Bullying στα σχολεία – Κανένα παιδί μόνο απέναντι στον τρόμο

Bullying φυσικό αλλά πλέον και ψηφιακό. Ο σχολικός εκφοβισμός ζει και βασιλεύει στη χώρα μας και δε γνωρίζει φύλο, εθνότητες, σύνορα και ηλικίες.

Το τελευταίο διάστημα τρία περιστατικά ήρθαν να μας θυμίσουν με τον πιο σκληρό τρόπο πως τα περιστατικά βίας είναι δίπλα μας, σε σχολικές αίθουσες και προαύλια, και ας κάνουμε πως δεν τα βλέπουμε.

Προηγήθηκε πριν λίγες ημέρες η σοκαριστική καταγγελία του άγριου ξυλοδαρμού 17χρονου μαθητή στον Βύρωνα, που ξυλοκοπήθηκε από 17 άτομα επειδή υπερασπίστηκε την αδερφή του.

Η άγρια επίθεση του μαθητή ξεκίνησε όταν προσπάθησε να μιλήσει με ένα από τα παιδιά που έκαναν bullying στην αδερφή του, ζητώντας του να το σταματήσουν. Μάλιστα, χτύπησαν και την αδερφή του όταν προσπάθησε να βοηθήσει τον αδερφό της.

Στην Καβάλα και συγκεκριμένα στο 16ο Δημοτικό Σχολείο, 7χρονο κορίτσι, μαθήτρια της δευτέρας δημοτικού, δέχθηκε σωματική επίθεση από συμμαθητές της, ενώ ένας 8χρονος μαθητής του ίδιου σχολικού ιδρύματος, έπεσε θύμα ξυλοδαρμού μέσα στο σχολείο από συμμαθητές του, με τον πατέρα του παιδιού να καταγγέλλει το περιστατικό με ανάρτησή του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Παράλληλα, ένα μήνα πριν, στο 17ο Δημοτικό Σχολείο της Θεσσαλονίκης τρεις μαθητές του σχολείου ανάγκασαν συμμαθήτριά τους να γλείψει μία τουρκική τουαλέτα.

Στα παραπάνω, ήρθε να προστεθεί η καταγγελία της διεμφυλικής Άννας Πήλιου εναντίον του διευθυντή του 2ου Εσπερινού Γυμνασίου Αμπελοκήπων. Η κ. Πήλιου υποστήριξε πως ο διευθυντής δεν την προστάτευσε από το ακραίο bullying που δεχόταν. Παράλληλα, είχε καταγγείλει ακραίο εκφοβισμό αλλά και ωμές πράξεις βίας συμμαθητών της οι οποίοι έφτασαν στο σημείο να επιχειρήσουν να της βάλουν φωτιά.

Ο καθηγητής είχε αθωωθεί με την ίδια να δηλώνει στο News 24/7: “Είναι να σαν να θέλουν με σκοτώσουν. Όπως τον Βαγγέλη Γιακουμάκη, όπως τον Ζακ Κωστόπουλο. Μας θεωρούν απόπατο της κοινωνίας. Πολίτες γ’ διαλογής. Είμαστε καλοί για να ψηφίζουμε και να πληρώνουμε φόρους, όχι όμως για να πηγαίνουμε στα σχολεία τους και να δουλεύουμε στις επιχειρήσεις τους”.

Φυσικά, ο σχολικός εκφοβισμός παρότι ζει στις “σκιές” της κοινωνίας, έχει ονόματα. Η υπόθεση του Βαγγέλη Γιακουμάκη μας έφερε αντιμέτωπους με τα αδιέξοδα που αντιμετωπίζονται στα σχολικά ιδρύματα, αλλά και με την ανάγκη για περαιτέρω ενημέρωση και δράση.

Μετά το περιστατικό του Βύρωνα, η κυβέρνηση πήρε θέση δια στόματος υπουργού Παιδείας. Η κα Κεραμέως επισκέφθηκε το σχολείο και συνομίλησε με καθηγητές, αλλά και με τους γονείς του άτυχου 17χρονου ενώ δεσμεύθηκε πως το υπουργείο θα πάρει μέτρα, θεσμοθετώντας τον “δάσκαλο εμπιστοσύνης” για τέτοιου είδους συμβάντα.

Η πρωτοβουλία του “δασκάλου εμπιστοσύνης” προβλέπει πως  τα παιδιά θα έχουν μεγαλύτερη άνεση να επικοινωνήσουν το οποιοδήποτε πρόβλημα αντιμετωπίζουν, ενώ θα εισαχθούν και νέες θεματικές  στο υποχρεωτικό ωρολόγιο πρόγραμμα, οι οποίες θα δίνουν ιδιαίτερη έμφαση σε ζητήματα σεβασμού στον άλλον και συνύπαρξης και συναρμογής στο κοινωνικό σύνολο.

Αρκούν όμως τα παραπάνω; Δεν είναι ήδη αργά για τις συγκεκριμένες δράσεις; Και εν τέλει, δεν θα έπρεπε να υπάρχει ένα ενιαίο, ολιστικό και υπερκομματικό σχέδιο πρόβλεψης και σχολικού προσανατολισμού ενάντια στη βία και τον ρατσισμό;

Τα ερωτήματα αυτά οφείλουν να απαντηθούν για να αλλάξει μια ντροπιαστική καθημερινότητα.

Στη χώρα μας το 10-15% των μαθητών πέφτει θύμα σχολικού εκφοβισμού (Ε.Ψ.Υ.Π.Ε., 2012). Ακόμη, στατιστικά στοιχεία από την Ευρωπαϊκή μελέτη EUNETADB (Τσίτσικα και συν., 2012) δείχνουν ότι το 22% των Ευρωπαίων εφήβων 14-17 ετών έχει υποστεί διαδικτυακό εκφοβισμό, ενώ στην Ελλάδα το ποσοστό ανέρχεται σε 27% για την ηλικία αυτή.

Σύμφωνα με τον ορισμό του τι σημαίνει σχολικός εκφοβισμός (δημοσίευση – Επιστημονικός Οργανισμός “ΜΑΖΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΗΒΙΚΗ ΥΓΕΙΑ”), σε ακαδημαϊκό επίπεδο: ” Ο σχολικός εκφοβισμός ορίζεται ως βίαιες και επιθετικές συμπεριφορές που εκδηλώνονται απρόσκλητα από μαθητές με εσκεμμένο επαναλαμβανόμενο τρόπο, αποσκοπώντας στην πρόκληση σωματικής βλάβης ή ψυχολογικού πόνου σε άλλους μαθητές μέσα ή έξω από χώρο του σχολείου (Olweus, 1993).Ο εκφοβισμός ενέχει ανισότητα μεταξύ του θύματος και του θύτη, και συνήθως κατευθύνεται προς μαθητές-θύματα που εκλαμβάνονται από τους θύτες ως αδύναμα σε σωματική ή αντιληπτή δύναμη. Οι συμπεριφορές εκφοβισμού παίρνουν τρείς μορφές : άμεση σωματική βία, λεκτική βία, και διαπροσωπικό-κοινωνικό αποκλεισμό. Ο κοινωνικός αποκλεισμός συμπεριλαμβάνει τη διάδοση κατασκευασμένων φημών, την περιθωριοποίηση και αποκλεισμό από την ομάδα, και την κοινωνική απόρριψη”.

Ως προς την εννοιολογική πλευρά των πραγμάτων, αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι πως μια σύγκρουση μεταξύ δυο ή περισσότερων παιδιών εντός ή εκτός σχολικού περιβάλλοντος καθόλου δεν αρκεί για να μιλήσουμε για bullying ή “σχολικό εκφοβισμό”. Για να θεωρηθεί μια συμπεριφορά ως εκφοβισμός θα πρέπει να έχει τέσσερα χαρακτηριστικά:

-Να γίνεται συστηματικά. Η έννοια της επανάληψης φαίνεται να έχει εξέχουσα θέση στο φαινόμενο, καθώς σύμφωνα και με την Παγκόσμια Αναφορά του ΟΗΕ για τη «Βία Κατά Των Παιδιών» του έτους 2006 (στο Pinheiro, 2006) ο εκφοβισμός διακρίνεται από τις υπόλοιπες μορφές βίας κατά των παιδιών, επειδή αποτελεί ένα πρότυπο επαναλαμβανόμενης συμπεριφοράς

-Να γίνεται από πρόθεση

-Nα έχει στόχο να πληγώσει κάποιον

-Να υπάρχει ανισορροπία δύναμης των ατόμων που εμπλέκονται . Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι η ασυμμετρία δύναμης εξαρτάται από το πλαίσιο στο οποίο εμφανίζεται και είναι ρευστή. Όταν γίνεται λόγος για ανισορροπία δύναμης, μπορεί να αφορά τα σωματικά, συναισθηματικά, κοινωνικά χαρακτηριστικά των εμπλεκόμενων παιδιών. Σύμφωνα με τον Farrington (2010), οι περιπτώσεις όπου ένα ή περισσότερα παιδιά, ανάλογης ή ίσης δύναμης ή εξουσίας, επιτίθενται το ένα στο άλλο και θυματοποιούνται αμοιβαία δεν αποτελούν περιστατικά bullying.

Πώς αντιμετωπίζουμε το Bullying

Όπως ενημερώνει η καμπάνια ΜΙΛΑ ΤΩΡΑ του Χαμόγελου του Παιδιού:

Εάν δω να ασκείται bullying σε κάποιον συμμαθητή μου:

• Μιλάω σε έναν καθηγητή μου που εμπιστεύομαι ή σε κάποιον γονιό
• Δεν επιτρέπω με γέλια και κουβέντες να συνεχίζεται αυτή η κατάσταση
• Καλώ στην Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS 1056, δωρεάν και ανώνυμα, για να μιλήσω με κάποιον ψυχολόγο

Εάν δέχομαι εγώ Bullying

• Ξέρω ότι δεν φταίω σε τίποτα, και δεν εκανα κάτι για να μου συμπεριφερθούν με αυτό τον τρόπο
• Αποφεύγω αυτούς που το ασκούν
• Λέω με σιγουριά «ΣΤΑΜΑΤΑ!»
• Εάν συνεχίσουν φεύγω με οτυς φίλους μου, και δεν μένω μόνος
• Αν συνεχιστεί το λέω σε κάποιον καθηγητή μου που εμπιστεύομαι
• Καλώ στην Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS 1056, δωρεάν και ανώνυμα, για να μιλήσω με κάποιον ψυχολόγο

Ως προς την αντιμετώπιση του φαινομένου, αναμένουμε να δούμε τις (για ακόμη μια φορά) νέες κυβερνητικές πρωτοβουλίες να εφαρμόζονται στην πράξη με συνέχεια, συνέπεια και σε συνεργασία με τους άμεσα εμπλεκομένους.

Από εκεί και πέρα, είναι και ζήτημα αυτοδιοίκησης, μιας και εκ των πραγμάτων έχει πιο άμεση επαφή με το καθημερινό γίγνεσθαι των σχολείων.

Στον Βύρωνα, όπου είχαμε τον ξυλοδαρμό του 17χρονου, έχουν υπάρξει τοπικές πρωτοβουλίες τις οποίες προσπάθησε να αναδείξει ο δήμαρχος και εκπαιδευτικός, Γρηγόρης Κατωπόδης.

Μιλώντας μετά το πρόσφατο περιστατικό βίας στο οποίο αναφερθήκαμε παραπάνω, είπε μεταξύ άλλων: “Για εμάς το θέμα του μπούλινγκ είναι τόσο σοβαρό, ώστε να αποτελεί προτεραιότητα για την δημοτική μας Αρχή, από το 2014 που αναλάβαμε τις τύχες της πόλης, να ανασχεδιάσουμε και να ενισχύσουμε τις παρεχόμενες υπηρεσίες στον τομέα της ψυχολογικής και της συμβουλευτικής στήριξης. Και αυτό το έχουμε πράξει με την ενίσχυση της Κοινωνικής Υπηρεσίας μας με ψυχολόγους, με τη διεξαγωγή ενημερωτικών ομιλιών και σεμιναρίων για το θέμα του ενδοσχολικού εκφοβισμού και σε συνεργασία με το Χαμόγελο του Παιδιού, με πρόγραμμα Σχολών Γονέων και ακόμα και με ατομικές συνεδρίες συμβουλευτικής και θεραπευτικής αντιμετώπισης σε παιδιά, σε εφήβους και στις οικογένειές τους. Οι δράσεις μας στο συγκεκριμένο ζήτημα είναι πολύπλευρες και μάλιστα σε Δημοτικά, σε Γυμνάσια και σε Λύκεια, σε σχολεία δηλαδή που δεν ανήκουν στην δικαιοδοσία του δήμου, αλλά σε αυτήν του υπουργείου Παιδείας”.

Ο ίδιος, τονίζοντας την ανάγκη περαιτέρω δράσεων από την κεντρική διοίκηση, έλεγε ακόμη: “Ως εκπαιδευτικός κι εγώ ο ίδιος, αλλά και ως δήμαρχος του Βύρωνα καταδικάζω απερίφραστα κάθε περιστατικό εκφοβισμού στον σχολικό χώρο και ενώνω την φωνή μου με όσους ζητούν εντατικοποίηση των προσπαθειών του υπουργείου Παιδείας με επιπρόσθετες ενέργειες -όπως αυτή που πραγματοποιήθηκε την επομένη κιόλας του περιστατικού- για την επιμόρφωση και εκπαίδευση τόσο των εκπαιδευτικών, όσο και των μαθητών, με στόχο την πρόληψη και τελικά την πλήρη εξάλειψη του μπούλινγκ”.

Το μεγαλύτερο στοίχημα, είναι η επιμόρφωση των ίδιων των καθηγητών αλλά και των γονέων που εν πολλοίς διαμορφώνουν το κλίμα και τις συνειδήσεις. Φυσικά και έχουμε τεράστιο δρόμο να διαβούμε μπροστά μας, ελπίζοντας πως τα τελευταία κρούσματα θα ανοίξουν τη συζήτηση έτσι ώστε να εμπλακούν όσο περισσότεροι φορείς γίνεται, σε πνεύμα πρόληψης και όχι τυφλής καταστολής. Διαφορετικά, δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν ζητήματα που είναι τόσο βαθιά ριζωμένα μέσα στη κοινωνία μας.