Όχι, δεν είναι λαθρομετανάστες. Όσα πρέπει να ξέρεις για εκείνους που έρχονται στην Ελλάδα

Το Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Αμνηστίας καταγράφει συνοπτικά όλα όσα θα ήθελες να ξέρεις για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες ενώ μέσα από την καταγραφή, αναδεικνύονται τα προβλήματα της τελευταίας συμφωνίας στη Σύνοδο Κορυφής των Βρυξελλών

ΧΡΗΣΤΟΣ ΔΕΜΕΤΗΣ
21 Μαρτίου 2016 11:01

“Τρομακτική συμφωνία, που ντροπιάζει την Ευρώπη”. Αυτός είναι ο χαρακτηρισμός με τον οποίο περιέγραψε τη συμφωνία της Συνόδου Κορυφής ανάμεσα σε Ε.Ε. και Τουρκία, η Iverna McGowan, επικεφαλής του ευρωπαϊκού τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας.

Η ίδια σημειώνει πως στόχος είναι η ανακοπή των ροών από την Τουρκία προς την Ελλάδα και την Ευρώπη, και όχι η αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ το 91% είναι πρόσφυγες 45% Σύροι, 28% Αφγανοί, 18% Ιρακινοί – το 36% είναι παιδιά και το 21% γυναίκες.

Βάσει της συμφωνίας, επί της ουσίας έχουμε κατάργηση στην πράξη των διεθνών συνθηκών, με πρώτη τη συνθήκη της Γενεύης, που προβλέπουν τη χορήγηση διεθνούς προστασίας σε όσους έχουν ανάγκη. Άπαξ και όσοι θέλουν να έρθουν προς την Ευρώπη (στην συντριπτική τους πλειονότητα, πρόσφυγες) θα “ανακόπτονται”, δεν έχουν καμιά πρόσβαση σε διεθνή προστασία.

Σύμφωνα με το σχέδιο, οι μετανάστες που φτάνουν στην Ελλάδα θα οδηγούνται πίσω στην Τουρκία αν δεν κάνουν αίτηση για άσυλο στην Ελλάδα ή εάν οι αιτήσεις τους απορρίπτονται. Σε αντάλλαγμα η Τουρκία θα λάβει οικονομικά και πολιτικά οφέλη. Το πρόβλημα ωστόσο είναι ότι οι περισσότεροι μετανάστες και πρόσφυγες δεν θέλουν να υποβάλουν αίτηση για άσυλο στην Ελλάδα αλλά στη Γερμανία ή σε κάποια άλλη βόρειο ευρωπαϊκή χώρα.

Ο επικεφαλής της Διεθνούς Αμνηστίας στην Ευρώπη και την Ασία John Dalhuisen υποστηρίζει ότι “οι υποσχέσεις της ΕΕ για σεβασμό στους διεθνείς και ευρωπαϊκούς νόμους φαίνονται ύποπτοι καθώς η Ευρώπη απλά τους χρυσώνει το χάπι”. Και καταλήγει λέγοντας ότι “οι εγγυήσεις για σεβασμό των διεθνών κανόνων έρχονται σε αντίθεση με την επιστροφή των μεταναστών και προσφύγων στην Τουρκία”.

Από την άλλη, τα προγράμματα μετεγκατάστασης είναι εντελώς ανεδαφικά.

Σε σύνολο 2,5 εκατομμυρίων Σύρων μόνο στην Τουρκία, οι 72.000 που προβλέπεται να επανεγκατασταθούν είναι ένα νούμερο τουλάχιστον, αστείο. Ένα νούμερο που δείχνει πως η συμφωνία της Ε.Ε. με την Τουρκία γίνεται “για τα μάτια του κόσμου” και δεν μπορεί να επιλύσει την προσφυγική κρίση στη ρίζα της. Να σημειωθεί άλλωστε πως η απορρόφηση προσφύγων θα γίνεται με εθελοντικό τρόπο από τα κράτη – μέλη της Ε.Ε., την ώρα που η Ένωση ανέχεται εντός των κοινών εδαφών της τείχη και χώρες που φράζουν το πέρασμα σε ανθρώπους που θα έπρεπε να φιλοξενεί. Η Ουγγαρία έκλεισε και τις δομές υποδοχής, χωρίς να έχει υποστεί καμία κύρωση.

Η χειρότερη προσφυγική και ανθρωπιστική κρίση στην ιστορία μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο βρίσκεται λοιπόν στα εδάφη μας. Παρακάτω αποσαφηνίζονται ορισμένα δεδομένα που πρέπει να γνωρίζουμε.

Ποιος θεωρείται μετανάστης και ποιος πρόσφυγας;

Όπως καταγράφει η Διεθνής Αμνηστία, μετανάστης ή μετανάστρια θεωρείται ένα πρόσωπο που εγκαταλείπει τη χώρα του για να βελτιώσει τις συνθήκες της ζωής του/της, από κοινωνική ή οικονομική άποψη (πχ για να βρει καλύτερη δουλειά ή να συνεχίσει την εκπαίδευσή του).

Αντίθετα, πρόσφυγας είναι αυτός/η που εγκαταλείπει τη χώρα καταγωγής του/ης ή τον τόπο της τελευταίας ή συνήθους διαμονής του/ης εξαιτίας δικαιολογημένου φόβου δίωξης εξαιτίας της φυλής, της θρησκείας, της εθνικότητας, της συμμετοχής του/ης σε ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα ή των πολιτικών του/ης πεποιθήσεων (πραγματικών ή αποδιδόμενων) και για τον λόγο αυτό, δεν μπορεί ή δεν επιθυμεί να επιστρέψει στη χώρα του/ης. Το βασικό διεθνές δεσμευτικό κείμενο σχετικά με τα δικαιώματα των Προσφύγων είναι η Σύμβαση της Γενεύης.

Το πώς καθορίζεται το πότε ένας άνθρωπος υπάγεται στην κατηγορία αυτή και άρα θεωρείται πρόσφυγας και αποκτά τα αντίστοιχα δικαιώματα, εξαρτάται από συγκεκριμένες λεπτομέρειες, που αφορούν κατά κύριο λόγο στην ερμηνεία των όρων “φόβος” και “δεδικαιολογημένος” που συμπεριλαμβάνονται στον ορισμό και που είναι δύσκολο να αποδοθούν αντικειμενικά.

Από τη στιγμή που ένας άνθρωπος χαρακτηρίζεται πρόσφυγας, τότε δικαιούται αμέσως ένα ειδικό διαβατήριο, το διαβατήριο Nansen, με το οποίο έχει το δικαίωμα να ταξιδέψει ελεύθερα και νόμιμα σε κάθε μια από τις 116 χώρες παγκοσμίως που έχουν υπογράψει την Διακήρυξη. Ο ΟΗΕ μάλιστα αναφέρει ειδικά πως από τη στιγμή που πιστοποιείται ως πρόσφυγας, τότε είναι υπό την αιγίδα και την απόλυτη προστασία του Οργανισμού.

Εξαιτίας της δίωξης που μπορεί να αντιμετωπίσει ένας/μία πρόσφυγας, δικαιούται να προστατευθεί από μια εξαναγκαστική επιστροφή στη χώρα καταγωγής του/ης (αρχή της μη επαναπροώθησης). Αυτό σημαίνει ότι η χώρα η οποία θα τον/ην υποδεχθεί δεν μπορεί να τον/ην αναγκάσει να επιστρέψει πάλι πίσω, αντίθετα είναι υποχρεωμένη να του/ης παρέχει προστασία.

Έτσι, οι πρόσφυγες δεν θα πρέπει να διώκονται για τυχόν παράτυπη είσοδο ενώ μετά τη διαδικασία ταυτοποίησης/αναγνώρισή τους δικαιούνται να λάβουν τριετή άδεια παραμονής στη χώρα υποδοχής (άσυλο) και ταξιδιωτικά έγγραφα για να ταξιδέψουν προς άλλους προορισμούς, για συγκεκριμένη χρονική περίοδο.

Όχι, δεν είναι “λαθρομετανάστες”!

Η Διεθνής Αμνηστία δεν χρησιμοποιεί τον όρο «λαθρομετανάστης» ή «παράνομος μετανάστης» καθώς θεωρείται σωστά πως ο όρος «λαθραίος» ή «παράνομος», όχι απλώς δεν είναι δόκιμος για έναν άνθρωπο αλλά είναι και μειωτικός για την προσωπικότητά τους/της.

Επιπλέον, ο συγκεκριμένος όρος υποδηλώνει ή συνδέει τους μετανάστες με την έννοια της εγκληματικότητας (πολύ συχνά κακοπροαίρετα). Όταν ωστόσο κάποιος δεν έχει νόμιμη άδεια εισόδου ή παραμονής σε κάποια χώρα και δεν πληροί τις προϋποθέσεις για να λάβει καθεστώς διεθνούς προστασίας, θεωρείται παράτυπος μετανάστης.

Γιατί υπάρχει όλη αυτή η σύγχυση τελικά, ανάμεσα σε πρόσφυγα και μετανάστη;

Ενώ οι πρόσφυγες αντιμετωπίζονται στο διεθνές δίκαιο ως ξεχωριστή κατηγορία από τους μετανάστες, συχνά ταξιδεύουν μαζί χρησιμοποιώντας τους ίδιους μεταναστευτικούς δρόμους, πνίγονται στις ίδιες θάλασσές στη προσπάθειά τους να φτάσουν στην Ευρώπη ή πέφτουν θύματα των ίδιων κυκλωμάτων εμπορίας ανθρώπων, με αποτέλεσμα πολλές φορές να βιώνουν τις ίδιες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις χώρες μετάβασης ή στις χώρες προορισμού. Δυστυχώς είναι σύνηθες και το φαινόμενο τα ΜΜΕ να αναφέρονται μαζικά στους ανθρώπους που βρίσκονται σε κίνηση, χωρίς να ξεχωρίζουν τις διαφορετικές περιπτώσεις, δημιουργώντας εν προκειμένω μεγαλύτερη σύγχυση στην κοινή γνώμη. Σε αυτό συμβάλλει και η έλλειψη ενημέρωσης του κοινού και των σχετικών φορέων.

Αιτούντες άσυλο από την άλλη, θεωρούνται όποιοι/ες έχουν υποβάλει αίτημα προκειμένου να αναγνωρισθεί στο πρόσωπό τους η ιδιότητα του/της πρόσφυγα, ενώ η απόφαση επί του αιτήματός τους δεν έχει ακόμα εκδοθεί τελεσίδικα. Έως ότου λάβουν την επίσημη αναγνώριση της ιδιότητας του πρόσφυγα, διαθέτουν –σύμφωνα πάντα με το διεθνές προσφυγικό δίκαιο- το δικαίωμα για προστασία από μια εξαναγκαστική επιστροφή στη χώρα καταγωγής τους. Συνεπώς, οι αιτούντες άσυλο, όπως και οι επίσημα αναγνωρισμένοι πρόσφυγες, έχουν δικαίωμα παραμονής στην χώρα υποδοχής και πρόσβασης σε όλες τις νόμιμες διαδικασίες. Σημειώνεται πως οι αιτούντες άσυλο έχουν δικαίωμα πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας, στη δημόσια εκπαίδευση και εφόσον πληρούνται συγκεκριμένες προϋποθέσεις, στην εργασία.

Η Διεθνής Αμνηστία θεωρεί ότι καμία χώρα από μόνη της δεν μπορεί να ανταποκριθεί στο προσφυγικό ζήτημα και απαιτείται συνολική Ευρωπαϊκή λύση με σημαντική βοήθεια στις χώρες “πρώτης γραμμής” όπως η Ελλάδα.

Επίσης, η Διεθνής Αμνηστία αναφέρει πως οι επιχειρήσεις απώθησης στερούν από τους ανθρώπους το δικαίωμα να εξηγήσουν τις ατομικές τους περιστάσεις και να εγείρουν τυχόν ζητήματα προστασίας ή άλλα. Κατά συνέπεια συνιστούν παραβιάσεις των διεθνών υποχρεώσεων και του δικαίου της ΕΕ. Η Διεθνής Αμνηστία έχει καταγράψει καταγγελίες για τέτοιες επιχειρήσεις στην Ελλάδα και την Ευρώπη.οι οποίες συχνά συνοδεύονται και από καταγγελίες για κακομεταχείριση.

Από την άλλη, η Διεθνής Αμνηστία είναι αντίθετη στις έννοιες της “ασφαλούς χώρας καταγωγής” ή της “ασφαλούς τρίτης χώρας”. Η εισαγωγή τέτοιων εννοιών και οι νομικές και πραγματικές συνέπειες υλοποίησης και εφαρμογής τους υπονομεύουν ευθέως το καθεστώς προστασίας που προσφέρεται στους πρόσφυγες, όπως προβλέπεται από τη Σύμβαση της Γενεύης του 1951 και ισχύει σήμερα.

Ο όρος “ασφαλής χώρα” χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει την Τουρκία κατά τη συμφωνία της πιο πρόσφατης Συνόδου Κορυφής. Όρος υποκριτικός μιας και η γειτονική χώρα προβαίνει καθημερινά σε παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, Τούρκων και Κούρδων πολιτών, ενώ βαρύνεται με πολλαπλές καταδικαστικές αποφάσεις εναντίον της κυβέρνησης Ερντογάν, για φίμωση της ελευθερίας του Τύπου αλλά ακόμη και των social media.

Υπάρχουν και εκτοπισμένοι/ες στο εσωτερικό της χώρας τους;

Ο εκτοπισμένος/η στο εσωτερικό της χώρας είναι ένα άτομο που αναγκάστηκε να καταφύγει από ένα μέρος της χώρας σε ένα άλλο. Η βασική διαφορά μεταξύ ενός εκτοπισμένου στο εσωτερικό της χώρας και ενός πρόσφυγα είναι ότι ο τελευταίος διέσχισε διεθνή σύνορα. Όπως και οι πρόσφυγες, οι εκτοπισμένοι στο εσωτερικό της χώρας φεύγουν λόγω προβλημάτων όπως ο πόλεμος, οι εθνικές εκκαθαρίσεις, η θρησκευτική καταδίωξη ή ο λιμός. Οι εκτοπισμένοι στο εσωτερικό της χώρας τους δεν στερούνται των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους. Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν είναι ότι η κυβέρνησή τους αδυνατεί ή δε θέλει να τους προστατέψει παρότι είναι υποχρεωμένη να το πράττει.

Περί κράτησης αιτούντων ασύλου

Η Διεθνής Αμνηστία διαφωνεί με την κράτηση αιτούντων άσυλο. Σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο η κράτηση αιτούντων άσυλο πρέπει να συμβαίνει μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις και μόνο εάν έχουν αποδεδειγμένα κατηγορηθεί για ποινικά αδικήματα ή οι αρχές μπορούν να αποδείξουν σε κάθε μεμονωμένη περίπτωση ότι η κράτηση είναι απαραίτητη, σύμφωνη με το νόμο και ανήκει στις περιπτώσεις εκείνες που οι διεθνείς κανόνες δικαιολογούν μια τέτοια πρακτική.

Σημειώνουμε πως η Διεθνής Αμνηστία δεν αντιτίθεται στη επιστροφή αιτούντων άσυλο των οποίων οι αιτήσεις απορρίφθηκαν και δεν διατηρούν δικαίωμα να παραμείνουν στη χώρα, εφόσον όμως είχαν πρόσβαση σε νόμιμες, δίκαιες και αποτελεσματικές διαδικασίες εξέτασης του αιτήματος τους και με την προϋπόθεση πως η επιστροφή τους μπορεί να πραγματοποιηθεί με ασφάλεια, αξιοπρέπεια και με απόλυτο σεβασμό προς τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Τι ισχύει σχετικά με την κράτηση και απέλαση των παράτυπων μεταναστών;

Το διεθνές δίκαιο είναι ξεκάθαρο: η ελευθερία του ατόμου πρέπει να αποτελεί πάντα την προτεραιότητα και αυτό ισχύει ακόμα και για τους ανθρώπους που δεν έχουν το δικαίωμα να παραμείνουν στην επικράτεια μιας χώρας. Εφόσον δεν υπάρχει καταδίκη για κάποιο ποινικό αδίκημα (η παράτυπη είσοδος δεν θα πρέπει να αποτελεί τέτοιο αδίκημα) σκοπός της κράτησης είναι η απομάκρυνση από την χώρα. Η κράτηση αυτή δεν έχει ποινικό χαρακτήρα (είναι διοικητού τύπου) και δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται ως εργαλείο μεταναστευτικής πολιτικής (πχ για τιμωρία και αποτροπή). Στην περίπτωση που μετά από σύννομες διαδικασίες και εφόσον εξασφαλιστεί ότι δεν υπάρχει κίνδυνος σοβαρών παραβιάσεων στη χώρα προέλευσης του μετανάστη/τριας και ότι υπάρχει η δυνατότητα απομάκρυνσης από τη χώρα, οι αρχές έχουν το δικαίωμα να ξεκινήσουν τις σχετικές διαδικασίες απέλασης.

Σε αυτή την περίπτωση η κράτηση θα πρέπει να αποτελεί μόνο την έσχατη λύση και μόνο αφότου άλλα εναλλακτικά μέσα (πχ χρηματική εγγύηση, υποχρέωση τακτικής παρουσίας σε αστυνομικά τμήματα ή παράδοση εγγράφων) έχουν αποτύχει να επιτύχουν το σκοπό της απομάκρυνσης. Σε κάθε περίπτωση η όποια κράτηση παύει να είναι νόμιμη σε περίπτωση που διαπιστωθεί ότι δεν υπάρχει ρεαλιστική δυνατότητα απομάκρυνσης.

Οι μετανάστες/στριες, ασχέτως του καθεστώτος τους, έχουν βασικά δικαιώματα στην αξιοπρέπεια. Έτσι, τυχόν κράτηση θα πρέπει να γίνεται πάντα σε ειδικά σχεδιασμένους χώρους (πχ όχι σε φυλακές ή αστυνομικά κρατητήρια), όπου θα έχουν πρόσβαση σε νομική αρωγή και πληροφόρηση και θα προστατεύονται από κάθε είδους βία. Σημειώνεται επίσης πως η Διεθνής Αμνηστία αντιτίθεται στην κράτηση παιδιών σε κάθε περίπτωση.