Όλγα Θεμελή στο News 24/7: “Γιατί ένα θύμα επιλέγει να μη μιλήσει”

Αν κάνεις πιστεύει ότι η περίπτωση της Σοφίας Μπεκατώρου είναι μοναδική, ή τέλος πάντων, από τις λίγες σχετικές, πλανάται. Σχεδόν καθημερινά οι αρχές ενημερώνονται για ανάλογες καταγγελίες ενώ-και αυτό είναι το περισσότερο ανησυχητικό- οι περισσότερες περιπτώσεις αποκρύπτονται για μία σειρά από λόγους. Η Όλγα Θεμελή, καθηγήτρια Εγκληματολογικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης, έχει αφιερώσει ένα μεγάλο μέρος της επαγγελματικής και ακαδημαϊκής καριέρας της στα θύματα, ενήλικα και ανήλικα. Της θέσαμε λοιπόν τρία γενικά ερωτήματα με αφορμή την υπόθεση Μπεκατώρου. Από τις απαντήσεις θα αποκαλυφθεί μπροστά στα μάτια σας μία δυστοπία η οποία δεν τιμά την ελληνική πολιτεία ούτε τους πολίτες αυτής της χωρας.

Από τη στιγμή που έγινε πολύ γνωστό το θέμα Μπεκατώρου, το ερώτημα “γιατί το θύμα μίλησε τώρα” έρχεται και επανέρχεται ως απάντηση στα χείλη των αδαών. Τι μπορούμε να πούμε; Τι συμβαίνει επίσης όταν το θύμα είναι ανήλικο;

Επιτρέψτε μου να επισημάνω την εκ νέου ανακάλυψη του τροχού σε μια χώρα η οποία αποφεύγοντας διαχρονικά, να φωτίσει τα σκοτάδια και να προστατέψει την ανηλικότητα, διερωτάται με περίσσια υποκρισία γιατί άραγε τα θύματα σεξουαλικής παραβίασης δε μιλούν για ό,τι έχουν υποστεί ή γιατί επιλέγουν να αποκαλύψουν μετά την παρέλευση ενός μεγάλου χρονικού διαστήματος από την τέλεση της πράξης. Η σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών αποτελεί την πιο αντιπροσωπευτική περίπτωση αφανούς εγκληματικότητας και για το λόγο αυτό εύκολα γίνεται κατανοητό ότι οι τρομακτικοί αριθμοί και τα υψηλά στατιστικά νούμερα, όπως αυτά αποτυπώνονται σε ερευνητικά ευρήματα, καταδεικνύουν μέρος μόνο του φαινομένου.

Οι αριθμοί μπορεί μεν να αντιπροσωπεύουν τεκμηριωμένες περιπτώσεις οι οποίες καταγγέλθηκαν και είδαν το φως της δημοσιότητας, αποτυγχάνουν ωστόσο να αντικατοπτρίσουν το πραγματικό μέγεθος του προβλήματος. Στη συντριπτική τους πλειονότητα τα θύματα επιλέγουν την απόκρυψη της παραβίασής τους καθώς η αποκάλυψη φαντάζει για αυτά ακόμα πιο τρομακτική. Μια σειρά από παράγοντες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην απόφαση ενός θύματος να μιλήσει ή μη: το φύλο, η ηλικία, η ιδιαίτερη σχέση με το δράστη, το πλαίσιο στο οποίο αυτή έλαβε χώρα, το είδος της σεξουαλικής παραβίασης, η ποιότητα των σχέσεων με την οικογένεια, οι αντιλήψεις και οι πεποιθήσεις της κοινωνίας στην οποία ζει, ο φόβος για αντίποινα από το θύτη, ο κίνδυνος στιγματισμού και αμφισβήτησης της αλήθειας των ισχυρισμών, ο διασυρμός που θα ακολουθήσει μετά τη δημοσιοποίηση του συμβάντος, η ενορχηστρωμένη προσπάθεια συγκάλυψης από όσους ενδεχομένως γνώριζαν.

Παράλληλα η ολοκληρωτική επιβολή του δράστη, η υποταγή, η μαθημένη αβοηθησία, η παγίδευση, ο συμβιβασμός, η δημιουργία συναισθημάτων ντροπής και συνενοχής, η ανάγκη για τη διασφάλιση της ακεραιότητας της οικογένειας, ο φόβος δημοσιοποίησης της υπόθεσης στα ΜΜΕ, απομακρύνουν την πιθανότητα φανέρωσης της αλήθειας. Το θύμα βιώνει μια καφκική κατάσταση συντριβής, φόβου, ψυχικής αποδιοργάνωσης και υπέρμετρου πόνου. Η σιωπή και επιλέγεται ως ύστατη καταφυγή από τα δεινά που έχει υποστεί, καθώς η αποκάλυψη φαντάζει τρομακτικότερη. Γνωρίζουμε ότι στην πλειονότητά τους τα ανήλικα θύματα δε θα μιλήσουν ποτέ. Σύμφωνα με ερευνητικά αποτελέσματα, το 30 με 80 τοις εκατό των παιδιών αρνείται να αποκαλύψει τη θυματοποίησή του μέχρι την ενηλικίωσή του. Αλλά ακόμα και κατά την ενήλικη ζωή η πλειονότητα των θυμάτων δε θα μιλήσει ποτέ. Η δια βίου απόκρυψη επιλέγεται συνειδητά. Στη περίπτωση μάλιστα των αγοριών η αποσιώπηση της παραβίασης αποτελεί τον κανόνα.

Δεν μπορεί όμως να μη καταδειχτούν οι απαράδεκτες πρακτικές επαναθυματοποίησης που δυστυχώς ακολουθούν στις περιπτώσεις των θυμάτων εκείνων που αποφασίζουν να δημοσιοποιήσουν το μυστικό τους. Ίσως να μην είναι ευρέως γνωστό ότι παρά τη θεσμοθέτηση ειδικού νομοθετικού πλαισίου για τα ανήλικα θύματα, τις επιταγές της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού και της θεμελιώδους αρχής της φιλικής προς τα παιδιά δικαιοσύνης, στη δική μας έννομη τάξη η κακοποίηση -από το Σύστημα αυτή τη φορά- συνεχίζεται με δραματικότερο ακόμα τρόπο για χρόνια. Τα κακοποιημένα παιδιά στην Ελλάδα αναγκάζονται να επαναλάβουν την ιστορία τους στους φορείς του Συστήματος Ποινικής Δικαιοσύνης, δεκάδες φορές σε δεκάδες επαγγελματίες δίχως καμία εκπαίδευση.

Γνωρίζετε ότι οι ανήλικοι καλούνται να καταθέσουν αναρίθμητες φορές; Προανάκριση, κύρια ανάκριση, ακροαματική διαδικασία, πραγματογνωμοσύνη, ιατροδικαστική εξέταση… ένας αγώνας άγονος, τις περισσότερες φορές καθώς δεν υπάρχουν στις περιπτώσεις ιατροδικαστικά ευρήματα; Γνωρίζετε ότι το εξειδικευμένο πρωτόκολλο δικανικής συνέντευξης των θυματοποιημένων παιδιών δεν εφαρμόζεται στη χώρα μας, χρόνια μετά τη θέσπισή του, με αποτέλεσμα οι καταθέσεις να λαμβάνονται με το πλέον ακατάλληλο τρόπο, καταστρέφοντας οποιαδήποτε πιθανότητα αποκάλυψης της αλήθειας; Γνωρίζετε ότι τα παιδιά εξακολουθούν σήμερα να καλούνται σε αστυνομικά τμήματα, ιατροδικαστικές υπηρεσίες, εισαγγελίες, ανακριτικά γραφεία, σε υπηρεσίες ψυχικές υγείας ξανά και ξανά για χρόνια, αν και θα έπρεπε να καταθέτουν ήδη από το 2017, μια μόνο φορά με τη βοήθεια εκπαιδευμένου δικανικού ψυχολόγου σε ειδικούς, φιλικούς προς αυτά διαμορφωμένους χώρους, τα περίφημα «Σπίτια του Παιδιού»;

Γνωρίζετε ότι παρά τη βασική δικονομική αρχή της απονομής της δικαιοσύνης, συχνά σχετικές υποθέσεις, τελεσιδικούν τουλάχιστον μια δεκαετία μετά την καταγγελία της πράξης, «ισοπεδώνοντας» και «καταπίνοντας» ολοκληρωτικά την παιδική του ηλικία του θύματος που έχει πια ενηλικιωθεί καταθέτοντας ακόμα; Γνωρίζετε ότι στη χώρα μας δεν υπάρχει ένας κεντρικός επίσημος φορέας καταγραφής των περιστατικών, ούτε καν αντιμετώπισής τους, όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο; Ότι δε θεωρείται αναγκαία η εκπαίδευση των επαγγελματιών που δουλεύουν με κακοποιημένα παιδιά; Ότι δεκάδες κακοποιημένων ανηλίκων που απομακρύνονται από το οικείο πλαίσιο οδηγούνται για να παραμείνουν μήνες, σε θαλάμους νοσηλείας δημόσιων νοσοκομείων για «προστατευτική φύλαξη» καθώς η πολιτεία δε διαθέτει τίποτα άλλο; Και διερωτάται κανείς γιατί δεν μιλούν, επιρρίπτοντας τους μάλιστα και ευθύνες, αμφισβητώντας ακόμα και την αξιοπιστία των ισχυρισμών τους;

Ποιος είναι ο μηχανισμός της συγκάλυψης που συνήθως αναπτύσσεται σε τέτοιου είδους περιπτώσεις;

Γνωρίζουμε τόσο σε διεθνές όσο και σε εθνικό επίπεδο ότι ο σκοτεινός αριθμός της παραβίασης της γενετήσιας σφαίρας είναι υψηλός όχι μόνο μέσα στο στενό πλαίσιο της οικογένειας αλλά και σε χώρους συνύπαρξης ανηλίκων όπως εκείνος των ιδρυμάτων παιδικής προστασίας, της εκκλησίας και του αθλητισμού. Οι ιδιαίτερες τακτικές παγίδευσης απειλών και εκφοβισμού, οι ασύμμετρες σχέσεις άμεσης εξάρτησης, η δυναμική που αναπτύσσει η ομάδα στην προσπάθεια απόκρυψης του μυστικού και η εδραίωση μιας ιδιότυπης «ομερτά» δεν αφήνουν κανένα περιθώριο αποκάλυψης. Είναι εκείνες οι περιπτώσεις των εκατό αποχρώσεων του μαύρου.

Πόσο γρήγορα ξεχάστηκε η υπόθεση του προπονητή μπάσκετ και των δεκάδων θυμάτων στο Ρέθυμνο, πόση μεγάλη προσπάθεια καταβλήθηκε για την απόκρυψη επί πολλά συναπτά έτη των αποτρόπαιων εγκλημάτων του διευθυντή και πρόεδρου του ιδρύματος στον Πειραιά, βραβευμένου μάλιστα ακόμα από την Ακαδημία Αθηνών για τις υπηρεσίες του στην Πολιτεία και πώς «πέρασε» σχεδόν απαρατήρητη η εμπλοκή σε υπόθεση trafficking και παιδεραστίας γνωστού πολικού προσώπου και η καταδίκη του για το αδίκημα της ασέλγειας σε βάρος ανηλίκων κατά συρροήν και κατ’εξακολούθηση;

Ωφελεί σ’ αυτές τις περιπτώσεις τα θύματα η μεγάλη δημοσιότητα όχι μόνο στα συμβατικά ΜΜΕ αλλά και στα social media;

Οφείλουμε πολλά σε όσες και όσους σπάνε τη σιωπή και έχουμε χρέος να τους τιμήσουμε καταβάλλοντας κάθε δυνατή προσπάθεια ανάδειξης της αλήθειας και απόδοσης δικαιοσύνης, ειδικά μάλιστα σε περιπτώσεις κατά τις οποίες δράστες είναι δημόσια πρόσωπα. Τα δε ΜΜΕ μπορεί να αποδειχθούν σημαντικοί αρωγοί. Υπάρχει άλλωστε καλύτερο παράδειγμα από την περίφημη δημοσιογραφική ομάδα «Spotlight» της αμερικανικής εφημερίδας «Boston Globe» η οποία έφερε στο φως ανατριχιαστικές ιστορίες που κρύβονταν από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία;

Ωστόσο είναι αδιαπραγμάτευτος πάντα ο όρος τήρησης κάθε δεοντολογικής αρχής. Δυστυχώς σχετικές υποθέσεις τυγχάνουν συχνά απαράδεκτων χειρισμών με αποτέλεσμα από τη μια την επαναθυματοποήση, το διασυρμό και τη διαπόμπευση του θύματος και από την άλλη τη δημιουργία ενός αδηφάγου κοινού που διψά όλο και περισσότερο για πλήρη «κατακρεούργηση» του ανυποψίαστου θύματος.

Αναζητείται αναμφίβολα η δημιουργία ενός άλλου δημοσιογραφικού πολιτισμού που αντιστέκεται στον κανιβαλισμό και στις μεγάλες «εκπτώσεις».Θέλει αρετή και τόλμη η καταβύθιση στο σκοτάδι για την ανάδειξη της αλήθειας, απαιτεί θάρρος και γενναιότητα η αποκάλυψη του μυστικού και προϋποθέτει την ύπαρξη ενός Κράτους Δικαίου η όποια προσπάθεια προστασίας και προάσπισης της θυματοποιημένης ανηλικότητας.

Κι ένα μυστικό ακόμα: η Πολιτεία επιδεικνύει διαχρονικά εγκληματική αδιαφορία, δίχως καμία αιδώ. Διερωτάστε ακόμα γιατί μόλις ανακαλύψαμε έκπληκτοί την κορυφή του παγόβουνου;

Η Όλγα Θεμελή είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Εγκληματολογικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.

Διαβάστε τις Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο, με την αξιοπιστία και την εγκυρότητα του News247.gr.