ύψους βροχής της καταιγίδας- που όμως δεν διαθέτουμε μετρήσεις – συγκαταλέγονται οι αλόγιστες επεμβάσεις στην κοίτη του Ληθαίου, η ανεξέλεγκτη υλοτόμηση στα δάση της υδρογραφικής λεκάνης & η ύπαρξη ενός φράγματος σε κάποιον υδρόμυλο που οι κάτοικοι φρόντισαν να γκρεμίσουν αμέσως μετά την πλημμύρα. Όλα τα παραπάνω θεωρούνται –δυστυχώς- επιτεύγματα του «βασιλείου της Ελλάδος» που είχε προσφάτως (1881) προσαρτήσει την Θεσσαλία (με το γνωστό καθεστώς των τσιφλικάδων και των ακτημόνων κολίγων), γιατί -όσο κι αν δεν μας αρέσει – η Οθωμανική διοίκηση προστάτευε «δια ροπάλου» τόσο τον ποταμό, όσο και τα δάση!

Το φαινόμενο χαρακτηρίστηκε από σφοδρότητα και έντονη τοπικότητα. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες, η στάθμη του ποταμού ανήλθε έως και 6 μέτρα σε σχέση με την κανονική & αποτέθηκε ένα παχύ στρώμα λάσπης, ενώ είχαν προηγηθεί μικρότερα, αλλά σημαντικά πλημμυρικά επεισόδια και κατά τα προηγούμενα έτη (π.χ. 1883, 1885, 1886, 1887, 1888, 1889, 1891, 1896, 1900, 1904, 1905) καθώς και κάποια «ασυνήθιστα μετεωρολογικά φαινόμενα» (κυρίως στις αρχές του καλοκαιριού). Μια ανάλογη κατάσταση με την σημερινή που ζεί ο κάμπος, αλλά σε μικρότερη έκταση.

Η πλημμυρισμένη πόλη των Τρικάλων που τότε είχε 30.000 κατοίκους μαζί με τους συνοικισμούς της (εκτός από το Βαρούσι) ήταν βουτηγμένη σε μία απέραντη δίχως όρια λίμνη, όπου δεν ξεχώριζες τίποτε, ούτε αυτά τα ποτάμια που την περιτριγύριζα». Στις σημαντικές κοινωνικές επιπτώσεις συγκαταλέγεται η οικονομική καταστροφή των υπερχρεωμένων χωρικών, που αδυνατούσαν να εξυπηρετήσουν τα δάνειά τους (είχαν αναγκαστεί να προσφύγουν σε δανεισμό λόγω της χρεωκοπίας της χώρας του 1893 & της προσωρινής οθωμανικής κατοχής του 1897-98), η οποία οδήγησε σε έξαρση της μετανάστευσης (κυρίως προς την Αμερική) και ερήμωση της υπαίθρου. Αρχικώς το πρόβλημα επιχειρήθηκε να αντιμετωπιστεί με εράνους & φιλανθρωπίες, με πενιχρά όμως αποτελέσματα. Η καθυστέρηση της κεντρικής Διοικήσεως να αντιληφθεί την έκταση της καταστροφής, αλλά και η ολιγωρία στην παροχή άμεσης και ικανοποιητικής βοήθειας προς στους πληγέντες, οδήγησε σε φαινόμενα κοινωνικής αναταραχής.

Στα αίτια της μεγάλης πλημμύρας του Ληθαίου συμπεριλαμβάνονται:

• η απουσία αντιπλημμυρικών / υδραυλικών έργων
• οι επεμβάσεις τόσο στην κοίτη του ποταμού (π.χ. φράγματα & μυλαύλακες» νερόμυλων) όσο και στην υδρογραφική του λεκάνη (ανεξέλεγκτη κοπή δένδρων στα όρη των Χασίων & στα Καμβούνια)
• ο τύπος κατασκευής των οικιών (πολλές πλινθόκτιστες, απουσία λίθινων θεμελίων, κ.α.)
• η έντονη βροχόπτωση & η τοπικότητα του φαινομένου (που περιορίστηκε κυρίως στην υδρογραφική λεκάνη του Ληθαίου ποταμού).

Στα επόμενα χρόνια, σταδιακά έγινε ηεκτροπή του Ληθαίου σε νέα κοίτη & διευθέτηση της κοίτης, αντιπλημμυρικά έργα & υδραυλικά έργα (όπως αποξήρανση ελών, κατασκευή καναλιών, κ.α.), αλλά και πτώση του υδροφόρου ορίζοντος λόγω υπεραντλήσεων, κ.α.

Παρ’ όλα αυτά, ο ποταμός Ληθαίος πλημμυρίζει ακόμη και στις μέρες μας!

ΟΙ ΠΡΟΣΦΑΤΕΣ ΔΗΛΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΠΑΝΑΦΟΡΑ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΚΑΚΟΚΑΙΡΙΑΣ DANIEL

Στην πρόσφατη επικαιρότητα είδαμε πολλούς αξιόλογους συναδέλφους από τον χώρο της Μετεωρολογίας-Υδρολογίας να τρέχουν τα μοντέλα τους και να μας ενημερώνουν για την περίοδο επαναφοράς των προσφάτων βροχοπτώσεων. Όμως διαπιστώσαμε πολύ μεγάλες χρονικές αποκλίσεις μεταξύ των δηλώσεων. Οι μεγάλες αποκλίσεις οφείλονται στο γεγονός ότι υπάρχουν μεγάλες ελλείψεις παρατηρήσεων. Για να γίνουν σωστές εκτιμήσεις από τα μοντέλα πρέπει να υπάρχουν και οι σωστές αρχικές καταγραφές. Αυτές όμως δεν υπάρχουν. Τα δεδομένα πολλών σταθμών στης χώρα μας έχουν χαθεί στο πέρασμα του χρόνου , ενω παράλληλα πολλοί μετεωρολογικοί σταθμοί έχουν κλείσει.

Από το βιβλίο του Νικολάου Σέττα (1975) παρατηρούμε ότι στις αρχές του προηγούμενου αιώνα είχαμε πολλούς Μετ. Σταθμούς στην περιοχή της Θεσσαλίας και αρκετούς στην περιοχή των Τρικάλων ( Τρίκαλα, Καλαμπάκα, Μαλακάσιο , Γαρδίκι). Σήμερα η ΕΜΥ διαθέτει μικρό δίκτυο , ενω το ΕΑΑ παρότι διαθέτει πολλούς σταθμούς, τα δεδομένα δεν έχουν τόσο μεγάλη χρονοσειρά για να μπορέσουμε να αποκτήσουμε την ικανότητα να κάνουμε καλύτερες εκτιμήσεις. Προφανώς βοηθάνε σημαντικά. Για το τι πρέπει να γίνει για να διορθωθεί η κατάσταση , το έχουμε παρουσιάσει σε παλαιότερο άρθρο. Ο δρόμος της υλοποίησης όμως είναι δύσκολος.

Πριν κλείσουμε ας αναφέρουμε ξανά , ότι παρότι τα φετινά ύψη βροχής είναι ακραία , υπάρχουν πάρα πολλές περιπτώσεις που μεγάλες καταστροφές μπορούμε να δούμε και με μικρότερα ύψη βροχής , λόγω μπαζωμένων ρεμάτων και ελλιπών υδραυλικών έργων όπως έγινε στη Λιβύη ή στη χώρα μας το 1934, με την φονική πλημμύρα που την έκανε τραγούδι ο Μάρκος Βαμβακάρης, όπως το 1961, το 1977, καθώς επίσης και το 1994, στον Ποδονίφτη που την απαθανάτισε με τραγούδι ο Ρασούλης.

Πηγές:

Ιστολόγιο κ. Μπαντέκα Γιάννη https://www.facebook.com/yiannis.bantekas/posts/10219422715587355

http://trikkipress.gr/οταν-ο-ληθαίος-έπνιγε-την-πόλη/

https://www.fatsimare.gr/kserete-oti/2013/07/14/trikala-4-ioynioy-1907-i-megali-plimmyra-toy-lithaioy-potamoy

http://www.sven-fuchs.de/links/Karagiorgos_et_al_2013

Περίληψη της εργασίας που παρουσιάστηκε στο διεθνές συνέδριο με θέμα: «Πηνειός Ποταμός: Πηγή Ζωής και Ανάπτυξης στη Θεσσαλία», που διεξήχθη στη Λάρισα, στις 2 & 3 Νοεμβρίου 2018

https://www.itia.ntua.gr/el/getfile/241/1/documents/er6_2.pdf

Ακολουθήστε το News 24/7 στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις