Cyber bullying: Ο τραμπουκισμός στο διαδίκτυο

Διαδικτυακός εκφοβισμός, ηλεκτρονική διαπόμπευση, απειλές και ψυχολογική βία. Κοινώς, cyber bullying. Οι ανήλικοι και έφηβοι χρήστες των ελληνικών social media, ζουν τον τρόμο και τον φόβο της διαδικτυακής βίας. Νέα μορφή εκφοβισμού που αναδύεται μέσα από την αυξανόμενη χρήση των νέων μέσων και την διείσδυση τους στα σπίτια των νέων.

Το NEWS247 διερεύνησε το ζήτημα ψάχνοντας στοιχεία για το τι ισχύει εν Ελλάδι και ποιο είναι το νομικό πλαίσιο γύρω από αυτό το ζήτημα.

Τι είναι ο Εκφοβισμός μέσω του Διαδικτύου (Cyber Bullying);

Ο εκφοβισμός μέσω του Διαδικτύου είναι οποιαδήποτε πράξη εκφοβισμού, επιθετικότητας, παρενόχλησης,  τρομοκρατικής ή αυταρχικής συμπεριφοράς που θεσπίζεται και πραγματοποιείται μέσω της χρήσης των ψηφιακών συσκευών επικοινωνίας, συγκεκριμένα του Διαδικτύου και των κινητών τηλεφώνων και η οποία επαναλαμβάνεται ανά τακτά ή άτακτα χρονικά διαστήματα.

Ο όρος cyber bullying δημιουργήθηκε από τον Καναδό Bill Belsey και έχει τις ρίζες του στον παραδοσιακό σωματικό ή ψυχολογικό εκφοβισμό όπου ο στόχος του επιτιθέμενου είναι να προκαλέσει ζημιά ή να βλάψει το θύμα του. 

Τι περιλαμβάνει ο εκφοβισμός μέσω διαδικτύου;

• Πειράγματα με στόχο τη διασκέδαση  

• Διάδοση άσχημων-προσβλητικών  φημών online  

• Αποστολή ανεπιθύμητων μηνυμάτων (υβριστικά-προσβλητικά)

• Παρενόχληση

• Δυσφήμηση σε τρίτους  (άλλους πλέον του θύματος)  Μέσω του ηλεκτρονικού

ταχυδρομείου,  μηνυμάτων μέσω κινητού,  φωτογραφίες και βίντεο στο διαδίκτυο, ιστοσελίδες, μπλογκς, chat rooms κ.ά.

Ο εκφοβισμός μέσω του Διαδικτύου μπορεί να είναι άμεσος ή έμμεσος εμπλέκοντας και άλλα άτομα που ενδεχομένως να μην γνωρίζουν καν το θύμα. Τα μέσα που χρησιμοποιούνται για τον εκφοβισμό μέσω του Διαδικτύου είναι το Ηλεκτρονικό Ταχυδρομείο (email), τα Γραπτά Μηνύματα (Text Messaging),  οι Ιστότοποι Κοινωνικού Δικτύου (Social Networking Sites), τα Μέρη Συζητήσεως στο Διαδίκτυο (Chat Rooms), τα Blogs, τα Web Sites, ακόμα και τα διαδικτυακά παιχνίδια (Internet Gaming).

Στο News247 μίλησε και ο επικεφαλής – διευθυντής της Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, Μανόλης Σφακιανάκης σχετικά με το θέμα του ηλεκτρονικού εκφοβισμού.

“Η Δ.Η.Ε. είναι η πρώτη που ασχολήθηκε πολύ σοβαρά με το φαινόμενο του cyber bullying δηλαδή το πρόβλημα της παρενόχλησης μαθητών και παιδιών μέσα από το ίντερνετ. Το ζήτημα είναι πιο περίπλοκο απ΄όσο γίνεται αντιληπτό, καθώς μπορεί το bullying να έχει “αντικαταστήσει” κατά μία έννοια τον παλιό “τσαμπουκά” και “καζούρα” στα σχολεία, όμως έχει εντελώς διαφορετικά στοιχεία”, ανέφερε. 

Ο Μ. Σφακιανάκης, μιλώντας στο News247, έδωσε δύο άκρως χαρακτηριστικά παραδείγματα.

“Σε “καλό” σχολείο της Αθήνας, η πρώτη μαθήτρια του σχολείου, ηλικίας περίπου 16 ετών και σημαιοφόρος, υπέστη νευρικό κλονισμό και προχώρησε σε απόπειρες αυτοκτονίας.

Η αιτία ήταν η διαδικτυακή επίθεση που δέχτηκε από ένα προφίλ ψεύτικο το οποίο εμφανιζόταν να ήταν δικό της, να ανήκε σε αυτήν. Η μαθήτρια, επειδή ήταν και πρώτη, κουβεντιαζόταν σε όλο το σχολικό περιβάλλον με αποτέλεσμα να μην αντέξει την πίεση και να κάνει δύο απόπειρες.

Η ΔΗΕ προχώρησε σε έρευνα πολλών ημερών, περίπου 25, για να καταλήξει στον ένοχο αλλά και για να μείνουν εμβρόντητοι οι αστυνομικοί όταν ανακάλυψαν πως ο ένοχος ήταν ο δεύτερος μαθητής στο σχολείο ο οποίος τη ζήλευε και ήθελε την πρωτιά!”.

Για τον επί χρόνια προϊστάμενο της ΔΗΕ η σημαντικότερη αιτία για τη διόγκωση του φαινομένου είναι η έλλειψη επικοινωνίας στην οικογένεια, ανάμεσα στα παιδιά και τους γονείς.

“Δεν υπάρχει”, σημειώνει, “ούτε επικοινωνία αλλά ούτε και επιμέλεια και επίβλεψη των παιδιών. Τα παιδιά ουσιαστικά οδηγούνται σε βίαιες εξάρσεις και οδηγούνται τελικά σε ακραίες συμπεριφορές, όπως το cyber bullying”.

Τι συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις, από την πλευρά της Αστυνομίας και δη της συγκεκριμένης υπηρεσίας;

Ο κ. Σφακιανάκης αποκαλύπτει πως τόσο αυτός όσο και οι υπόλοιποι αστυνομικοί αναλαμβάνουν έναν ρόλο τόσο κατασταλτικό όσο και πυροσβεστικό, διότι συνήθως οι “θύτες” είναι παιδιά – έφηβοι. “Μιλάμε για παιδιά 13, 14, 15 ετών.

Προσπαθούμε να τους μιλήσουμε, να τους δώσουμε να καταλάβουν τι έκαναν και αν είναι δυνατόν να μην υπάρξει σύλληψη. Το επαναλαμβάνω μιλάμε για παιδιά. Είναι προτιμότερο να κατανοήσουν μόνα τους τι έκαναν μέσα από τη συζήτηση με μας”.

Ρωτάμε τον κ. Σφακιανάκη για το εάν υπάρχουν περιστατικά cyber bullying με ρατσιστική “οσμή”.

“Υπήρχαν στο παρελθόν τέτοια περιστατικά, όπου “συμμορίες” αλλοδαπών ή Ελλήνων εφήβων και μαθητών επιτίθενται διαδικτυακά μέσα από αναρτήσεις  σε άλλα παιδιά λόγω της εθνικότητάς τους. Το τμήμα μας αντιμετώπισε αυτά τα περιστατικά σε συνεργασία και με τα σχολεία. Δεν έχει παρατηρηθεί πάντως επέκταση του φαινομένου αυτού και αύξηση του”.

Άλλες αιτίες είναι η βίωση συναισθημάτων όπως ο θυμός, η ζήλια, η απόγνωση και η εκδίκηση. Πηγές των έντονων αυτών συναισθημάτων μπορεί να είναι είτε οι δυσλειτουργίες που εμφανίζονται στο οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο αναπτύσσεται η συγκεκριμένη προσωπικότητα είτε κάποια παθογένεια του ίδιου του δράστη. Δεν είναι λίγες και οι περιπτώσεις όπου ο διαδικτυακός εκφοβισμός λειτουργεί και ως μέσον ψυχαγωγίας για τους δράστες, τα αισθήματα των οποίων ικανοποιούνται με τις αντιδράσεις των θυμάτων.

Στοιχεία-σοκ για το cyber bullying και το ίντερνετ στην Ελλάδα

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Γραμμής Βοήθειας 800 11 800 15 “ΥποΣΤΗΡΙΖΩ” του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου, από τον Ιανουάριο

2011 έως και Ιούνιο 2012 πραγματοποιήθηκαν συνολικά 2440 αιτήματα. Τα 82% προήλθαν μέσα από τηλεφωνική επικοινωνία στον αριθμό χωρίς χρέωση 800 11 80015 ενώ ένα ποσοστό της τάξης του 18% επέλεξε να επικοινωνήσει ηλεκτρονικά μέσω email στη διεύθυνση [email protected].

Όσον αφορά στα δημογραφικά στοιχεία, η πλειοψηφία των αιτημάτων (78%) προήλθε από ενήλικες (κυρίως γονείς), ενώ οι επαγγελματίες και οι ανήλικοι που απευθύνθηκαν στη γραμμή ακολουθούν με ποσοστό 10% και 12%, αντίστοιχα.

Αναφορικά με τον τύπο του αιτήματος, η πλειοψηφία των αιτημάτων αφορούσε σε θέματα εξάρτησης (36%), ενώ στη δεύτερη θέση βρίσκονται τα αιτήματα αφορούσαν σε γενικές πληροφορίες για την ασφάλεια στο διαδίκτυο (30%).

Στην τρίτη θέση, με ποσοστό 11%, αναδείχθηκε μια νέα κατηγορία που αφορά στα προβλήματα με τις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης και ιδιαίτερα μέσω της διάσημης ιστοσελίδας  “Facebook” (π.χ. ψευδή προφίλ).

Σημειώνεται ότι πραγματοποιήθηκαν μόλις 9 αιτήματα για εκβιασμό και 8 για πρόθεση για αυτοκτονία. 407 περιπτώσεις παραπέμφθηκαν στη γραμμή καταγγελιών Safeline.gr και στη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος για περιπτώσεις ηλεκτρονικού εγκλήματος, ή σε άλλους αρμόδιους φορείς αντίστοιχα με τη φύση της αναφοράς (π.χ. καταναλωτικές οργανώσεις κλπ) (194 αναφορές).

Δείτε τα στοιχεία αναλυτικά εδώ

Σύμφωνα επίσης, με τα στοιχεία που λάβαμε επίσης από τη δίωξη ηλεκτρονικού εγκλήματος, τα εμπλεκόμενα μέρη είναι συνήθως ανήλικοι. Έφηβοι ηλικίας 12-16 ετών φαίνεται να αποτελούν την πιο ευαίσθητη κοινωνική ομάδα που επηρεάζεται από το φαινόμενο. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι ένα στα πέντε παιδιά έχει πέσει θύμα διαδικτυακού εκφοβισμού.

Συνέπειες

Το cyber bullying φαντάζει ίσως αθώο αστείο μεταξύ των παιδιών. Μπορεί όμως να έχει πολύ σοβαρές συνέπειες για τη ζωή του θύματος. Συμπεριφορές όπως αποχή από τα μαθήματα, κοινωνική απομόνωση, απότομη πτώση στις σχολικές επιδόσεις, εκτέλεση πράξεων αντίθετων με τον χαρακτήρα του παιδιού ή παράνομες πράξεις λόγω εκβιασμού, επίμονη επιθυμία του παιδιού να αλλάξει σχολείο ή το όνομα του, κατάθλιψη ακόμη και αυτοκτονία, θα πρέπει να μας προβληματίσουν.

Νομικό πλαίσιο – Τι προβλέπεται

Το NEWS247 συνομίλησε με τη Μελτίνη Χριστοδουλάκη, νομικό και υπεύθυνη επικοινωνίας του safeline.gr σχετικά με το τι προβλέπεται για το ζήτημα από το ελληνικό Δίκαιο. H SafeLine είναι η μοναδική ανοικτή γραμμή καταγγελιών παράνομου περιεχομένου στο Διαδίκτυο και επίσημο μέλος του INHOPE (Διεθνής Σύνδεσμος Ανοικτών Γραμμών Διαδικτύου) από τις 18 Οκτωβρίου 2005.

Σύμφωνα με την ίδια, ο όρος “ηλεκτρονικός εκφοβισμός” δεν υπάρχει στον ποινικό κώδικά. ¨Ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός δεν ορίζεται ως έγκλημα. Έγκλημα είναι ο τρόπος που αυτός εκφράζεται και ποινικοποιείται επιμέρους”.

“Όταν μιλάμε για cyber bullying, μιλάμε για τραμπουκισμούς, χρήση φωτογραφιών ή ψεύτικων προφίλ για εκφοβισμό και δυσφήμηση και παρόμοιες τακτικές”, συνεχίζει η ίδια. “Εκείνο που ποινικοποιείται λοιπόν είναι η παραβίαση και παραποίηση των προσωπικών δεδομένων, η συκοφαντική δυσφήμιση, η εξύβριση, η παραποίηση δεδομένων και διώκονται ανά περίπτωση”.

Εφόσον όμως τα social media μπαίνουν όλο και περισσότερο στα σπίτια των νέων, η κ. Χριστοδουλάκη πιστεύει πως “στο μέλλον το cyber bullying θα πρέπει να προβλέπεται ως αδίκημα στον Ποινικό Κώδικα και να διατυπώνεται ρητώς”.

Αυτή τη στιγμή, τα περιστατικά που δικάζονται σχετικά με τον ηλεκτρονικό εκφοβισμό και τον τρόπο που εκφράζεται στην πράξη, είναι πλημμελήματα με μέγιστη ποινή φυλάκισης για τους ενήλικες, από 1 έως 5 χρόνια, ανάλογα με τη βαρύτητα της περίπτωσης. Ποινικά διώκονται και ανήλικοι άνω των 13 ετών, χωρίς όμως να επιβάλλεται φυλάκιση.

Σε κάθε περίπτωση, η υπεύθυνη επικοινωνίας της SafeLine, ξεκαθαρίζει πως “καμία ποινή δεν προβλέπεται για το ίδιο το cyber bullying αλλά για τους τρόπους εξωτερίκευσης του”. 

Τρόποι αντιμετώπισης

“Σε κάθε περίπτωση που γίνουμε αποδέκτες κάποιας εκ των συμπεριφορών που προαναφέρθηκαν ή γενικότερα συμπεριφοράς που δεν συνάδει με την προσωπικότητα του εφήβου, κινητοποιούμαστε άμεσα”, σημειώνει η Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος. Οι γονείς καλούνται να ακούσουν το παιδί με προσοχή και να το προτρέψουν να αναφέρει όσο πιο αναλυτικά γίνεται τα γεγονότα και τα πρόσωπα που το έχουν φέρει σε δύσκολη θέση.

“Έχουμε τη δυνατότητα να αποκλείσουμε τον αποστολέα των ενοχλητικών μηνυμάτων και να αγνοήσουμε αυτά. Όταν πρόκειται για απειλητικά μηνύματα, μπορούμε να αναφέρουμε το περιστατικό στις Αρχές (Αστυνομία).

Γενικά, μπορούμε σε κάθε περίπτωση να έρθουμε σε επικοινωνία με τις Αρχές και να προσπαθήσουμε, σε συνεννόηση με τη Διοίκηση του σχολείου, να εντοπίσουμε τη λύση στους κόλπους του σχολείου και εξωδικαστικά χωρίς να δημιουργήσουμε επιπλέον  προβλήματα στα εμπλεκόμενα μέρη.

Μέλημα μου ως Διευθυντής της Δίωξης Ηλεκτρονικού εγκλήματος είναι στα περιστατικά cyber bullying που έρχονται στην υπηρεσία μας να προσπαθώ μέσα από τον διάλογο μεταξύ των εμπλεκομένων ανήλικων μαθητών αλλά και των διευθυντών των σχολείων να βρούμε λύση χωρίς την εμπλοκή των Ανηλίκων με δικαστήρια”, αναφέρει ενδεικτικά ο επικεφαλής της Δ.Η.Ε.

Επίσης, η Γραμμή Βοηθείας του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου απευθύνεται σε εφήβους και στις οικογένειές τους.

Μπορεί κανείς να επικοινωνήσει, είτε καλώντας στον αριθμό χωρίς χρέωση για αστικές και υπεραστικές κλήσεις 800 11 800 15, από Δευτέρα έως Παρασκευή και ώρες 09:00 – 15:00, είτε αποστέλλοντας ηλεκτρονικό μήνυμα στο [email protected]. Υπογραμμίζεται ότι στα παραπάνω στοιχεία δεν έχει κατηγοριοποιηθεί ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός αλλά ο τρόπος – τρόποι με τους οποίους αυτός εκφράζεται.