Τα “καρότα πάγου” της Γροιλανδίας κρύβουν τα μυστικά των αρχαίων Ελλήνων

Αυτό το Σαββατοκύριακο 22 και 23 Σεπτεμβρίου 2018, το σωματείο Διάζωμα που έχει ως αποστολή του τη διάσωση των Αρχαίων Θεάτρων, πραγματοποιεί γενική συνέλευση των μελών του στο Λαύριο. Με την ευκαιρία της γενικής συνέλευσης, το «Διάζωμα» έχει οργανώσει για τους συμμετέχοντες μια σειρά περιπάτων και ψυχαγωγικών εκδηλώσεων. Το Σάββατο προβλέπεται πρωινή επίσκεψη στα αρχαία μεταλλεία της Σούριζας, όπου μπορεί να θαυμάσει κανείς τα μεταλλουργικά εργαστήρια του 5ου και 4ου αι. π.Χ για τον καθαρισμό (εμπλουτισμό) του μεταλλεύματος αργύρου και μολύβδου. Στον χώρο αυτό ο κάθε επισκέπτης θα ανακαλύψει σπάνιους αρχαιολογικούς χώρους (όπως η περιοχή που έσκαψε και ανέδειξε ο αείμνηστος Βαγγέλης Κακαβογιάννης), φυσικά ανοίγματα, που ήταν οι πρώτες δίοδοι των αρχαίων προς το υπέδαφος και αρχαία λατομεία μαρμάρου και ασβεστολίθου, τα οποία στην ουσία είναι το αρνητικό αποτύπωμα του χτιστού χώρου που προέκυψε στην υπόλοιπη κοιλάδα. Ο επισκέπτης στον χώρο αυτό αποκτά καλύτερη εικόνα για την τεχνολογία της διαχείρισης του νερού εκείνης της εποχής, τόσο σε μεγάλη κλίμακα, όπως τα εντυπωσιακά υδραυλικά έργα, όσο και σε μικρότερη, όπως είναι η εφαρμογή ενός υδραυλικού κονιάματος μεγάλης αποτελεσματικότητας.

Ως μέλος του Σωματείου, μιλώντας με τον Πρόεδρό του κ. Σταύρο Μπένο, είδα ότι του άρεσε μια ανακάλυψη που του ανέφερα και η οποία σχετίζεται άμεσα με το αρχαίο Λαύριο . Με τα δεδομένα λοιπόν της σημερινής επιστήμης αποκαλύπτεται ότι οι πάγοι της σημερινής Γροιλανδίας «κρύβουν» πολλά μυστικά από αυτή τη δραστηριότητα των αρχαίων Ελλήνων . Η νέα διεθνής επιστημονική έρευνα που οποία ολοκληρώθηκε τον περασμένο Μάιο, μελέτησε τα ίχνη ατμοσφαιρικής ρύπανσης που έχουν «κλειδωθεί» βαθιά μέσα στους αρκτικούς Γροιλανδικούς πάγους και έβγαλε συμπεράσματα για τους πολέμους, τις επιδημίες, την άνοδο και την πτώση των πολιτισμών της Ελλάδας, της Ρώμης, της Φοινίκης κ.α.

Πριν από χιλιάδες χρόνια, στην ακμή των πολιτισμών του αρχαίου Μεσογειακού κόσμου, οι εκπομπές κυρίως μολύβδου από διάφορες πηγές, όπως η εξόρυξη και το λιώσιμο των μετάλλων, παρασύρθηκαν με τους ανέμους και κατέληξαν στην παρθένα Γροιλανδία, σε απόσταση 4.600 χιλιομέτρων. Εκεί εγκλωβίσθηκαν στους πάγους και διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα, μαζί με άλλα αερολύματα όπως σκόνη και σωματίδια. Οι επιστήμονες είχαν την ιδέα να μελετήσουν αυτό το παγωμένο «αρχείο», εξάγοντας πυρήνες πάγου, για να μάθουν περισσότερα πράγματα για τις συνθήκες στο παρελθόν. Για το σκοπό αυτό, μελέτησαν δείγματα πάγου που προέρχονται από το 1100 π.Χ. (ύστερη Εποχή του Σιδήρου) έως το 800 μ.Χ. (ευρωπαϊκός μεσαίωνας).Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, του Ινστιτούτου Ερευνών της Ερήμου (DRI) των ΗΠΑ, του Νορβηγικού Ινστιτούτου Μελέτης του Αέρα και του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης, με επικεφαλής τον Αμερικανό καθηγητή υδρολογίας Τζόε ΜακΚόνελ έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ (PNAS). Μελέτησαν μια περίοδο που περιλαμβάνει την άνοδο και την πτώση των ελληνικών και των ρωμαϊκών πολιτισμών.

Το παραπάνω γράφημα μας εξηγεί σχηματικά την μεταφορά ρύπων και σκόνης από τις πηγές προς την Ανταρκτική. Με το ίδιο τρόπο έγινε η εναπόθεση ρύπων και στην Γροιλανδία. Οι επιστήμονες βρήκαν ότι η ρύπανση του αέρα από μόλυβδο στη Γροιλανδία αντικατοπτρίζει πολύ καλά γνωστά συμβάντα, όπως επιδημίες, πολέμους, κοινωνικές αναταραχές και αυτοκρατορικές επεκτάσεις στην ευρωπαϊκή αρχαιότητα. Οι ερευνητές εκτιμούν στην παραπάνω εργασία τους ότι οι εκπομπές μολύβδου εκείνης της περιόδου συνδέονται κυρίως με την παραγωγή ασημιού, που ήταν το βασικό υλικό για τα αρχαία νομίσματα. Συνεπώς, κατά τους επιστήμονες, «οι εκπομπές μολύβδου μπορούν να θεωρηθούν αντιπροσωπευτικός δείκτης για τις μεταβολές στη συνολική οικονομική δραστηριότητα». Στη μελέτη γίνεται ειδική αναφορά και στους ατμοσφαιρικούς ρύπους από τα αρχαία μεταλλεία του Λαυρίου στην Αττική.

Στα πέτρινα πλυντήρια γινόταν ο εμπλουτισμός του μεταλλεύματος. Το χρήσιμο δηλαδή μετάλλευμα χωριζόταν με τη βοήθεια του νερού από το στείρο και άχρηστο υλικό που λεγόταν πλυνίτης Η μελέτη δείχνει ότι η ρύπανση από μόλυβδο άρχισε να αυξάνεται αισθητά από το 900 π.Χ., εποχή που συμπίπτει με την εμπορική επέκταση των Φοινίκων από την ανατολική προς τη δυτική Μεσόγειο. Ακολούθησε μια σταδιακή αύξηση της ρύπανσης, με αποκορύφωμα την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας κατά τον πρώτο και δεύτερο αιώνα μ.Χ., την κατ' εξοχήν εποχή της Pax Romana (Ρωμαϊκής Ειρήνης). Αντίθετα, οι εκπομπές μολύβδου ήταν πολύ χαμηλότερες (σχεδόν το ένα τέταρτο) κατά τα τελευταία 80 χρόνια της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας, μια εποχή οικονομικής κρίσης.

Οι εκπομπές ρύπων αυξομειώνονταν ανάλογα με την πολιτική αστάθεια και τους πολέμους, ενώ εμφάνισαν μεγάλη μείωση στη διάρκεια δύο σοβαρών επιδημιών πανώλης (του Αντωνίνου και του Κυπριανού) κατά τον δεύτερο και τρίτο αιώνα μ.Χ.