Κακοκαιρία – Κολυδάς: “Ξέραμε τουλάχιστον δύο μέρες πριν τι θα ακολουθούσε”

Η πρόληψη μέσω των συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης θεωρείται παγκοσμίως ένα από τα πιο σημαντικά κομμάτια του τομέα της διαχείρισης καταστροφών. Είναι εξαιρετικά σημαντικό να μπορούμε να προβλέψουμε έγκαιρα μια ξαφνική πλημμύρα και να ενεργοποιήσουμε άμεσα το Σύστημα Έγκαιρης Προειδοποίησης, που θα επιτρέπει τη γρήγορη και αποτελεσματική αντίδραση της Πολιτικής Προστασίας και τελικά τη διάσωση ανθρώπινων ζωών και τον περιορισμό υλικών ζημιών.

Σε αντίθεση με άλλες καταστροφές, όπως είναι οι σεισμοί, στην περίπτωση των πλημμυρών η πρόγνωση τους είναι εφικτή με τα σύγχρονα εργαλεία της επιστήμης δίνοντάς μας ένα πολύ μεγάλο προτέρημα.

Πριν συνεχίσετε την ανάγνωση του παρόντος άρθρου σας προτείνουμε να διαβάσετε ένα παλαιότερο άρθρο το οποίο αναφέρεται κυρίως στις αιφνίδιες πλημμύρες (Flash Floods), εκεί όπου ακόμη και αν τα μοντέλα αριθμητική πρόγνωσης δεν πάνε καλά στις προβλέψεις τους , η ύπαρξη Μετεωρολογικού (Dopler) Radar έστω και την “τελευταία στιγμή” μπορεί να δώσει τα κατάλληλα σήματα προειδοποίησης για τον κόσμο αλλά και για τους αρμόδιους φορείς της πολιτείας. Πολύ μεγάλες πλημμύρες στο Βόλο έχουν αναφερθεί στο παρελθόν καθώς και στη Μαγνησία σε προηγούμενο άρθρο, όπως και λίγο παλαιότερο για στην περιοχή της Λάρισας.

Στη περίπτωση της κακοκαιρίας Daniel τα επίπεδα βροχόπτωσης ήταν ήδη γνωστά από τα μετεωρολογικά μοντέλα, τα οποία πήγαν πολύ καλά, αλλά πριν προχωρήσουμε ας κάνουμε μια μικρή παρένθεση ρίχνοντας μια σύντομη ματιά στα Μετεωρολογικά και Υδρολογικά χαρακτηριστικά της Θεσσαλίας .

Α) ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΛΙΑΣ

Στη Θεσσαλία οι μικρότερες τιμές βροχής καταγράφονται στα κεντρικά πεδινά, αυξανόμενες προς την ορεινή περιφέρεια, από τα ανατολικά στο Πήλιο κυρίως όμως προς τα Δυτικά. Το 2008 ο Μιγκίρος υπολόγισε τη μέση ετήσια κατακρήμνιση στη Θεσσαλία στα 686.8 mm (για την περίοδο 1980-81 έως 2000-01). Οι τιμές αυτές μέχρι τις μέρες μας έχουν μεταβληθεί μερικώς μετά τον Ιανό και τις άλλες κακοκαιρίες , αλλά η απόκλιση δεν είναι σημαντική .

Η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε ήταν η μέθοδος των πολυγώνων Thiessen σύμφωνα με την οποία η περιοχή χωρίστηκε σε πολύγωνα και για κάθε πολύγωνο υπολογίστηκε ο συντελεστής επιρροής τους και το μέσο υψόμετρο του ανάγλυφου που αντιστοιχεί σε κάθε πολύγωνο.

β) ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ-ΧΡΟΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΠΛΗΜΜΥΡΩΝ

Το υδατικό διαμέρισμα της Θεσσαλίας, με βάση τις πλέον πρόσφατες μελέτες διακρίνεται σε 21 μεγάλες και μικρότερες υδρολογικές λεκάνες και υπολεκάνες. Οι μεγαλύτερες σε έκταση υπολεκάνες είναι αυτές που εντάσσονται στη λεκάνη του Πηνειού ποταμού, με τους παραποτάμους του.

Παρά τη σύνθετη εικόνα που παρουσιάζει στον χάρτη, το υδρογραφικό δίκτυο της Θεσσαλίας είναι σχετικά απλό, λόγω της μορφολογίας της. Στην πραγματικότητα είναι μια βαθιά λεκάνη, η οποία περιβάλλεται από υψηλούς ορεινούς όγκους. Εκεί τα μικρά, στην αρχή, ρεύματα κατανέμονται σε μεγαλύτερα (Ενιπέας, Τιταρήσιος, Ληθαίος κ.ά.) και τελικά συγκεντρώνονται σε μια κεντρική κοίτη που σχηματίζει τον Πηνειό ποταμό. Η λεκάνη απορροής αυτού του ποταμού, δηλαδή η έκταση από την οποία συγκεντρώνει νερό, είναι πολύ μεγάλη για τα ελληνικά δεδομένα, 10.704 km2 , ακριβώς επειδή τροφοδοτείται από ορεινούς όγκους που καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος της Ελλάδας.

Με βάση τις ιστορικές καταγραφές, ο Πηνειός ποταμός παρουσιάζει μια επανάληψη πλημμυρών σε μικρό βήμα περίπου κάθε 25 χρόνια που είναι και το πλέον συχνό στατιστικά και σε μεγάλο βήμα περίπου κάθε 50 χρόνια.

ΟΙ ΦΕΤΙΝΕΣ ΠΛΗΜΜΥΡΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΠΡΟΓΝΩΣΗΣ

Στην περίπτωση των φετινών πλημμυρών στη Θεσσαλία γνωρίζαμε τουλάχιστον ένα διήμερο πριν για το τι θα ακολουθούσε, οπότε και το έκτακτο δελτίο από την ΕΜΥ εκδόθηκε πολύ έγκαιρα. Έτσι προειδοποιήσαμε ότι θα ακολουθούσε μια επικίνδυνη κατάσταση η οποία θα είχε ως κύρια χαρακτηριστικά τις μεγάλες εντάσεις βροχόπτωσης, αλλά και το μεγάλο χρονικό διάστημα εκδήλωσης των φαινομένων.

Υπήρχαν μετεωρολογικοί σταθμοί σε πεδινές περιοχές, και στα ορεινά τοποθετημένοι μόνο από το ΕΑΑ. Οι μετρήσεις των σταθμών αυτών όπως θα δούμε και παρακάτω επιβεβαίωσαν τα προγνωστικά αριθμητικά μοντέλα.

Παράλληλα, υπήρχε βοήθεια από τα ραντάρ, τα οποία στην παρούσα κατάσταση βοήθησαν στο nowcasting , αλλά για το τι θα ακολουθούσε, η κατάσταση ήταν ήδη προδιαγεγραμμένη από τα αριθμητικά μοντέλα πρόγνωσης.

Ακόμη και χωρίς βασικές γνώσεις για τις ιδιαιτερότητες των περιοχών που περιγράφονται μέσα στα Σχέδια Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας μπορούσαμε από πριν εύκολα να συνάγουμε το συμπέρασμα ότι σχεδόν όλες οι περιοχές θα αντιμετώπιζαν προβλήματα πλημμυρών.

Με ανάγνωση των επικίνδυνων περιοχών για πλημμύρες και τη σύγκριση τους με τα προβλεπόμενα ύψη βροχής (που παρουσιάζονται στον παρακάτω χάρτη) οδηγηθήκαμε σχετικά εύκολα στο συμπέρασμα για το πόσο ακραίο θα ήταν το φαινόμενο που θα ακολουθούσε.

Το μεγάλο βάρος των αποφάσεων ξέφυγε πλέον από το καθαρό κομμάτι της Μετεωρολογίας και μετατοπίστηκε στον τομέα της Υδρολογίας. Το πόσο θα επηρεάζονταν τα φράγματα (αξιολόγηση κινδύνου) θα μπορούσε να μας το έδινε ο καθ ύλην αρμόδιος υδρολόγος με τα ειδικά υδρολογικά και υδραυλικά μοντέλα .

Είναι γεγονός ότι από τα τρεξίματα των ατμοσφαιρικών μοντέλων υετού τη Δευτέρα, ήταν σαφές πλέον ότι θα ξεπερνούσαμε τα 300mm και ίσως φτάναμε ακόμη και τα 500mm σε ένα διήμερο. Και πράγματι έτσι έγινε.

ΤΙ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΙΧΑΜΕ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΛΗΜΜΥΡΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ EFAS

Έχουμε αναφέρει και άλλες φορές ότι σε ευρωπαϊκό επίπεδο η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θεσπίσει ένα σύστημα πρόγνωσης και παρακολούθησης πλημμυρικών επεισοδίων (European Flood Awareness System – EFAS). Το σύστημα αυτό παρέχει συμπληρωματικές πληροφορίες έγκαιρης προειδοποίησης πλημμυρών στους εταίρους της ΕΕ έως και 10 ημέρες πριν. Oι εταίροι μεταξύ άλλων είναι οι εθνικές μετεωρολογικές υπηρεσίες και το European Response and Coordination Centre (ERCC).

Το EFAS παρέχει πανευρωπαϊκούς χάρτες επισκόπησης των πιθανών πλημμυρών σε λεκάνες απορροής ή μικρότερες περιοχές έως και 10 ημέρες εκ των προτέρων. Περισσότερες από 70 υπηρεσίες υδρολογικής και πολιτικής προστασίας στην Ευρώπη αποτελούν μέρος του δικτύου EFAS. Οι πληροφορίες του EFAS συμβάλουν στην έγκαιρη ενεργοποίηση του τρόπου λειτουργίας της υπηρεσίας διαχείρισης έκτακτης ανάγκης, μέσω χαρτογράφησης για τη βελτίωση της παρακολούθησης της έκτασης των πλημμυρών. Επιπλέον, υπάρχουν χώρες που διαθέτουν συστήματα πρόγνωσης πλημμυρών. Σε εθνικό επίπεδο η κάθε χώρα έχει το δικαίωμα της δημιουργίας του δικού της συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης και πρόγνωσης, το οποίο μπορεί να παρέχει περισσότερες πληροφορίες στα “μέτρα” απαιτήσεων της κάθε χώρας.

Η ΕΜΥ αποτελεί εταίρο του EFAS από το 2016 τα τελευταία χρόνια κατάφερε να εισάγει τη χώρα μας σε αυτό το προηγμένο σύστημα προειδοποίησης. Μαζί εντάχθηκε και η Πολιτική Προστασία, οπότε πλέον έχουμε τη δυνατότητα να αντλήσουμε σημαντικές πληροφορίες και προβλέψεις μέσα από το σύστημα αυτό. Στην Ελλάδα μέχρι στιγμής δεν λειτουργεί κανένα Εθνικό Υδρολογικό μοντέλο, και το θέμα θα πρέπει να λυθεί άμεσα,, καθώς πλέον έχει οριστεί αρμόδιος φορέας που θα μπορούσε να το κάνει .

Η ΕΜΥ δεν μπορεί να αναπτύξει υδρολογικό μοντέλο χωρίς την συνεργασία με άλλους Εθνικούς Φορείς, οι οποίοι είναι αρμόδιοι, και αυτό παρουσιάζεται στην παραπάνω ανάρτησή μου. Το Τμήμα Υδρολογίας στην ΕΜΥ λειτουργεί μέσα στη Διεύθυνση Κλιματολογίας της ΕΜΥ και λειτουργεί με σημαντικές ελλείψεις προσωπικού . Πάντως με ενέργειες του τμήματος η ΕΜΥ συμμετέχει ενεργά στο EFAS από το 2016 και αξιοποιούμε στο Εθνικό Μετεωρολογικό Κέντρο τα δεδομένα στον τομέα της πρόγνωσης , πάντα στα όρια των δυνατοτήτων μας αλλά και των δεσμέυσεων που υπάρχουν εκ του Νόμου. Βλέπουμε δηλαδή τα μεγάλα ύψη βροχής, χαρακτηρίζουμε χρωματικά την επικινδυνότητα στο Meteoalarm όπου το φαινόμενο λαμβάνει σχετικό χρωματισμό (πορτοκαλί ή κόκκινο) , αλλά η λήψη απόφασης για περαιτέρω ενέργειες δεν ανήκει στην ΕΜΥ.

Η απόφαση ένταξης της Γραμματείας Υδάτων άμεσα στη Πολιτική Προστασία ήταν σωστή, πιστεύω ότι ξεκαθάρισε το τοπίο, και την άποψη αυτή είχα ήδη υποστηρίξει ως φορέας στην αρχική διαβούλευση του ΠΔ για την Πολιτική Προστασία. Η ένταξη αυτή βέβαια θα πρέπει στο μέλλον να αποδώσει άμεσα καρπούς και να μπορέσει να δημιουργηθεί από την Πολιτική Προστασία ένα δίκτυο υδρολογικών σταθμών με παράλληλη ανάπτυξη σχετικών υδρολογικών επιχειρησιακών μοντέλων. Το Υπουργείο έχει ικανότατο επιστημονικό προσωπικό πλέον με την ένταξη της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων (ΕΓΥ) στο δυναμικό του, καθώς και της πρόσφατης ενίσχυσης του προσωπικού μέσω των προσλήψεων 19 Μετεωρολόγων με μεταπτυχιακές σπουδές που ήδη έχουν ενταχθεί στο ΠΣ.

Αξιοσημείωτο είναι, ότι οι πρόσφατες προβλέψεις του EFAS για τον Πηνειό τον Σπερχειό και τον Καλέντζη ήταν εύστοχες και τα αποτελέσματα των Ευρωπαϊκών Υδρολογικών μοντέλων ακολουθούσαν σχεδόν απόλυτα τα προγνωστικά των επίσης σωστών αριθμητικών ατμοσφαιρικών μοντέλων. Δηλαδή, παρά την απουσία “δικών μας” υδρολογικών μοντέλων, αποδείχτηκε στην πράξη ότι με το EFAS δεν είμαστε τελείως μόνοι στον χώρο των υδρολογικών προβλέψεων. Αυτό πρέπει να το γνωρίζει η πολιτεία και να το ενστερνιστούν όλοι οι επιχειρησιακοί φορείς.

Είναι γεγονός ότι όταν γνωρίζουμε τα χαρακτηριστικά της βροχόπτωσης, από τα μετεωρολογικά μοντέλα , τα ραντάρ και τους δορυφόρους, μπορούμε να προσδιορίσουμε με τα υδρολογικά μοντέλα (βροχής – απορροής) το ύψος της απορροής του νερού στη λεκάνη απορροής και την παροχή που καταλήγει στο ρέμα. Στη συνέχεια, με υδραυλικά μοντέλα μπορούμε να υπολογίζουμε τα βάθη και τις ταχύτητες ροής στα ρέματα , και να προσδιορίζουμε τις περιοχές που πλημμυρίζουν με τους αντίστοιχους χρόνους άφιξης και τέλους της πλημμύρας σε αυτές. Επιπλέον, με τα παραπάνω μοντέλα μπορούμε να εκτιμήσουμε την επίδραση καθενός μέτρου, έργου ή επέμβασης χωριστά, όπως π.χ. την καθαίρεση ενός κτίσματος στην κοίτη ρέματος, τη διεύρυνση της κοίτης κ.ά. Αυτή είναι η σωστή διαδικασία που πρέπει να ακολουθήσουμε και ευελπιστώ αυτά να γίνουν στο άμεσο μέλλον .

ΜΠΟΡΟΥΣΑΝ ΝΑ ΑΠΟΦΕΥΧΘΟΥΝ ΟΙ ΠΛΗΜΜΥΡΕΣ; – ΜΕΤΡΑ ΣΥΓΚΡΙΣΗΣ ΜΕ ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΕΥΡΩΠΗ

Λόγω της ραγδαιότητας, αλλά και της μεγάλης διάρκειας διατήρησης των φαινομένων, από την κακοκαιρία Daniel οι πλημμύρες δεν μπορούσαν να αποφευχθούν, ειδικά για τον κάμπο της Θεσσαλίας. Μόνο εάν χρησιμοποιούσαμε υδρολογικά μοντέλα, ίσως είχαμε καλύτερη διαχείριση των υποδομών και παροχέτευση του νερού από τα φράγματα.

Πιστεύω ότι θα ακολουθήσουν εμπεριστατωμένες μελέτες που θα το αποδείξουν, οι οποίες παράλληλα θα αναδείξουν τους λόγους και τα αίτια των πλημμυρών στη Θεσσαλία . Κατά τα άλλα είναι πιθανόν να μπορούσε να γίνει μετριασμός των καταστροφών στην περιοχή του Βόλου, με την λήψη κατάλληλων μέτρων τα οποία περιγράφονται σε μελέτη από τον κ. καθηγητή κ. Μάρη . Μια απλή σύγκριση με τις πλημμύρες της Γερμανίας θα μπορούσε κάπως να μας διαφωτίσει, παρότι εκεί τα προβλήματα δημιουργήθηκαν και για άλλους λόγους .

Οι πλημμύρες στη Βορειοδυτική Ευρώπη ξεκίνησαν στο Βέλγιο, τη Γερμανία, την Ολλανδία και την Ελβετία στις 14 Ιουλίου 2021 μετά από βροχοπτώσεις ρεκόρ στη δυτική Ευρώπη και προκάλεσαν την “έκρηξη” πολλών ποταμών . Τα ύψη βροχής που σημειώθηκαν στα μέσα Ιουλίου του 2021 και περιγράφονται στην αναλυτική μελέτη της Γερμανικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας που συνοδεύει το παραπάνω tweet , υπολείπονται των υψών βροχής της κακοκαιρίας Daniel. Στην επίσημη μελέτη περιγράφονται αναλυτικά όλα τα χαρακτηριστικά που οδήγησαν σε αυτή την καταστροφή. Οι βροχοπτώσεις ήταν εκτεταμένες και έντονες στο ανατολικό Βέλγιο, με 271,5 χιλιοστά βροχής σε διάστημα 48 ωρών στο Jalhay και 217 χιλιοστά σε διάστημα 48 ωρών στο Spa. Έντονες βροχοπτώσεις παρατηρήθηκαν επίσης στα νότια της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας και στα βόρεια της Ρηνανίας-Παλατινάτου στη Γερμανία, όπου οι συσσωρεύσεις ήταν κατά μέσο όρο 100 έως 150 mm σε 24 ώρες, που ισοδυναμεί με βροχή μεγαλύτερη από ένα μήνα. Στο Reifferscheid, έπεσαν 207 mm μέσα σε μια περίοδο εννέα ωρών, ενώ η Κολωνία κατέγραψε 154 mm σε 24 ώρες. Παρότι τα ύψη βροχής φαίνονται μικρά ορισμένες από τις πληγείσες περιοχές στη Γερμανία έτυχε να μην έχουν δει βροχοπτώσεις αυτού του μεγέθους τα τελευταία 1.000 χρόνια!

Η χρήση γης και οι διευθετήσεις της ροής των ποταμών διαδραμάτησαν πρωτεύοντα ρόλο στις πλημμύρες της 15ης Ιουλίου 2021 σε τμήματα της Γερμανίας, του Βελγίου και της Ολλανδίας , όπου έχασαν τη ζωή τους μόνο στη Γερμανία 180 άνθρωποι και 243 άτομα συνολικά στις τρεις χώρες.. Η μη έγκαιρη προειδοποίηση τύπου “112” (μέσω sms) έπιασε κυριολεκτικά στον ύπνο πολίτες και την πολιτεία,, ειδικά στη Γερμανία.

Τα στοιχεία εκείνων των πλημμυρών δεν ταυτίζονται απόλυτα με τα αντίστοιχα της χώρας μας, καθώς οι παροχές του νερού από τα ποτάμια της Γερμανίας ήταν πολύ μεγαλύτερες από τις αντίστοιχες στη χώρας μας . Με άλλα λόγια δεν αρκεί μόνο η ένταση ή το ύψος βροχόπτωσης αλλά υπάρχουν και πολλές άλλες παράμετροι που πρέπει να ληφθούν υπόψη για τις πλημμύρες και αυτό το γνωρίζουν πολύ καλά οι Υδρολόγοι. Πάντως στον απόηχο εκείνης της πλημμύρας, στις 13 Ιουλίου 2023, η Ευρωπαϊκή Ένωση κήρυξε την 15η Ιουλίου ως την Ημέρα της ΕΕ για τα Θύματα της Παγκόσμιας Κλιματικής Κρίσης, και η ημερομηνία επιλέχθηκε για να αποτίσει φόρο τιμής στις πλημμύρες του 2021.

Αντί επιλόγου, ήθελα να σας αναφέρω ότι θα ήθελα να έβλεπα σε αυτό τον τόπο να ανασυντάσσεται ο χώρος και να δημιουργείται μια ενιαία Εθνική Μετεωρολογική και Υδρολογική Υπηρεσία που θα λειτουργεί κάτω από ένα ενιαίο Εθνικό Δίκτυο Μετεωρολογικών , Υδρολογικών Σταθμών Ραντάρ και Γεωχωρικών Υποδομών γενικότερα, με παράλληλη χρήση μοντέλων πρόγνωσης βροχόπτωσης , πλημμυρών και εξάπλωσης πυρκαγιάς, κοινών και αποδεκτών από όλη την Επιστημονική Κοινότητα και τους Φορείς , προς όφελος όλων μας . Η πρότασή μου αυτή ας θεωρηθεί ένα μικρό λιθαράκι για ένα Δημόσιο διάλογο , που καλό θα ήταν να αρχίσει με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς σε χρόνο που η πολιτεία θα κρίνει και θα ορίσει για το πότε θα αρχίσει, καθώς εκείνη έχει και τον τελευταίο λόγο γι αυτές τις αποφάσεις . Τέλος, μιας και αναφερόμαστε στη Θεσσαλία, ας μη ξεχνάμε ότι αναφερόμαστε σε μία κατεξοχήν αγροτική περιοχή με συμμετοχή 35% του πρωτογενή τομέα στο ΑΕΠ της περιφέρειας και 15% στο ΑΕΠ της χώρας, , στην οποία πρέπει να κατανοήσουμε ότι είναι αυτονόητη η σημασία και η αξία του νερού για την γεωργική ανάπτυξη, ιδιαίτερα με τις νέες συνθήκες παραγωγής ,την ανάγκη αναδιάρθρωσης των καλλιεργειών, της μείωσης του κόστους παραγωγής των αγροτικών προϊόντων και ταυτόχρονα της ανάγκης της αειφόρου διαχείρισης των υδατικών πόρων.

Ακολουθήστε το News 24/7 στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις