Η Σεξουαλική αγωγή υπάρχει ως μάθημα στα σχολεία από το 2001. Γιατί όμως δεν έχει διδαχθεί ποτέ;

Την στιγμή που ένα στα δέκα παιδιά στην Ελλάδα έχουν πέσει θύματα σεξουαλικής βίας, το ζήτημα της ένταξης της σεξουαλικής αγωγής στα σχολεία παραμένει ταμπού. Ζητήματα σεξουαλικότητας γίνονται θέμα συζήτησης παντού, εκτός από το σχολείο που με πουριτανική υποκρισία “θάβει” το μάθημα από το οποίο δεν θα έκανε κανείς κοπάνα, κάτω από το χαλί. Ακανθώδης, εξαρτώμενη από την κυβερνητική προθυμία και την εκκλησιαστική βούληση η σεξουαλική εκπαίδευση έχει εμφανιστεί αποσπασματικά στα ελληνικά σχολεία και τον δημόσιο διάλογο, αρχής γενομένης το 1964, όταν ο Ε. Παπανούτσος ανακοίνωσε την άμεση εφαρμογή του σχετικού μαθήματος στο σχολικό πρόγραμμα.

Έκτοτε, το 1995 εισήχθη στο πλαίσιο του μαθήματος αγωγής υγείας και μία ενότητα σεξουαλική διαπαιδαγώγηση. Αργότερα, το 2001 εκδόθηκε από το Υπουργείο Παιδείας βιβλίο για σχετικό μάθημα, το οποίο καθότι “αφορίστηκε” πέφτοντας πάνω στο εκκλησιαστικό τείχος, δεν διαμοιράστηκε ποτέ στις σχολικές αίθουσες. Το 2003, ο σεξολόγος Θάνος Ασκητής, με επιδοτούμενο ευρωπαϊκό πρόγραμμα σχεδιάζει εκπαιδευτικές παρεμβάσεις. Το πρόγραμμα, αναμενόμενα, πάγωσε. Το ίδιο συνέβη και το 2008 όταν ο κ. Ασκητής, στο πλαίσιο του προγράμματος “Κοινωνικό Σχολείο” του Υπουργείου Παιδείας και του Εθνικού Ιδρύματος Νεότητας παρουσίασε ένα πλήρες εκπαιδευτικό πρόγραμμα, συνοδευόμενο από βιβλίο μαθητή και δασκάλου. Εκπαιδεύτηκαν τότε 1500 εκπαιδευτές υγείας, ενώ σύλλογοι γονέων εντάχθηκαν σε εκδηλώσεις ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης. Ούτε τότε το εκπαιδευτικό ντόμινο παρέσυρε τους μαθητές και δεν έφτασε στις τάξεις. Αποσπασματικές προσπάθειες πιλοτικών προγραμμάτων έγιναν και το 2009, 2014 και 2017.

Γιατί στην Ελλάδα δεν διδάσκεται το μάθημα της σεξουαλικής αγωγής, ενώ η χώρα μας δεσμεύεται από διεθνείς και ευρωπαϊκές συμβάσεις για τα δικαιώματα του παιδιού να το διδάσκει; Ποιο θα ήταν το ιδανικό μάθημα σεξουαλικής αγωγής; Η πορνογραφία μπορεί να απενοχοποιηθεί και αντ΄αυτού να ενταχθεί στο μάθημα; Μπορεί η σεξουαλική αγωγή να αποτρέψει κακοποιητικές συμπεριφορές; Ποια είναι η επιρροή των εκκλησιαστικών κύκλων και πόσοι εκπαιδευτικοί βρέθηκαν αντιμέτωποι με την δικαιοσύνη επειδή το δίδαξαν;

Μας απαντούν η κ. Μαργαρίτα Γερούκη, πρώην Σχολική Σύμβουλος, συγγραφέας εκπαιδευτικού υλικού για τη Σεξουαλική Αγωγή και κάτοχος βραβείου Αριστείας και Καινοτομίας στη Σεξουαλική Αγωγή (2019) από τον Παγκόσμιο Οργανισμό για τη Σεξουαλική Υγεία και η κ. Λίζα Τσαλίκη, καθηγήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του ΕΚΠΑ.

Η Μαργαρίτα Γερούκη αντιμετωπίζει ολιστικά το ζήτημα της σεξουαλικής αγωγής και μας βοηθάει καταλάβουμε τι κρύβεται κάτω από το πέπλο μυστηρίου που το καλύπτει.

Ας ξεκαθαρίσουμε τι ακριβώς είναι το μάθημα της σεξουαλικής αγωγής γιατί οι περισσότεροι δεν το έχουμε σαν βίωμα. Είναι ένα πεδίο με τρεις διαστάσεις: γνώσεις, δεξιότητες και αξίες που εμπίπτουν σε θέματα σεξουαλικότητας. Η σεξουαλικότητα αφορά το βιολογικό μας φύλο, το κοινωνικό φύλο, τους ρόλους, τις ταυτότητες, την αναπαραγωγή, την ερωτική επιθυμία.

Μηνύματα για την σεξουαλικότητά μας παίρνουμε από παντού. Όταν όμως μιλάμε για σεξουαλική αγωγή στο σχολείο μιλάμε για μία επιστημονική και παιδαγωγική προσέγγιση. Η προσέγγιση αυτή χωρίς κάποια από τις τρεις διαστάσεις, δεν είναι σεξουαλική αγωγή.

Γνώσεις σημαίνει μαθαίνω για το σώμα, το αναπαραγωγικό, την αντισύλληψη, τα ΣΜΝ, το φύλο. Παίρνω πληροφορίες που αφορούν όλα αυτά τα θέματα που εντάσσονται στην μεγαλύτερη ομπρέλα της σεξουαλικότητας.

Δεξιότητες σημαίνει μαθαίνω να κάνω κάτι καλά, για παράδειγμα να χρησιμοποιώ το προφυλακτικό. Αυτό είναι μια δεξιότητα, δεν γεννηθήκαμε όλοι μας να ξέρουμε πως χρησιμοποιείται το προφυλακτικό. Άλλη μία δεξιότητα είναι, να μάθω να λέω όχι. Στην Ελλάδα, πολλά παιδιά και κυρίως κορίτσια λένε ότι θα ήθελαν οι σύντροφοι τους να χρησιμοποιούν προφυλακτικό αλλά δεν έχουν μάθει να το διεκδικούν. Το να μπορώ επικοινωνιακά να διεκδικώ το δικαίωμά μου είναι μία δεξιότητα.

Τέλος έχουμε τις αξίες, δηλαδή αντιλαμβάνομαι και στοχάζομαι τι είναι σωστό και τι είναι λάθος. Και φυσικά οι αξίες αλλάζουν με τα χρόνια. Αν ρωτήσω έναν νέο σήμερα «είναι σωστό οι άνθρωποι να έχουν προγραμιαίες σχέσεις;», θα δώσει μία διαφορετική απάντηση από αυτή που μπορεί να έδινε η μητέρα μου που παντρεύτηκε το 1960. Άρα, το να μπορούμε να στοχαζόμαστε στο αξιακό επίπεδο είναι κομμάτι που αφορά τη σεξουαλικότητα.

Τι ισχύει για το μάθημα της σεξουαλικής αγωγής; Διδάσκεται; Στην Ελλάδα από το 2003 για την πρωτοβάθμια και νωρίτερα περί το 2000 για την δευτεροβάθμια, η σεξουαλική αγωγή εντάσσεται στα προγράμματα αγωγής υγείας. Οι εκπαιδευτικοί της πρωτοβάθμιας μέσα από την “Ευέλικτη Ζώνη” μπορούν να κάνουν ένα πρόγραμμα σεξουαλικής αγωγής. Είναι κατ΄επιλογήν. Μπορεί δηλαδή, για παράδειγμα, ένας εκπαιδευτικός να διαλέξει να κάνει για την στοματική υγιεινή ή για την σεξουαλική υγεία.

Το ίδιο ισχύει και για την δευτεροβάθμια μόνο που στην δευτεροβάθμια υπάρχει ένα πρόβλημα: δεν έχουν χρόνο. Δηλαδή αν κάποιος εκπαιδευτικός ήθελε να κάνει ένα πρόγραμμα στα πλαίσια της αγωγής υγείας, θα έπρεπε να κρατήσει τα παιδιά παραπάνω στο σχολείο, εκτός ωραρίου.

Ο χρόνος είναι το βασικό πρόβλημα; Έρευνα λέει ότι η συντριπτική πλειοψηφία των εκπαιδευτικών (άνω του 80%) θεωρεί ότι είναι αναγκαίο να γίνει το μάθημα και ότι οι μαθητές τους το έχουν μεγάλη ανάγκη. Κάποιοι από αυτούς στο πλαίσιο άλλων δραστηριοτήτων ή project προσπαθούν να εντάξουν την σεξουαλική αγωγή, όμως είναι ελάχιστοι. Ούτε το 3% των προγραμμάτων αγωγή υγείας δεν αφορούν σεξουαλική αγωγή.

Δεσμεύεται η χώρα από διεθνείς συμβάσεις και πρακτικές για την εφαμογή μαθημάτων σεξουαλικής αγωγής; Η κοινοτική οδηγία είναι ότι πρέπει να κάνουμε οτιδήποτε περνάει από το χέρι μας ως κράτος για να είναι τα παιδιά υγιή. Αυτό έχει μείνει μόνο στα χαρτιά. Θεωρείται η σεξουαλική αγωγή ως ο μόνος τρόπος να βοηθήσουμε τα παιδιά να έχουν σεξουαλική υγεία και γι αυτό ακριβώς προωθείται όχι μόνο από την Ε.Ε., αλλα από παγκόσμιους οργανισμούς, όπως η UNESCO, ο ΠΟΥ, ο ΟΗΕ. Ο μόνος τρόπος να μεγαλώσουμε υγιή παιδιά τα οποία είναι και σεξουαλικά όντα, είναι να τα εκπαιδεύσουμε.

Θα μπορούσε η σεξουαλική αγωγή να δράσει αποτελεσματικά κατά κακοποιητικών συμπεριφορών γενικότερα; Θυμόμαστε το chatpicorg και τις φωτογραφίες γυναικών που δημοσιεύονταν χωρίς την θέλησή τους. Είμαστε τόσο τέρατα; Είναι οι Έλληνες άντρες τόσο τέρατα; Ή μήπως ποτέ δεν κάτσαμε να συζητήσουμε σοβαρά τις αξίες που λέγαμε πριν; Ας αρχίσουμε λοιπόν να συζητάμε με τα παιδιά του γυμνασίου τι σημαίνει συναίνεση. Έχω δικαίωμα να δημοσιεύω φωτογραφίες χωρίς την συναίνεση των ανθρώπων που απεικονίζονται; Όταν τα παιδιά από νωρίς μπαίνουν σε αυτή την αξιακή κουβέντα, τότε είναι πολύ πιο προετοιμασμένα να πουν «εγώ αυτό δεν θα το κάνω γιατί δεν είναι σωστό».

Επειδή ακριβώς δεν συζητάμε για το θέμα της σεξουαλικότητας ανοιχτά στο σχολείο, γιατί το θέμα της σεξουαλικότητας συζητιέται ανοιχτά παντού, εκτός από το σχολείο. Στο σχολείο τα παιδιά δεν έχουν τη δυνατότητα και δεν νιώθουν άνετα να συζητήσουν αυτά τα θέματα, δημιουργείται αυτή η κουλτούρα του κρυφού. αυτό το κρυφό αναλυτικό πρόγραμμα, όλα γίνονται αλλά γίνονται κρυφά, όλα συζητούνται αλλά πιθανότατα όχι βασισμένα σε αξιόπιστες πληροφορίες.

Τα τελευταία 15 χρόνια κάνω ενημερώσεις και σήμερα θα συζητήσω με το 1ο ΕΠΑΛ Ρεθύμνου για παράδειγμα διαδικτυακά. Έχω ερωτήσεις των παιδιών οι οποίες είναι πάρα πολλές.

Έχετε δει διαφορές όπου έχει εφαρμοστεί; Η ομάδα που έχει φτιάξει το βραβευμένο πρόγραμμα “Παίζω με τον Φρίξο”, κάναμε έρευνα με τους γονείς μετά την πιλοτική εφαρμογή του. Μας είπαν ότι χάρη σε αυτό, τα παιδιά τους (νηπιαγωγείου και πρώτης δημοτικού) έμαθαν πως είναι το σώμα τους, να προστατεύονται, έμαθαν να συζητάνε με τους γονείς για τα θέματα του σώματος, των ορίων. Στο Ρέθυμνο κάνουμε πιλοτικά εδώ και χρόνια ένα πρόγραμμα σεξουαλικής αγωγής για τα παιδιά της τρίτης γυμνασίου στο πειραματικό γυμνάσιο Ρεθύμνου. Σε έρευνα στα παιδιά που έχουν περάσει από το πρόγραμμα, μας είπαν ότι μέσα από την σεξουαλική αγωγή, εκτός από το ότι κατάλαβαν πολλά πράγματα για τον εαυτό τους και την προστασία τους, κατάλαβαν και πολλά για τη διαφορετικότητα. Τα βοήθησε να μην έχουν παρενοχλητικές συμπεριφορές σε ανθρώπους που διαφέρουν ως προς τον σεξουλικό προσανατολισμό ή την έκφραση φύλου. Μας κάνει καλύτερους ανθρώπους η σεξουαλικη αγωγή. Αυτό μας είπαν στην έρευνα: ότι έμαθαν να αποδέχονται, έμαθαν να καταλαβαίνουν τη διαφορετικότητα ως μια διάσταση της ανθρώπινης εμπειρίας. Αυτό βοηθάει και σε θέματα bullying. Πολλά παιδιά που διαφέρουν, που έχουν μία διαφορετική μη στερεότυπη συμπεριφορά περνάνε άσχημα στο ελληνικό σχολείο.

Ποια θα ήταν η ύλη στις διαφορετικές βαθμίδες, αν διδασκόταν το μάθημα; Δεν χρειάζεται να εφευρίσκουμε τον τροχό από την αρχή. Μπορούμε να ακολουθήσουμε τις διεθνείς κατευθύνσεις. Υπάρχει ο οδηγός της Unesco, International Guidance for Sex Education, ο οποίος δίνει ξκέθαρα τις κατευθύνσεις του τι πρέπει να γνωρίζουν τα παιδιά ανάλογα με την ηλικιακή ομάδα. Σε ένα παιδάκι στην πρώτη δημοτικού, δεν θα του μιλήσεις για την πορνογραφία. Σε ένα όμως που είναι στην έκτη, θα του μιλήσεις, γιατί τα στατιστικά λένε ότι τα περισσότερα έχουν εκτεθεί σε πορνογραφικό υλικό, άρα καλό είναι να ξέρουν τι είναι αυτό που βλέπουν.

Ποιος θα έκανε αυτό το μάθημα; Να διευκρινίσουμε ότι είναι ένα μάθημα για να γίνει σωστά θέλει ώρες στο αναλυτικό πρόγραμμα. Θα έλεγα και με βάση την φινλανδική εμπειρία ότι θέλει τουλάχιστον 15 με 20 ώρες διδασκαλίας. Ο πιο κατάλληλος άνθρωπος είναι ο εκπαιδευτικός που είναι κοντά στα παιδιά. Στο Δημοτικό ο εκπαιδευτικός της τάξης. Στο γυμνάσιο θα μπορούσε να είναι ένας εκπαιδευτικό που επικουρείται και από άλλους, επειδή το μάθημα είναι διαθεματικό. Οποιοσδήποτε εκπαιδευτικός, ανεξαρτήτως ειδικότητας αρκεί να έχει εκπαιδευτεί.

Οι εκπαιδευτικοί από ποιον θα εκπαιδευτούν; Αν θέλουμε σε δέκα χρόνια να έχουμε λίγο καλύτερα αποτελέσματα όσον αφορά την σεξουαλική υγεία του πληθυσμού μας, το ιδανικό θα ήταν να ξεκινήσουμε από την τριτοβάθμια με προγράμματα εκπαίδευσης στα παιδαγωγικά. Ελάχιστα πανεπιστήμια αυτή τη στιγμή στη χώρα μας έχουν τέτοιου είδους μαθήματα και τα περισσότερα αν όχι όλα είναι επιλογής, μία φορά στα 4-5 χρόνια. Από την άλλη, πρέπει το υπουργείο παιδείας να δώσει την ευκαιρία στους εκπαιδευτικούς που υπηρετούν να εκπαιδευτούν, δηλαδή να οργανώσει εκπαιδευτικά προγράμματα. Τα τελευταία 20 χρόνια που είμαι στην ελληνική εκπαίδευση δεν έχει γίνει κάτι τέτοιο.

Το θέμα της σεξουαλικής αγωγής στην Ελλάδα είναι λιγότερο παιδαγωγικό και περισσότερο πολιτικό. Το κομβικό σημείο για την εφαρμογή των προγραμμάτων σεξουαλικής αγωγής είναι να συνειδητοποιήσουμε ότι αφορά την υγεία και ότι είναι ανθρώπινο δικαίωμα να μπορούμε να μεγαλώσουμε υγιή παιδιά.- Μαργαρίτα Γερούκη

Έχουν βγει διάφορα βιβλία μέσα στα χρόνια. Έχει φτάσει κάποιο στα χέρια σας ώστε να το διδάξετε; Όλα αυτά είναι σπαταλημένα χρήματα του ελληνικού δημοσίου και της Ε.Ε., η οποία ωστόσο θεωρεί ότι έχουμε τα “εργαλεία”, δεν ξέρει ότι τα έχουμε κρύψει καλά. Το δικό μας το πρόγραμμα ήταν εθελοντικό. Μπορούσαν το να το πάρουν οι εκπαιδευτικοί και να το δουλέψουν. Από την άλλη όμως από την εφαρμογή αυτού του προγράμματος κάποιοι εκπαιδευτικοί βρέθηκαν στα δικαστήρια. Ακόμα δεν έχουν ξεμπλέξει , καθώς λόγω κορονοϊού έχει αναβληθεί η δίκη.

Γιατί κατέληξαν οι εκπαιδευτικοί στα δικαστήρια; Επειδή δίδαξαν τα γεννητικά όργανα με το όνομά τους, δηλαδή είπαν πέος και αιδοίο και ένας γονιός που εμπλέκεται με ακραίους θρησκευτικούς και πολιτικούς κύκλους στα Χανιά έκανε μήνυση λέγοντας ότι το παιδί του κακοποιήθηκε σεξουαλικά από τις εκπαιδευτικούς, επειδή ακριβώς αναφέρθηκαν τα γεννητικά όργανα με το όνομα τους. Εκείνη την εποχή πήγαμε και καταθέσαμε πολλοί εκπαιδευτικοί, σύμβουλοι και είπαμε ότι το πρόγραμμα είναι εγκεκριμένο, είναι στο αναλυτικό μας πρόγραμμα να μιλάμε για τα γεννητικά όργανα. Είχε γίνει μάλιστα και συγκέντρωση γονέων για να ενημερωθούν. Οι εκπαιδευτικοί τα είχαν κάνει όλα by the book. Παρόλα αυτά 4 εκπαιδευτικοί ακόμα τρέχουν από το 2017.

Το 2020 όμως ζητήθηκε η ενανεξέταση του προγράμματος. Τι συνέβη; Το υπουργείο ζήτησε επανεξέταση μετά από 5 χρόνια εφαρμογής του προγράμματος και μετά κρατούσε την επανέγκριση στο συρτάρι. Ενώ λοιπόν η επανέγκριση ήταν στο συρτάρι, την ίδια στιγμή το υπουργείο παιδείας έστειλε μία εγκύκλιο σε όλα τα σχολεία να προωθηθεί μία ημερίδα για σεξουαλική αγωγή σε συνάρτηση με την ορθόδοξη ελληνική οικογένεια (κάπως έτσι ήταν ο τίτλος). Τότε υπήρξε και από εμάς μεγάλη αντίδραση. Δεν είναι δυνατόν ένα βραβευμένο πρόγραμμα να μην διδάσκεται και ταυτόχρονα να στέλνονται αυτά στα σχολεία. Μέσα σε μία εβδομάδα ήρθε και με αριθμό πρωτοκόλλου η επανέγκριση.

Είστε αισιόδοξη τώρα που ανακοινώθηκε ότι πρόκειται να ενταχθεί μάθημα σεξουαλικής αγωγής στα σχολεία; Τι μπορούμε να περιμένουμε από αυτό το μάθημα; Είναι θετικό όταν ένας πρωθυπουργός εξαγγέλει μάθημα σεξουαλικής αγωγής, αλλά θα παραμείνει εξαγγελία. Πώς θα το κάνει όταν το “Θρησκευμάτων” του Υπουργείου Παιδείας φέρνει μεγάλες αντιρρήσεις και εμπόδια όλα αυτά τα χρόνια; Πώς θα το κάνει όταν δεν έχει εκπαιδεύσει τους εκπαιδευτικούς; Δεν υπάρχει περίπτωση να προχωρήσει η σεξουαλική επειδή το είπε ο κ. Μητσοτάκης. Θα προχωρήσει αν και εφόσον το υπουργείο παιδείας σχεδιάσει συστηματική εκπαίδευση εκπαιδευτικών και αν τα πανεπιστήμια δεν σχεδιάσουν αντίστοιχη εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών για την σεξουαλική αγωγή. Στην Φινλανδία για παράδειγμα αυτά δεν είναι θέματα του εκάστοτε υπουργείου. Η εκπαιδευτική πολιτική αποφασίζεται συλλογικά, καταλήγουν στο τι θέλουν να κάνουν και όποιος και αν βρίσκεται στο υπουργείο παιδείας θα ακολουθήσει τα ίδια. Το θέμα της σεξουαλικής αγωγής στην Ελλάδα είναι λιγότερο παιδαγωγικό και περισσότερο πολιτικό. Το κομβικό σημείο για την εφαρμογή των προγραμμάτων σεξουαλικής αγωγής είναι να συνειδητοποιήσουμε ότι αφορά την υγεία και ότι είναι ανθρώπινο δικαίωμα να μπορούμε να μεγαλώσουμε υγιή παιδιά.

Σε αρκετές κουλτούρες, στις οποίες συμπεριλαμβάνω και την δικιά μας υπάρχει μία ηγεμονική αφήγηση ότι το νεαρό κορίτσι που έχει σεξουαλική συμπεριφορά είναι από κακή οικογένεια, είναι ανήθικη, είναι κάποια που το παιδί μου δεν θα ήθελα να κάνει παρέα μαζί της. – Λιζα Τσαλίκη

“Οποιαδήποτε κουβέντα που φέρνει στην ίδια πρόταση το σεξ και τα παιδιά είναι πολωτική και όχι μόνο στην Ελλάδα” εξηγεί η Λίζα Τσαλίκη, σε μία προσπάθεια απενοχοποίησης του ζητήματος

Σε τι αποδίδεται το ταμπού που υπάρχει γύρω από την σεξουαλική αγωγή; Επειδή ακριβώς η κοινωνική κατασκευή που αποδίδουμε στο παιδί είναι αυτή της αθωότητας και ότι δεν έχει την κριτική ικανότητα να καταλάβει ποιο είναι το σωστό και ποιο το λάθος, για πολύ κόσμο είναι προφανές ότι το παιδί πρέπει να προστατεύεται από περιεχόμενο που είναι σεξουαλικό και άρα και από την συζήτηση γύρω από το σεξ. Γι’ αυτό άλλωστε υπάρχει και η κατηγοριοποίηση του οπτικοακουστικού περιεχομένου σε διαφορετικά επίπεδα καταλληλόλητας, ανάλογα με την ηλικία. Υπάρχει ο φόβος ότι άμα το παιδί έρθει σε επαφή με οποιοδήποτε περιεχόμενο ή ακούσει, δει, διαβάσει κάτι για το σεξ, αμέσως θα πάει να το “κοπιάρει”, να το ξεπατικώσει και θα μυηθεί σε μία συμπεριφορά η οποία δεν είναι αρμόζουσα για την ηλικία του.

Σε ποια χώρα θα μπορούσαμε να στρέψουμε το βλέμμα ως καλό παράδειγμα; Η Αυστραλία είναι ένα καλό παράδειγμα. Εκεί, υπάρχει η συζήτηση για το τι είδους παιδεία γύρω από το σεξ θέλουμε, έτσι ώστε τα παιδιά να μαθαίνουν πραγματικά και όχι μόνο για ζητήματα βιολογίας ή ανατομίας. Σε προσπάθειες που έχουν υπάρξει στην χώρα μας η συζήτηση περιοριζόταν στο «ασφαλές»μ στην απεικόνιση του ανθρώπινου σώματος με σχηματάκια. Ξέουμε πλέον ότι στην δύση ολοένα και μεγαλύτερο ποσοστό νεαρών εφήβων, δηλαδή ηλικίας 13-14, έχουν σεξουαλική συμπεριφορά. Στην Βρετανία και σε σκανδιναβικές χώρες για παράδειγμα τα ποσοστά είναι λίγο μεγαλύτερα, σε σχέση με κάποιες καθολικές χώρες, γιατί παίζει ρόλο η ευρύτερη κουλτούρα που υπαγορεύει συμπεριφορές. Στην χώρα μας οι περισσότερες κουβέντες περιστρέφονται γύρω από την ανατομία και μετά υπάρχει ένα ολόκληρο «κήρυγμα» για το πως θα προστατευτείς από μία σειρά προβλημάτων γύρω από το σεξ.

Δεν είναι υποκριτικό στην σεξουαλική εκπαίδευση να μιλάμε μόνο αναφορικά με την αναπαραγωγή και τα ΣΜΝ; Προφανώς και είναι. Δεν έχουμε ακόμα βρεθεί στο σημείο που να πει κάποιος ενήλικας μέσα σε μία τάξη στο σχολείο ότι κάνουμε σεξ γιατί παίρνουμε ηδονή από αυτό, ότι στην σημερινή εποχή κάνουμε σεξ γιατί είναι ωραίο και γιατί είναι διασκέδαση. Μπορεί κάποιες φορές και να αγαπάμε κάποιον, ενώ άλλες φορές το σεξ είναι έξω από την βαθιά αγάπη. Αυτό το βρίσκω πολύ δύσκολο να ειπωθεί χωρίς να ξεσηκώσει κύμα αντιδράσεων από συλλόγους γονέων και κηδεμόνων και την εκκλησία που συνδέουν με την σεξουαλικότητα με την ηθική και την ενάρετη συμπεριφορά. Σε αρκετές κουλτούρες, στις οποίες συμπεριλαμβάνω και την δικιά μας υπάρχει μία ηγεμονική αφήγηση ότι το νεαρό κορίτσι που έχει σεξουαλική συμπεριφορά είναι από κακή οικογένεια, είναι ανήθικη, είναι κάποια που το παιδί μου δεν θα ήθελα να κάνει παρέα μαζί της. Μία τέτοια αντίληψη μπορεί να κυοφορείται να επαναλαμβάνεται ακόμα και ανάμεσα στους συνομηλίκους. Τέτοιου είδους στερεοτυπικές αντιλήψεις για την καλή/κακή, σωστή/λανθασμένη θηλυκότητα και σεξουαλικότητα διαποτίζουν και τα παιδιά μας. Φανταζόμαστε πόσο πιο δύσκολο γίνεται αν βάλουμε στην εξίσωση και έναν διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό.

Υπάρχουν στρεβλώσεις στην αντίληψη νέων ατόμων γύρω από σεξ λόγω της εύκολης πρόσβασης στην πορνογραφία; Εγώ είμαι από αυτούς που δεν αντιμετωπίζουν την πορνογραφία ως κάτι στρεβλό. Ωστόσο, αυτή η αντίληψη περιγράφει το μεγαλύτερο κομμάτι της κοινής γνώμης για την πορνογραφία, ότι προωθεί στερεοτυπικές και μισογυνικές συμπεριφορές, λανθασμένα πρότυπα γύρω από την επίδοση. Σε αυτά ακουμπάει και ένας σκληροπυρηνικός φεμινιστικός λόγος που θεωρεί ότι η πορνογραφία αντικειμενοποιεί τις γυναίκες. Από την άλλη σκοπιά, μέσα από έρευνες που γίνονται στα ίδια τα άτομα που κάνουν κατανάλωση πορνογραφικού υλικού, τα νεαρά άτομα έχουν μεγαλύτερο κριτικό πνεύμα από όσο τους αποδίδουμε, γνωρίζουν ότι όλα αυτά είναι μέρος μιας αφήγησης την οποία πολλές φορές δεν αποδέχονται ή ότι είναι θέαμα, ένας είδος (genre) που πουλάει συγκεκριμένα προϊόντα. Υπάρχει και η μη mainstream πορνογραφία που αφορά πραγματικούς ανθρώπους και πραγματικά σώματα. Επίσης, η gay πορνογραφία -ειδικά σε κουλτούρες που δεν γίνεται ανοιχτά η συζήτηση για το σεξ και κυρίως σε μη δυτικές κοινωνίες- γίνεται πηγή ενημέρωσης.

Θα μπορούσε άρα η πορνογραφία να ενταχθεί στην σεξουαλική εκπαίδευση, δεδομένου ότι έχει, όπως λέτε και ενημερωτικό αντίκτυπο; Βεβαίως θα μπορούσε, δεδομένου ότι έχει αλλάξει η κουλτούρα του θεάματος και έχουν απενοχοποιηθεί και ενσωματωθεί συμβάσεις απεικόνισης του σεξ μέσα στην καθημερινή τηλεοπτική παραγωγή. Εδώ πάλι οι Αυστραλοί είναι μπροστά και συζητάνε πως μέσα από τα mainstream media και το δημοφιλές περιεχόμενο μπορείς να μιλήσεις για το safe sex. Σε πολλές σειρές ή ταινίες πλέον υπάρχει είτε απεικόνιση είτε σαφέστατο υποννούμενο ή πλάκα γύρω από μία σεξουαλική πρακτική. Μπορείς να χρησιμοποιήσεις αυτό για να ξεκινήσεις μία κουβέντα κριτική, ειλικρινή, χωρίς ταμπού γύρω από θέματα σεξουαλικότητας είτε έχουν να κάνουν με τον σεξουαλικό προσανατολισμό, είτε με το ίδιο μας το σώμα. Έτσι μπορείς να αποδομήσεις στερεότυπα , προκαταλήψεις και ταμπού, θέτοντας πάντα όλα αυτά σε μία βάση αμοιβαίας συγκατάθεσης, ειλικρίνειας, αξιοπρέπειας και σεβασμού του εαυτού μας και του άλλου. Η έννοια της προστασίας της ιδιωτικότητας, των ορίων, της συναίνεσης, του σεβασμού και της αξιοπρέπειας του άλλου ακόμα και όταν έχει τελειώσει μία σχέση είναι πολύ σημαντικά.

Ποιος θα μπορούσε να κάνει αυτό το ειλικρινές μάθημα; Ακόμα και αν υπάρχει ο πεφωτισμένος παιδαγωγός που θα μπορέσει να συζητήσει όλα αυτά, θα πέσει πάνω σε γονείς που θα πουν «είναι δυνατόν να συζητάτε τέτοια πράγματα με το παιδί μου; Αυτά είναι ανήθικα. Αυτά δεν τα θέλει ο Θεός. Αυτά είναι ανωμαλίες». Ποιος θα θίξει εύκολα και ανοιχτά ότι είναι το ίδιο θεμιτή η ετεροκανονιστική σεξουαλικότητα με την ομοφυλόφιλη σεξουαλικότητα; Είναι λίγοι αυτοί που μπορούν να το ακούσουν. Δεν ξέρω κατά πόσο είμαστε έτοιμοι να προχωρήσουμε πέρα από την ανατομία, το προφυλακτικό και τα ΣΜΝ στην σεξουαλική εκπαίδευση. Δεν είμαστε βέβαια και σαν την Αμερική που μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας και της εκπαίδευσης υποστηρίζει πως η καλύτερη στάση απέναντι στο σεξ είναι «just say no» και να φυλάξεις τον εαυτό σου για τον γάμο. Εμείς, ακόμη κι αν έχουμε αμφισημία μεταξύ Ανατολής και Δύσης τα έχουμε ξεπεράσει αυτά αλλά συνεχίζουμε να αντιμετωπίζουμε αυτή την συζήτηση περισσότερο ιατρικά. Η ασφάλεια στο σεξ συμπεριλαμβάνει και την συναισθηματική κατάσταση εκτός από την σωματική. Έστω ότι μάθεις να χρησιμοποιείς προφυλακτικό, ποιος θα σε προστατεύσει από μία κακοποιητική σχέση, από το να κάνεις πράγματα που δεν θέλεις ή να αισθάνεσαι άσχημα με τον εαυτό σου; Πόσο πιο σημαντικό είναι να ξέρεις πότε να φύγεις από μία σχέση από το να φοβάσαι το σεξ per se; Στην Αυστραλία, η ίδια η κυβέρνηση ανέθεσε σε μελετητές να κάνουν έρευνα σε συντρόφους ηλικίας 17-19, για να γίνουν κατανοητές οι ανάγκες και οι αρεσκείες τους. Για να φτάσεις στο σημείο να γίνονται κρατικά τέτοιες έρευνες πρέπει να φτάσεις και στο σημείο που η κοινωνία μιλάει ανοιχτά για το σεξ και δίνει το δικαίωμα στα νέα άτομα να κάνουν σεξ χωρίς να τα καταδικάζει.

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις