Ο ρόλος του πατέρα στην καθημερινή ανάπτυξη των παιδιών

Στην εποχή μας η παραδοσιακή αντίληψη πως ο ρόλος του πατέρα στην ψυχική ανάπτυξη του παιδιού είναι λιγότερο σημαντικός από της μητέρας, έχει πλέον καταρριφθεί. Εδώ και δεκαετίες, πλήθος ερευνών αποδεικνύουν ότι η ενεργή, συνεχής, σταθερή και ισότιμη παρουσία του πατέρα είναι απολύτως αναγκαία και επιβεβλημένη, καθώς επηρεάζει σημαντικότατα την πορεία της ζωής των παιδιών βιολογικά, ψυχολογικά και κοινωνικά. Οι ώρες και τα χρόνια που περνάει (ή που δεν περνάει) ένας πατέρας με το παιδί του, θα καθορίσουν και θα αλλάξουν αμετάκλητα αυτό που είναι (Meeker, 2016), κάτι που φαίνεται να κατανοούν και να ενστερνίζονται οι σύγχρονοι μπαμπάδες, οι οποίοι κατά τεκμήριο αναλαμβάνουν όλο και πιο ενεργητικό ρόλο στην καθημερινότητα των παιδιών τους, ενώ αρκετοί είναι και εκείνοι που επωμίζονται τη μεγαλύτερη ευθύνη ανατροφής τους.

Με αφορμή την πρόσφατη σύσταση Ειδικής Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπής για την αναμόρφωση του Οικογενειακού Δικαίου, παρατηρείται μια κινητικότητα στην ανταλλαγή απόψεων σχετικά με το θέμα των δικαιωμάτων και του συμφέροντος των παιδιών χωρισμένων γονιών και της ρύθμισης της ανατροφής και του χρόνου επαφής τους με αυτούς, υπό το παραπάνω πρίσμα.

Ήδη από την περασμένη δεκαετία στις χώρες της ΕΕ, τα αποτελέσματα των προαναφερθέντων ερευνών έχουν αρχίσει να μετουσιώνονται σε δικαστικές αποφάσεις για τη ρύθμιση της επιμέλειας. Τα τελευταία 3 χρόνια στην Ελλάδα τα δικαστήρια, παρά την έλλειψη σχετικού νομοθετικού πλαισίου, δε διστάζουν πλέον να αποδώσουν την επιμέλεια σε αμφότερους τους γονείς και να κατανείμουν ισότιμα το χρόνο των παιδιών με αυτούς, αναγνωρίζοντας τη ρύθμιση αυτή ως τη βέλτιστη λύση για τα παιδιά. Με τον τρόπο αυτό “το συμφέρον του τέκνου” ερμηνεύεται και αποδίδεται πλέον με βάση τα αποτελέσματα και τις επιταγές των σύγχρονων επιστημονικών ερευνών.

Χαρακτηριστικές είναι οι αποφάσεις του Εφετείου Αθηνών (Εφ.Αθ.4948/2015) το οποίο κατανέμει την άσκηση της επιμέλειας των ανηλίκων μεταξύ των γονέων και αναθέτει ορισμένους επιμέρους τομείς της επιμέλειας στον πατέρα, του Πρωτοδικείου Τρικάλων και του Μον.Πρωτ.Αθηνών 60/2017 που έκρινε ότι η χρονική (εναλλασσόμενη) άσκηση κατανομής της επιμέλειας είναι η πιο ενδεδειγμένη λύση “καθώς εξασφαλίζει τη συμμετοχή και των δύο γονέων στην ανατροφή του παιδιού και ενισχύει τους δεσμούς του ανηλίκου με αμφότερους τους γονείς του, περιορίζοντας έτσι τις αναπόφευκτα δυσμενείς επιπτώσεις που προκαλεί το διαζύγιο στην ψυχολογία και την εν γένει προσωπικότητά του”, ενώ έτσι “πιστεύεται ότι θα αποκατασταθεί το απαραίτητο κλίμα γαλήνης, ηρεμίας, σταθερότητας και ασφάλειας…”. Κοινό χαρακτηριστικό των αποφάσεων αυτών είναι ότι όλες τους εκδόθηκαν εν μέσω σύγκρουσης και χωρίς οι γονείς να έχουν συμφωνήσει στις ρυθμίσεις που αποφασίστηκαν, καθώς τα δικαστήρια φαίνεται να ενστερνίζονται τα συμπεράσματα των ειδικών (Lamb 2012, Birnbaum & Bala 2010, Johnston, et al. 2009, Deutsch & Pruett 2009 και Lamb & Kelly 2009) πως όχι μόνο μπορεί ένα μεγάλο μέρος αυτής της σύγκρουσης να μειωθεί μέσω προγραμμάτων ανατροφής των παιδιών και κοινής συμβουλευτικής, αλλά σε περιπτώσεις κοινής επιμέλειας με εναλλασσόμενη κατοικία, η σύγκρουση μειώνεται στατιστικά μέχρι το τέλος του πρώτου έτους και πως δεν είναι

απαραίτητο οι δύο γονείς να συμφωνούν προκειμένου να λειτουργήσει μια τέτοια ρύθμιση (Melli & Brown, 2008, Nielsen, 2011).

Στατιστικά σήμερα, μετά το διαζύγιο το 80% των παιδιών ζουν με τον πατέρα τους για το πολύ 10%-15% του έτους και μόνο το 5%-7% για περισσότερο από το 25%-30% του έτους, το ελάχιστο δηλαδή που απαιτείται για να οικοδομηθεί μια υγιής και σταθερή σχέση. Αυτό είναι ανησυχητικό, αφού τα παιδιά με ισότιμη παρουσία των μπαμπάδων στη ζωή τους διαφοροποιούνται ελάχιστα από εκείνα των οποίων οι γονείς δεν έχουν χωρίσει, γιατί το είδος της πατρότητας που λαμβάνουν αντισταθμίζει τις αρνητικές επιπτώσεις του διαζυγίου (Bauserman, 2002, Buchanan & Maccoby, 1996, Fabricius, Diaz & Schenck, 2010, Schwartz & Finley, 2005).

Μειονεκτήματα από την έλλειψη επαρκούς επαφής με τον πατέρα

Κατ’ αρχάς η αποχώρηση/απομάκρυνση του πατέρα προκαλεί εκ των πραγμάτων έντονα συναισθήματα στα παιδιά και το ρητό “ο χρόνος είναι ο καλύτερος γιατρός” όχι μόνο δεν ισχύει, αλλά έχει τα αντίθετα αποτελέσματα (Ζήνδρος, Τσάκωνα 2015).

Επιπρόσθετα, τα παιδιά που οι πατέρες τους δεν εμπλέκονται ενεργά και ισότιμα στη ζωή τους είναι πιθανότερο να:

-πέσουν θύματα σεξουαλικής κακοποίησης (Gomes-Schwartz et.al.1988)

-ζήσουν σε συνθήκες φτώχειας (U.S. Census Bureau, 2015)

-έχουν κακούς βαθμούς, να παρατήσουν το σχολείο και να μη σπουδάσουν ποτέ (Chadwick, 2002, Krohn & Bogan, 2001, Menning, 2006).

-συμμετέχουν σε αντικοινωνικές συμπεριφορές και να συλληφθούν (Coley & Medeiros, 2007, Harper & McLanahan, 2004)

-έχουν προβλήματα αυτοεκτίμησης και εικόνας (Dunlop, Berns & Bermingham, 2001),

-κάνουν κατάχρηση ναρκωτικών και αλκοόλ πιο συχνά και σε μικρότερη ηλικία, ανεξαρτήτως κοινωνικοοικονομικού επιπέδου των γονέων (Hoffmann, 2002, Lerner, 2004, Duncan&Hops, 1994)

-εμφανίσουν ψυχικές ασθένειες και διαταραχές, συμπτώματα κατάθλιψης και τάσεις αυτοκτονίας στην εφηβεία, και εγκληματικότητα (Brent,et al.,1995, Υπουργείο Υγείας και Ανθρωπίνων Υπηρεσιών ΗΠΑ, 1993)

-είναι εξαιρετικά υπέρβαρα ή ελλιποβαρή ή να αναπτύξουν διατροφικές διαταραχές (Menning & Stewart, 2008, Maine, 2004).

Ειδικότερα, τα κορίτσια είναι πιθανότερο να έχουν:

-ταραγμένες και ασταθείς ερωτικές σχέσεις (Harvey & Fine, 2004, Kilmann, 2006),

-έλλειψη επαρκούς επικοινωνίας, εμπιστοσύνης και δημιουργίας συναισθηματικής οικειότητας με τους συντρόφους τους (Morris & West, 2001, Mullett & Stolberg, 2002),

-προβλήματα συμβιβασμού, ελέγχου των συναισθημάτων και εκτόνωσης του θυμού (Conway, Christensen, και Herlihy, 2003, Hetherington & Kelly, 2002).

Επίσης, έχουν 2,5 φορές περισσότερες πιθανότητες ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης εκτός γάμου, 4 φορές περισσότερες πιθανότητες να κάνουν πρόωρα σεξ (Jeynes, 2001) και 7 φορές περισσότερες πιθανότητες για εγκυμοσύνη στην εφηβεία (Ellis, Bates & Dodge, 2003).

Οφέλη από τη στενή και συνεχή σχέση με τον πατέρα

Σύμφωνα με έρευνες, τα παιδιά που ζουν με τον πατέρα τους για τουλάχιστον το 25%-30% της παιδικής τους ηλικίας μετά το διαζύγιο των γονιών, αποκομίζουν τα μεγαλύτερα οφέλη δια βίου (Nielsen, 2011).

Οφέλη στην υγεία

-λιγότερες ασθένειες σχετιζόμενες με το στρες: αϋπνία, πονοκεφάλους, πόνους στο στήθος, και εντερικά προβλήματα (Fabricius & Luecken 2007).

-μεγαλύτερη ανοχή στο άγχος και την απογοήτευση (Biller, 1993, Easterbrooks και Goldberg, 1990, Mischel et al, 1988).

Επίσης, οι μπαμπάδες ενθαρρύνουν πολύ συχνότερα τα παιδιά να αναλάβουν κινδύνους, παρέχοντας ένα περιβάλλον όπου αυτά μαθαίνουν να περιηγούνται μέσα από άγνωστες καταστάσεις και να αναπτύσσουν τον εαυτό τους (Jacklin, DiPietro & Maccoby, 1984, Lamb, 1997, Paquette, 2004).

Συναισθηματικά Οφέλη

-Μεγαλύτερη ικανότητα του παιδιού να συνδέεται με άλλους με θετικό τρόπο και να ρυθμίζει τα συναισθήματά του (Biller, 1993, Labrell, 1996).

-περισσότερη αυτοπεποίθηση στην ενήλικη ζωή του (Katz & Gottman, 1996).

-πιο ανεπτυγμένη ενσυναίσθηση, ανεξάρτητα από την ποιότητα του χρόνου αυτού (Koestner, 1990).

Τα παιδιά, δε, που ζουν ισότιμα με αμφότερους τους γονείς και ανεξαρτήτως ηλικίας έχουν λιγότερα συναισθηματικά και συμπεριφορικά προβλήματα από εκείνα που ζουν αποκλειστικά με τον ένα γονιό (Lee, 2002).

Οφέλη στην καθημερινότητα

-ανεπτυγμένη επινοητικότητα και δεξιότητες επίλυσης καθημερινών προβλημάτων (Biller, 1993, Labrell, 1996)

-μεγαλύτερη πιθανότητα να αναλάβουν υγιή ρίσκα (Wilcox, 2013).

-σχεδόν διπλάσια ποσότητα συναισθηματικών και υλικών πόρων (οικογένεια, συγγενείς, φίλοι, κοινωνικοί κύκλοι, υλικά αγαθά) (Bergström et.al, 2015).

Τέλος, τα παιδιά με εμπλεκόμενους πατέρες στη σχολική τους πραγματικότητα έχουν 43% περισσότερες πιθανότητες για καλύτερες επιδόσεις και αριστεία (US Department of Education, 2001).

Πως ενδυναμώνεται η σχέση παιδιού-πατέρα

Σύμφωνα με τη διεθνή επιστημονική κοινότητα, η απάντηση είναι απλή: “περισσότερο χρόνο, μεγαλύτερη εμπλοκή και ουσιαστικότερο ρόλο του μπαμπά στη ζωή του παιδιού”. Η συντριπτική πλειοψηφία των πατέρων και των νεαρών ενηλίκων πιστεύουν ότι η κοινή ανατροφή των παιδιών είναι καλύτερη από την αποκλειστική ανατροφή από τις μητέρες τους. Και η έρευνα το επιβεβαιώνει: Οτιδήποτε λιγότερο από το 25% του χρόνου με τον πατέρα δεν είναι αρκετό για να δημιουργηθεί το είδος της σχέσης που βοηθά τα παιδιά να ξεπεράσουν τις αρνητικές επιπτώσεις του διαζυγίου των γονιών τους. Πατέρες και παιδιά χρειάζονται άφθονες ημέρες, εβδομάδες και διανυκτερεύσεις μαζί (Amato & Dorius, 2010, Cashmore, Parkinson, & Taylor, 2008, Fabricius et al., 2010,. Kelly, 2007, King & Soboleski, 2006, Peters & Ehrenberg, 2008, Stewart, 2003).

Η δύναμη και η ποιότητα του αρχικού δεσμού πατέρα-παιδιού είναι δυσκολότερο να αλλάξει όσο αυτό μεγαλώνει και ο πατέρας να δημιουργήσει έναν ασφαλή δεσμό “κερδίζοντας τον χαμένο χρόνο” αργότερα στη ζωή του παιδιού, ειδικά του κοριτσιού (Krampe & Newton, 2006, Silverstein, Conroy, Wang, Giarusso, & Bengtson, 2002, Stroufe, 2005, Whitbeck, Hoyt, & Hutchinson, 1994).

Οι προτιμήσεις των παιδιών

Το 85% των παιδιών δηλώνουν επιθυμία για περισσότερο χρόνο με τους πατέρες τους μετά το διαζύγιο, να μη ζουν αποκλειστικά με τις μητέρες τους και προτιμούν ο χρόνος τους με τον κάθε γονιό να είναι 50%-50%, παρόλο που γνωρίζουν ότι στην πράξη αυτό εφαρμόζεται δυσκολότερα. Η ισότιμη και καθημερινή επαφή με τους γονείς είναι πιο σημαντική για τα παιδιά, σε σχέση με τη δυσκολία του να ζουν σε δύο διαφορετικά σπίτια. Τα μεγαλύτερα παιδιά και οι νεαροί ενήλικες τονίζουν επίσης την ανάγκη ευελιξίας στην κατανομή της γονικής μέριμνας (Emery, 2004, Fabricius, 2003, Harvey & Fine, 2004, Hetherington & Kelly, 2002, Marquardt, 2005, Parkinson, Cashmore, και Single, 2005, Smith, 2003, Schwartz & Finley, 2009, Wallerstein & Blakeslee, 2004, Bergström et.al, 2015).

Ας ελπίσουμε ότι καθώς τα αποτελέσματα αυτών των ερευνών γίνονται ευρύτερα γνωστά, όλο και περισσότερες οικογένειες, επαγγελματίες και φορείς που εμπλέκονται με διαζευγμένους γονείς θα ενισχύουν και θα σέβονται το δεσμό πατέρα-παιδιού.

Ήδη αρκετοί Έλληνες βουλευτές αναγνωρίζουν έμπρακτα την αμεσότητα της ανάγκης μεταρρύθμισης του Οικογενειακού Δικαίου προς την ίση κατανομή χρόνου και ευθυνών ανατροφής των παιδιών μεταξύ των χωρισμένων γονέων, καθώς και της κατοχύρωσης του δικαιώματος των παιδιών να λαμβάνουν ανατροφή και από τους δύο γονείς τους. Σημαντικές πρωτοβουλίες προς την κατεύθυνση αυτή έχουν αναλάβει οι κκ Γιώργος Αμυράς (Ποτάμι), Ανδρέας Λοβέρδος (Δημοκρατική Συμπαράταξη), Γιώργος Κατσαντώνης (Ένωση Κεντρώων) και Νικόλαος Νικολόπουλος (ανεξάρτητος βουλευτής), ενώ από πλευράς της κυβέρνησης ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος κ Νίκος Ξυδάκης τάσσεται υπέρ του μοντέλου της συνεπιμέλειας, το οποίο χαρακτηρίζει ώριμο και δηλώνει πως συνεργάζεται με σχετικό φορέα, ενημερώνοντας συναδέλφους βουλευτές και την πολιτική ηγεσία του υπουργείου Δικαιοσύνης (vouliwatch.gr).

Τα στοιχεία που αναφέρθηκαν αποτελούν πορίσματα μακροχρόνιων ερευνών και μελετών και προέρχονται αμιγώς από τη διεθνή βιβλιογραφία και αρθρογραφία. Συγκεντρώθηκαν σε μελέτη που εκπονήθηκε το 2016 με τίτλο “Η επίδραση της συνεπιμέλειας στην ψυχολογική ανάπτυξη των παιδιών χωρισμένων γονιών”, αποτελέσματα της οποίας παρουσιάστηκαν στο 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Αναπτυξιακής Ψυχολογίας.

Ακούστε όσα είπε ο κ. Γεωργιάδης και στο Ραδιόφωνο 24/7

*Ο Γιώργος Γ. Γεωργιάδης είναι Οικονομολόγος