Πρόσφυγες ή μετανάστες – Ποιος αποφασίζει το προφίλ τους;

Η σειρά αλλαγών στην πολιτική της χώρας όσων αφορά τους αιτούντες άσυλο, η οποία ανακοινώθηκε την Δευτέρα μετά την ολοκλήρωση του υπουργικού συμβουλίου, κινείται στην βάση ενός συμπεράσματος. Όπως είπε ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Στέλιος Πέτσας: «Με βάση την ανάλυση των στατιστικών στοιχείων εθνικότητας όσων εισέρχονται στη χώρα, κοινή πεποίθηση είναι ότι πλέον πρόκειται για μεταναστευτικό πρόβλημα και όχι προσφυγικό».

Το παραπάνω συμπέρασμα στο οποίο έχει καταλήξει η κυβέρνηση, γεννά δύο ερωτήματα. Καταρχάς τι δείχνουν τα στοιχεία των αφίξεων και κατά δεύτερον, μπορεί η χώρα προέλευσης να δείχνει αν μιλάμε για πρόσφυγες ή μετανάστες; Αφήνοντας στην άκρη τις παραληρηματικές φωνές το News 24/7 επιχειρώντας να απαντήσει στα δύο αυτά ερωτήματα ανέτρεξε αρχικά στα στατιστικά και τις καταγραφές.

Σημειώνεται πως σε χθεσινή τηλεοπτική εμφάνιση, μιλώντας για τις αφίξεις αιτούντων άσυλο στη χώρα, ο υπουργός Ανάπτυξης και Επενδύσεων, Άδωνις Γεωργιάδης δήλωσε:«Σήμερα, για να ξέρουμε τα νούμερα, στον συνολικό αριθμό, από τη Συρία προέρχεται το 7%. Γι αυτό και δεν είναι προσφυγικό πια το ζήτημα. Είναι λαθρομεταναστευτικό»

Τα στοιχεία των ελληνικών αρχών

Κοιτώντας τα στοιχεία, σύμφωνα με όσα έχει συγκεντρώσει από τις ελληνικές αρχές η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, οι αφίξεις στην Ελλάδα μέσω θαλάσσης ή από τον Έβρο, από τις αρχές του 2019 ως και την 31η Αυγούστου, έχουν ως εξής:

Πρώτοι είναι οι Αφγανοί, με ποσοστό 38,8% (9.935). Ακολουθούν οι Σύροι με ποσοστό 20.6% (5.260), έπονται οι Κονγκολέζοι με ποσοστό 9.5% (2.422), Ιρακινοί με ποσοστό 7.8% (1.989), Παλαιστίνιοι με ποσοστό 6.6% (1.687), Ιρανοί με ποσοστό 1,9% (483), ενώ ποσοστό 13.8% (3.531), υπάγεται στην κατηγορία «άλλες εθνικότητες».

Επίσης, στα στοιχεία που αφορούν τον Σεπτέμβριο του 2019, σύμφωνα με τη Γενική Αστυνομική Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου, στη Λέσβο έφθασαν 5.017 άνθρωποι. Από αυτούς το 63% ήταν από το Αφγανιστάν και το 22% από τη Συρία. Συνολικά, σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, μέσω θαλάσσης ,τον Σεπτέμβριο στα νησιά του Αιγαίου έφτασαν 10.258 άνθρωποι.

Αναφορικά με τις συνθήκες από τις οποίες επιδιώκουν να ξεφύγουν όσοι φτάνουν στην Ελλάδα, πέρα από την γνωστή κατάσταση των τελευταίων χρόνων στη Συρία, υπενθυμίζεται πως στο Αφγανιστάν, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του BBC, μέσα στον Αύγουστο έπεφταν νεκροί καθημερινά 74 άνθρωποι.

Πέραν των στατιστικών, το News 24/7 απευθύνθηκε στην Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, τη Διεθνή Αμνηστία, την ΜΚΟ HumanRights 360 και τον καθηγητή Ευρωπαϊκού δικαίου και πολιτικών του Παντείου Πανεπιστημίου Βασίλη Χατζόπουλο, προκειμένου να σχολιάσουν τις ανακοινώσεις της κυβέρνησης.

Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ: “Η συντριπτική πλειοψηφία όσων έρχονται έχει προσφυγικό προφίλ”

Μιλώντας στο News 24/7, η Στέλλα Νάνου, εκπρόσωπος της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, δηλώνει: «H συντριπτική πλειοψηφία των νεοαφιχθέντων στα ελληνικά νησιά συνεχίζουν να είναι άνθρωποι με προσφυγικό προφίλ. Σύμφωνα με τα στοιχεία των ελληνικών αρχών (λιμενικό-αστυνομία), προέρχονται κυρίως από Αφγανιστάν (39%) και Συρία (21%) και δευτερευόντως από χώρες όπως το Ιράκ, Παλαιστίνη, Σομαλία, Λαϊκή Δημοκρατία Κονγκό, περιοχές όπου επικρατεί ανασφάλεια, συγκρούσεις, βία και παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι άνθρωποι αυτοί δεν έχουν άλλη επιλογή από το να εγκαταλείψουν τη χώρα τους για να αναζητήσουν ασφάλεια ενώ η Ελλάδα, όπως και άλλες χώρες που έχουν υπογράψει τη Σύμβαση της Γενεύης για το Καθεστώς του Πρόσφυγα, έχουν τη νομική υποχρέωση να επιτρέπουν στους πρόσφυγες να έχουν πρόσβαση στην επικράτεια και τη διαδικασία ασύλου ώστε να αναζητήσουν προστασία. Επομένως, η χορήγηση ασύλου δεν αποτελεί πράξη «φιλανθρωπίας» ούτε εναπόκειται στη διακριτική ευχέρεια της Ελλάδας, αλλά υποχρέωσή της με βάση τις διεθνείς συνθήκες, την ευρωπαϊκή και την ελληνική νομοθεσία.

Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι δεν μπορεί να κριθεί ποιος είναι πρόσφυγας και ποιος όχι αποκλειστικά και μόνο από τη χώρα καταγωγής. Η κρίση αυτή γίνεται έπειτα από εξατομικευμένη εξέταση του κάθε αιτήματος ασύλου, μέσα από ουσιαστική συνέντευξη και τη συνεκτίμηση νομικών και πραγματικών δεδομένων – περιλαμβανομένης και της ανάλυσης πληροφοριών σχετικά με τη χώρα καταγωγής.

Ουσιαστική υπενθύμιση: το δικαίωμα στο άσυλο αποτελεί θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα. Δεν αποτελεί έγκλημα το να ζητά κανείς άσυλο, ακόμα και αν έχει μπει στη χώρα με παράτυπο τρόπο.

Σακελλαρίδης: “Ας κάνουν μια βόλτα στο διαδίκτυο να μάθουν τι συμβαίνει στις χώρες προέλευσης”

Ο Γαβριήλ Σακελλαρίδης, Διευθυντής του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας, υπογραμμίζει στο News 24/7 πως από τις κυβερνητικές δηλώσεις προκύπτει επικίνδυνη άγνοια: «Πρώτα από όλα, το αν οι ροές είναι προσφυγικές ή μεταναστευτικές, δεν είναι αρμόδια να το κρίνει καμία κυβέρνηση, αλλά οι αρμόδιες επιτροπές. Αυτό που πρέπει να γνωρίζει η κυβέρνηση είναι ότι οι κρίσεις για το άσυλο γίνονται με βάση την εξέταση της κάθε περίπτωσης εξατομικευμένης και με βάση τους κινδύνους που διατρέχει προσωπικά ο κάθε άνθρωπος σε περίπτωση που γυρίσει στην χώρα του. Επομένως, είναι αδιανόητο να χαρακτηρίζεται συλλήβδην μία χώρα ως ασφαλής και με βάση αυτό να μην χορηγείται άσυλο σε κάποιον, αφού ο άνθρωπος αυτός μπορεί για λόγους εθνικούς, φυλετικούς, θρησκευτικούς, πολιτικούς ή ακόμα για λόγους σεξουαλικού προσανατολισμού να κινδυνεύει με διώξεις στην χώρα του.

Αυτό δεν μπορεί να το γνωρίζει εκ των προτέρων κανένας νομοθέτης. Αλλά ακόμα και βάση των επίσημων στοιχείων της Ύπατης Αρμοστείας η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων που έχουν φτάσει στην χώρα μας το 2019 προέρχονται από χώρες που σύμφωνα με όλους τους διεθνείς οργανισμούς υπάρχουν όλες εκείνες οι προϋποθέσεις που συντρέχουν στον χαρακτηρισμό κάποιου ως πρόσφυγα. Το 38,8% προέρχεται από το Αφγανιστάν, το 20,6% από τη Συρία, το 9,5% από το Κονγκό, το 7,8% από το Ιράκ και το 6,6% από την Παλαιστίνη.

Αν κάποιος έχει αμφιβολίες για το τί συμβαίνει στις χώρες αυτές, ας κάνει μία στοιχειώδη αναζήτηση στο διαδίκτυο για να μάθει ή ας συμβουλευτεί τις εκθέσεις τις Ύπατης Αρμοστείας ή της Διεθνούς Αμνηστίας. Το επικίνδυνο είναι ότι τέτοιου είδους ισχυρισμοί από την πλευρά της κυβέρνησης είτε αγνοούν επιδεικτικά τα στοιχεία των προσφυγικών ροών στην Ελλάδα είτε αγνοούν τις συνθήκες στις χώρες αυτές αλλά και τον ορισμό του «πρόσφυγα» με βάση τις διεθνείς συμβάσεις. Σε κάθε περίπτωση η άγνοια είναι ο κοινός τόπος και η άγνοια είναι επικίνδυνη».

HumanRights 360: «Νομικό και πολιτικό λάθος»

Σύμφωνα με την Ελένη Τάκου, αναπληρώτρια διευθύντρια της HumanRights360, η δήλωση περί μεταναστευτικού προβλήματος είναι εσφαλμένη και αποπροσανατολιστική: «Αυτή η δήλωση είναι νομικά και πολιτικά εσφαλμένη. Νομικά, διότι ένα βασικό στοιχείο που συσκοτίζεται σε όλη αυτήν τη συζήτηση είναι ότι το καθεστώς του πρόσφυγα αποδίδεται στα άτομα που αντιμετωπίζουν εξατομικευμένο φόβο δίωξης και όχι αποκλειστικά σε όσους προέρχονται από εμπόλεμες ζώνες. Πολιτικά, διότι όταν μελέτη της Παγκόσμιας Τράπεζας επισημαίνει ότι μέχρι το 2050 θα έχουν εγκαταλείψει τα σπίτια τους τουλάχιστον 150 εκατομμύρια άνθρωποι λόγω κλιματικής αλλαγής μόνο, αυτή η κουβέντα δεν έχει κανένα νόημα στον δημόσιο διάλογο. Αυτό που πραγματικά έχει νόημα είναι να αφήσουμε τη νομικίστικη επικοινωνιακή ρητορεία και να μεταφέρουμε τη μάχη εκεί που πραγματικά πρέπει να δοθεί: στην Ευρώπη».

Χατζόπουλος: “Υπάρχει η έννοια της “ασφαλούς χώρας προέλευσης” αλλά το τεκμήριο μπορεί να καταρριφθεί”

Τέλος, ο καθηγητής Ευρωπαϊκού Δικαίου και Πολιτικών του Παντείου Πανεπιστημίου, Βασίλης Χατζόπουλος αναλύει στο News 24/7: «Καταρχάς να κάνουμε τον διαχωρισμό. Οι πρόσφυγες φεύγουν επειδή διώκονται, οι μετανάστες φεύγουν οικειοθελώς. Αυτή είναι η θεωρία. Στο πλαίσιο χάραξης πολιτικής, τα κράτη είναι ελεύθερα να πουν ότι δεν θέλουν κανέναν μετανάστη, με εξαίρεση τα μέλη της οικογενείας των μεταναστών που βρίσκονται ήδη στη χώρα. Απεναντίας, δεν είναι δικαίωμά τους να πουν ότι δεν δέχονται πρόσφυγες που δικαιούνται άσυλο, καθώς αυτό παραβιάζει τη συνθήκη της Γενεύης και το ενωσιακό δίκαιο. Το αίτημα ασύλου όμως είναι πάντα ατομικό. Δηλαδή το γεγονός πως κάποιος είναι Ιρανός, δε σημαίνει ότι είναι απαραιτήτως μετανάστης. Μπορεί να διώκεται για τις πολιτικές του πεποιθήσεις.

Υπάρχει η έννοια της «ασφαλούς χώρας προέλευσης», η λίστα δηλαδή με τις χώρες που κατά τεκμήριο σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, δεν παραβιάζουν τις στοιχειώδεις αρχές αξιοπρέπειας κλπ. Το τεκμήριο αυτό βέβαια μπορεί και να καταρριφθεί. Η αναφορά στη χώρα προέλευσης ωστόσο, είναι ένα από τα μέσα που χρησιμοποιούμε για να φτάσουμε σε ένα συμπέρασμα για το αν κάποιος χρίζει ή όχι διεθνούς προστασίας. Συνεπώς, η αλλαγή στους πληθυσμούς που φτάνουν στη χώρα, μπορεί να οδηγήσει σε ένα συμπέρασμα ότι αρκετοί από αυτούς τους ανθρώπους μπορεί να μην δικαιούνται ασύλου. Νομίζω ότι αλήθεια είναι κάπου στη μέση. Όταν το 2015 από τους 3.000 ανθρώπους που περνούσαν το Αιγαίο την ημέρα, οι 2.000 ήταν Σύροι, μπορούσε εύκολα κανείς να καταλάβει πως υπήρχε ένα θέμα προστασίας. Όταν το 2019, ο αριθμός των άλλων εθνοτήτων που περνούν είναι μεγαλύτερος σε αναλογία, σημαίνει είτε ότι έχει πρακτικά χειροτερέψει η κατάσταση στις χώρες τους, είτε πως έχουν καταλάβει ότι ο τρόπος να μπουν στην Ευρώπη, είναι ζητώντας άσυλο.

Να σημειώσουμε εδώ, τέλος, πως η διαφορά μεταξύ οικειοθελούς και μη αναχώρησης είναι σχετική. Αν ένα τσουνάμι έχει καταστρέψει το χωριό σου, δεν δικαιούσαι ασύλου, ωστόσο δεν μπορούμε να πούμε ότι έφυγες οικειοθελώς. Και το επόμενο μεγάλο κύμα ανθρώπων που θα μετακινηθούν θα είναι οι κλιματικοί μετανάστες. Όταν οι θερμοκρασίες στη Βόρεια Αφρική σε 20 χρόνια θα είναι αφόρητες, όσοι φύγουν τι θα είναι; Πρόσφυγες ή μετανάστες;»