Κωστής Παπαϊωάννου: Οι δίκες στο φως, οι πολίτες παρόντες

Πριν αρχίσει η δίκη της Χρυσής Αυγής, συνειδητοποιήσαμε ότι θα ήταν η πρώτη μεγάλη δίκη της Μεταπολίτευσης χωρίς συστηματική καταγραφή της διαδικασίας. Οι μεγάλες προηγούμενες δίκες με πολιτική διάσταση (δίκη της Χούντας, δίκη των βασανιστών, δίκη Κοσκωτά, δίκη της 17Ν) άφησαν οπτικά, ηχητικά και γραπτά ντοκουμέντα, ορατά αποτυπώματα στην Ιστορία. Είναι προσβάσιμες στους ερευνητές, υπάρχουν ως υλικά τεκμήρια, ζουν –έστω αχνά- στη συλλογική μνήμη.

Ο κίνδυνος λοιπόν το 2015 ήταν ο ιστορικός του μέλλοντος να μη μπορεί να μελετήσει τη μεγαλύτερη δίκη νεοναζί στη μεταπολεμική Ευρώπη. Η ίδια η δίκη κινδύνευε να περάσει κάτω από τα ραντάρ και να συντηρείται η συνωμοσιολογία που διέσπειραν οι κατηγορούμενοι. Ξεκινήσαμε τότε το Παρατηρητήριο της Δίκης της Χρυσής Αυγής / Golden Dawn Watch. Θέλαμε να έχει κάθε πολίτης, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, διαρκή και αξιόπιστη πληροφόρηση για όσα θα συνέβαιναν εντός δικαστικής αίθουσας.

Έτσι κι έγινε σε 465 δικασίμους, πάνω από 5 χρόνια διαδικασίας. Μέλη του Παρατηρητηρίου κάθε μέρα μέσα στη δικαστική αίθουσα παρακολουθούσαν και μετέδιδαν σε πραγματικό χρόνο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Εκατοντάδες ημερήσιες αναφορές, μετάφραση στα αγγλικά, αναλύσεις, εκδηλώσεις, μια συντονισμένη προσπάθεια να αναδειχθεί η δίκη και η σημασία της. Αξιοποιήσαμε όσα λίγα μέσα είχαμε στη διάθεσή μας, συντονιζόμασταν με αντίστοιχες πρωτοβουλίες στο εξωτερικό, όπως το NSU Watch που παρακολουθούσε τη δίκη Γερμανών νεοναζί. Τώρα ετοιμαζόμαστε για την παρακολούθηση της δίκης σε δεύτερο βαθμό, που ξεκινάει τον επόμενο μήνα.

Πρόκειται για ένα τεράστιο έργο, που υπερβαίνει την ίδια τη δίκη και καταδίκη της ΧΑ. Παρακαταθήκη για όλους. Μια πολύ καλή πρακτική που μπορούσε να αποτελέσει πρότυπο. Όχι για τυφλή μίμηση αλλά για δημιουργική προσαρμογή. Αυτό φάνηκε μόλις πήρε τον δρόμο της δικαιοσύνης η υπόθεση του φονικού ξυλοδαρμού του Ζακ. Συγκροτήθηκε το Παρατηρητήριο της δίκης για τον φόνο του/της Ζακ Κωστόπουλου/Zackie Oh/ZackieOh Justice Watch. Παρακολούθησε όλη τη δίκη.

Και λίγο μετά, πριν ακόμα τελειώσει η δίκη του Ζακ, άρχισε η πολύκροτη δίκη Λιγνάδη. Μια δίκη που επιχειρείται να περάσει στα ψιλά. Μια δίκη όπου μάρτυρες συστηματικά εκφοβίζονται από την υπεράσπιση με την ανοχή της έδρας. Και όπου είναι προφανές ότι, παρά την τεράστια σημασία της υπόθεσης και τις βαρύτατες κατηγορίες, πολλοί θα ήθελαν να μην ακούμε τίποτα, να υπάρξει σιγή ασυρμάτου και να ξεχάσουμε ακόμα και όσα επί μήνες πληροφορούμασταν για την συμπεριφορά του φερόμενου ως δράστη και για την προστασία, πολιτική και άλλη, της οποίας έχαιρε. Καθοριστικός θα είναι λοιπόν κι εδώ ο ρόλος του Παρατηρητηρίου Δίκης Λιγνάδη/ Lignadis Trial Watch.

Πολλά ΜΜΕ είχαν παίξει εξαιρετικά αρνητικό ρόλο: κανονικοποίησαν τον λόγο και τη βία της ΧΑ, φιλοτέχνησαν το «φιλάνθρωπο» προφίλ των νεοναζί, επιδοκίμασαν την ανθρωποφαγική βία κατά του Ζακ. Ρόλος τέτοιων Παρατηρητηρίων είναι να αποτελέσουν και αντίβαρο στον μιντιακό εκφασισμό, στην συγκρότηση μιας μαζικής ακροδεξιάς κοινωνικής συνείδησης που εχθρεύεται το διαφορετικό. Τα Παρατηρητήρια εκ των πραγμάτων στέκονται απέναντι στον κιτρινισμό, τη δραματοποίηση της είδησης, την επένδυση στο θυμικό του κοινού.

Ρόλος τους επίσης, σε εποχή ισχυρού ελλείμματος εμπιστοσύνης στη Δικαιοσύνη, να λειτουργήσουν στην κατεύθυνση της διαφάνειας, της δημοσιοποίησης, του ελέγχου. Όχι βέβαια ως ελεγκτικοί μηχανισμοί που θα υπονόμευαν τάχα την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης αλλά ως ενισχυτές της διαφάνειας και της δημοσιότητας της δίκης. Ως δηλαδή εργαλεία μιας ενεργού κοινωνίας πολιτών που πληροφορείται, δρα, παρεμβαίνει.

Και οι τρεις είναι εμβληματικές δίκες, παρά τα διαφορετικά τους μεγέθη. Δίκες με πολλαπλά μηνύματα, συμπυκνώνουν μεγάλες προκλήσεις, εξετάζουν μείζονα θέματα: το φασιστικό φαινόμενο, την αστυνομική αυθαιρεσία, την αυτοδικία, την ομοφοβία/τρανσφοβία, την έμφυλη βία, την τοξική αρρενωπότητα, το #metoo που σάρωσε την κοινωνία.

Επιτελούν λοιπόν τα Παρατηρητήρια ευρύτερο ρόλο στη μάχη της δημόσιας ατζέντας, ως ανάχωμα στη μονοθεματική κατευθυνόμενη ενημέρωση. Είναι σημαντική κατάκτηση της κοινωνίας των πολιτών. Οργανώσεις, φορείς, συλλογικότητες, δίκτυα ενημέρωσης από τα κάτω, ερευνητικές δημοσιογραφικές ομάδες δείχνουν στην πράξη ένα άλλο μοντέλο πληροφόρησης και τεκμηρίωσης. Ενημέρωση με κοινωνική ευθύνη.

Τέλος, είναι σημαντικό το εξής: για καθεμιά από τις πρωτοβουλίες αυτές ήταν σαφής η ταυτότητα των πρωτεργατών και ξεκάθαρη η θέση τους στο διακύβευμα της κάθε δίκης. Πώς αλλιώς; Ήταν στοιχείο της εντιμότητας της κάθε πρωτοβουλίας και δεν επηρέασε την ποιότητα της παρεχόμενης πληροφορίας. Χαρακτηριστικό πως ουδέποτε αμφισβητήθηκε το αποτέλεσμα της συστηματικής δουλειάς που έκαναν και κάνουν. Κι αυτό είναι πολλαπλώς σημαντικό σε μια περίοδο μειωμένης αξιοπιστίας πολλών εγχειρημάτων ενημέρωσης.

*Ο Κωστής Παπαϊωάννου είναι πρώην Γενικός Γραμματέας Δικαιωμάτων του Ανθρώπου

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις