2018: Μια χρονιά #MeToo από την αρχή μέχρι το τέλος

Το 2018 σημαδεύτηκε βαθιά από το κίνημα #MeToo κατά της σεξουαλικής εκμετάλλευσης των γυναικών. Σε τι συμπεράσματα οδηγεί ο απολογισμός, μετά από έναν γεμάτο χρόνο δηλώσεων περί φεμινισμού, διεκδίκησης της ισότητας, ανοιχτών καταγγελιών περί μισθολογικού χάσματος και προσωπικών αποκαλύψεων; Με ποιο τρόπο έχει επηρεάσει τις γυναίκες αλλά και τους άντρες όλο αυτό το κύμα καταγγελιών και ευαισθητοποίησης; Έχει αλλάξει κάτι επί της ουσίας;

Η απαραίτητη αναδρομή

Όλα ξεκίνησαν με ένα δημοσίευμα των New York Times για τον Harvey Weinstein τον Οκτώβρη του 2017. 80 γυναίκες κατηγορούν τον μεγαλοπαραγωγό του Hollywood για σεξουαλική παρενόχληση και απόπειρα βιασμού. Λίγο αργότερα, η ηθοποιός Alyssa Milano καλεί μέσω Twitter όποια κι όποιον έχει δεχθεί σεξουαλικής φύσεως επίθεση ή παρενόχληση να απαντήσει στο tweet της γράφοντας “me too”. Η καταγραφή των πρώτων 24 ωρών, συγκλονιστική. 500.000 αναφορές στο Twitter και 12 εκατομμύρια αντίστοιχα στο Facebook. Tα social media λαμβάνουν δράση κι φέρνουν εις πέρας μία από τις πιο καθοριστικές αποστολές στην ιστορία τους. Ο ρόλος που διαδραματίζουν, ουσιαστικός, λεπτός και καταιγιστικός, όπως άλλωστε και τα media μέσα από τα οποία ακούγεται η φωνή κατά της σεξουαλικής εκμετάλλευσης των γυναικών. To hashtag #ΜeToo συνιστά ένα από τα πιο επιδραστικά επικοινωνιακά εργαλεία στην ιστορία του Twitter, με virality που υπερέβη τις όποιες προβλέψεις. Παράλληλα, ένα δεύτερο μικρότερης κλίμακας hashtag, το #itwasme, καλεί τους θύτες να απολογηθούν δημοσίως, ή τουλάχιστον να δείξουν ότι γνωρίζουν πως οι πράξεις τους ξεπέρασαν τα όρια.

Μια χρονιά «Αποκάλυψη»

Το 2018, το κίνημα #ΜeToo είναι πλέον μία πραγματικότητα που ανανεώνεται κάθε τόσο με νέες καταγγελίες. Μέσα στον χρόνο αυτό, πολλοί υψηλά ιστάμενοι κύριοι από το χώρο της σόουμπιζ, της πολιτικής και των media αντιμετωπίζουν κατηγορίες που κινούνται από το επίπεδο της ανάρμοστης συμπεριφοράς, έως και τη στυγνή σεξουαλική κακοποίηση. Ανάμεσα στη λίστα των διάσημων αντρών για τους οποίους δημοσιοποιήθηκαν καταγγελίες, εντοπίζονται τα ονόματα των ηθοποιών Kevin Spacey, Morgan Freeman, James Franco, Michael Douglas και Gerard Depardieu, των φωτογράφων μόδας Patrick Demarchelier, Greg Kadel, Mario Testino και Bruce Weber, του μάγου David Copperfield, σκηνοθετών όπως οι Lars Von Trier και Paul Haggis, του Γενικού Εισαγγελέα της Νέας Υόρκης, Eric Schneiderman. Τύποι με βεβαρημένο παρελθόν, όπως ο Woody Allen, ο Roman Polanski και ο Bill Cosby, απαξιώνονται και μποϊκοτάρονται αποφασιστικά από τη βιομηχανία που τους ανέθρεψε. Μέσα σε ένα κλίμα έντονου συμβολισμού, οι γυναίκες του Hollywood διασχίζουν μαυροφορεμένες το κόκκινο χαλί, εκφράζοντας μ’ αυτόν τον τρόπο το μήνυμα του Time’s Up.

Διάσημες γυναίκες με επιδραστικό λόγο, όπως η Uma Therman, η Gwyneth Paltrow, η Salma Hayek, η Melissa Thompson, η Αshley Judd και πολλές ακόμα έχουν πολλά να πουν για τον Harvey Weinstein. Η Natalie Portman επικαλείται «κλίμα σεξουαλικής τρομοκρατίας» και μιλάει ανοιχτά για σεξουαλική παρενόχληση που δέχτηκε σε ηλικία 13 ετών γυρίζοντας το πρώτο της φιλμ, το “Leon”: «Κάποια στιγμή συνειδητοποίησα πως ενώ νόμιζα ότι δεν μου είχε συμβεί κάτι, τελικά είχα 100 ιστορίες να αφηγηθώ» δήλωσε χαρακτηριστικά αναφερόμενη σε καταστάσεις που όταν συνέβαιναν, εκείνη εξελάμβανε ως «κομμάτι αυτής της δουλειάς», αλλά στην πραγματικότητα ήταν ατόφια περιστατικά σεξισμού και παρενόχλησης.

Η Sandra Bullock είναι μια ακόμα διάσημη γυναίκα που αποκαλύπτει δημόσια πως έπεσε θύμα σεξουαλικής παρενόχλησης στην εφηβεία. Όπως είπε σε συνέντευξή της: «Δεν είναι μόνο για τις ηθοποιούς – είναι για τη single μαμά που της έχουν επιτεθεί, την έχουν προσβάλλει και την έχουν κακοποιήσει σεξουαλικά και προσπαθεί να βγάλει ασφαλής την κάθε της μέρα. Είναι καθήκον μας να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να βοηθήσουμε. Μπορώ ασφαλώς να πω ότι δεν υπάρχει ένας άνθρωπος που να ξέρω που να μην έχει βιώσει κάποιου είδους παρενόχληση ή που να μην ξέρει κάποιον στον οποίο να έχει συμβεί. Μου συνέβη όταν ήμουν 16. Και ως έναν βαθμό παραλύεις γιατί σκέφτεσαι “θα με πιστέψει κανείς;” Και ειδικά τότε; Όχι. Μέχρι πρόσφατα ήταν το θύμα που κουβαλούσε τη ντροπή, όχι ο θύτης. Αλλά μεγαλώνουμε τα παιδιά μας να είναι ατρόμητα. Ή τουλάχιστον ελπίζω ότι μεγαλώνω τα παιδιά μου με αυτόν τον τρόπο». Αυτή η δήλωση της Bullock επισημαίνει ένα από τα επιτεύγματα του σύγχρονου κινήματος κατά της σεξουαλικής εκμετάλλευσης των γυναικών, η αφομοίωση του οποίου στο κοινωνικό υποσυνείδητο επιβάλλεται να γίνει άμεσα και δεν είναι άλλο από την πλήρη απενοχοποίηση του θύματος μιας σεξουαλικής παρενόχλησης ή ενός βιασμού. Όσο αυτό καθυστερεί να συμβεί, θα συνεχίσουμε να μετράμε θύματα, όπως η πρόσφατη ακραία περίπτωση της δολοφονημένης νεαρής φοιτήτριας από δυο άντρες στη Ρόδο. Γιατί στο κάτω κάτω της γραφής, τα φαινόμενα σεξισμού, καταπίεσης και έμφυλης βίας ανήκουν στην ίδια πλευρά του νομίσματος.

Σύμφωνα με τον πρώτο απολογισμό που πραγματοποίησαν οι New York Times τον Οκτώβρη του 2018, με αφορμή τον έναν χρόνο #MeToo, η εν λόγω κινητοποίηση στάθηκε αφορμή ώστε να χάσουν τις θέσεις ισχύος τους 201 άντρες στις ΗΠΑ. Από τις θέσεις αυτές, αντικαταστάθηκαν οι 124. Οι 54 (43%) καλύφθηκαν από γυναίκες και οι 70 από άντρες. Οι κύριοι που έπεσαν σε δυσμένεια και έχασαν τους ισχυρούς ρόλους τους- τους οποίους εκμεταλλεύονταν με κάθε τρόπο προκειμένου να κερδίσουν ανταλλάγματα σε σεξουαλικό επίπεδο- αντιστοιχούν ως θύτες στις περιπτώσεις τουλάχιστον 920 θυμάτων, στη συντριπτική πλειοψηφία τους γυναίκες, πολλές εκ των οποίων παρακολουθώντας την αποκαθήλωση του Harvey Weinstein βρήκαν το θάρρος να μιλήσουν ανοιχτά για τη δική τους προσωπική ιστορία απαξίωσης. «Δεν είχαμε δει κάτι τέτοιο μέχρι σήμερα. Οι γυναίκες θεωρούνταν πάντα ως οι πιο αμφίβολες για προσλήψεις σε ανώτερες θέσεις επειδή έκαναν παιδιά. Τώρα όμως, οι άντρες αντιμετωπίζονται ως πρόσωπα “υψηλού ρίσκου” για μια αντίστοιχη θέση» επισημαίνει σχετικά η Joan Williams, καθηγήτρια Νομικής με ειδίκευση σε ζητήματα φύλου στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια.

Ως καλό feedback ερμηνεύτηκε επίσης το αποτέλεσμα των ενδιάμεσων αμερικάνικων εκλογών στις αρχές Νοέμβρη. Οι γυναίκες σημειώνουν πρωτοφανή νίκη με 90 εκλεγμένες υποψήφιες. Για πρώτη φορά, το Κογκρέσο έχει θέση για γυναίκες που προέρχονται από μειονότητες, όπως μουσουλμάνες, πρώην πρόσφυγες, λεσβίες, Ισπανόφωνες, Λατίνες και Ινδιάνες. Τα Μέσα κάνουν λόγο για «αντανακλαστικά της κοινωνίας που λειτούργησαν» εκδηλώνοντας έμμεση αποδοκιμασία σε φαινόμενα όπως το ντροπιαστικό σεξιστικό ταμπεραμέντο του προέδρου Trump και στη βαθιά ρατσιστική φύση της πολιτικής που εφαρμόζει ή στην ατιμωρησία των εκλεκτών του, όπως είναι ο προστατευόμενός του δικαστής, Brett Cavanaugh, για τον οποίο επίσης εκκρεμούν ανοιχτές καταγγελίες σεξουαλικής παρενόχλησης, από το 1980.

Το Μάιο του 2018 ο Harvey Weinstein, επιβαρυμένος με πάνω από 80 καταγγελίες γυναικών για σεξουαλική παρενόχληση, κακοποίηση και βιασμό εξέρχεται από το αστυνομικό τμήμα του Manhattan φορώντας χειροπέδες. Λίγο αργότερα, καταβάλλει το ποσό του ενός εκατομμυρίου δολαρίου ως εγγύηση και αφήνεται ελεύθερος, φορώντας ένα ηλεκτρονικό βραχιόλι που θα καταγράφει τις κινήσεις του μέχρις ότου, ξεκινήσει το δικαστικό σίριαλ που τον αφορά, στο οποίο θα πρέπει να αντικρούσει κατηγορίες βιασμού, ποινικά κολάσιμης σεξουαλικής πράξης και σεξουαλικής κακοποίησης που προέκυψαν από τις υποθέσεις δύο ακόμα γυναικών. Στο πλευρό του, έχει τον δικηγόρο του, Benjamin Brafman. Πρόκειται για τον ίδιο άντρα που διετέλεσε συνήγορος υπεράσπισης του Dominique Strauss-Kahn, σ’ εκείνη την διαβόητη υπόθεση της απόπειρας βιασμού εργαζόμενης σε ξενοδοχείο της Νέας Υόρκης. Για όποιον δεν θυμάται, οι κατηγορίες εναντίον του πρώην διευθυντή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου απορρίφθηκαν από το δικαστήριο το 2011.

To 2018 ήταν μια χρονιά που μιλήσαμε και γράψαμε περισσότερο από ποτέ για όλα αυτά τα ζητήματα. Ο καταγγελτικός ρόλος κατά της ανισότητας και της έμφυλης βίας αποτελεί πλέον ένα συμπαγές κομμάτι της κυρίαρχης κουλτούρας. Το ότι υπάρχει χώρος και θέση γι’ αυτό, μόνο θετικά μπορεί να εκτιμηθεί.

Πόσο δυνατές είμαστε τελικά;

Ωστόσο, το ερώτημα που μένει να αιωρείται, είναι, αν όλη αυτή η κινητοποίηση φέρει τελικά τα χαρακτηριστικά ενός επικοινωνιακού πυροτεχνήματος που «πουλάει» στα Μέσα ή αν πράγματι συνιστά το βήμα για έναν θαυμαστό ισότιμο κόσμο που θα σταματήσει να θεωρεί και να φέρεται στη γυναίκα ως φετίχ του. Είναι άραγε το #MeToo κι ό,τι έχει γεννηθεί μέσα από αυτό, το κίνημα που θα ενδυναμώσει τις γυναίκες συνολικά ανά τον κόσμο;

Οι αλλαγές στην αμερικανική πραγματικότητα έχουν τη δυναμική να κινήσουν ένα ντόμινο επικράτησης της ισότητας και του σεβασμού σε κάθε επίπεδο, στον Δυτικό Κόσμο πρωτίστως, λόγω εγγύτητας και παρόμοιας κουλτούρας, αλλά και περαιτέρω, εκεί που τα πράγματα για τις γυναίκες είναι συγκλονιστικά δύσκολα και η ισότητα άγνωστη λέξη; Είναι βέβαιο ότι το κίνημα #MeToo δεν λειτουργεί κινηματογραφικά και αποστασιοποιημένα, αλλά σαν ωστικό κύμα που επιδρά στον τρόπο σκέψης, δράσης και πράξης αντρών και γυναικών στην καθημερινότητα, στα σπίτια, τις δουλειές, στην εκπλήρωση του πατρικού και μητρικού ρόλου, στο συλλογικό υποσυνείδητο, στους μισθούς; Η απάντηση εκκρεμεί.

Πρόσφατα ο βρετανικός Guardian δημοσίευσε μία πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη, η οποία συμπυκνώνεται στην εξής διαπίστωση: «Οι άντρες αλλά και οι γυναίκες υποτιμούν το μέγεθος του φαινομένου της σεξουαλικής παρενόχλησης κατά των γυναικών». Παρά την πολύπλευρη προσπάθεια ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης γύρω από αυτά τα ζητήματα, οι ερευνητές με έκπληξη επισημαίνουν πως η αίσθηση των αντρών γύρω από το μέγεθος της κατάστασης που επικρατεί στη χώρα τους, είναι εκτός τόπου και χρόνου. Στην έρευνα συμμετείχαν άτομα από τις ΗΠΑ και 12 ακόμα ευρωπαϊκές χώρες (Δανία, Ολλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Βέλγιο, Ιταλία, Σουηδία, Μεγάλη Βρετανία, Ουγγαρία, Πολωνία, Ισπανία, Ρουμανία) και το κεντρικό ερώτημα ήταν «Ανά 100 γυναίκες στη χώρα σας, πόσες πιστεύετε ότι έχουν υποστεί οποιαδήποτε μορφής σεξουαλική παρενόχληση από την ηλικία των 15 ετών κι άνω;». Περισσότερο εκτός πραγματικότητας αποδείχθηκαν οι Δανοί, αφού, όπως αναφέρει μελέτη του 2012, το σχετικό ποσοστό των γυναικών ανέρχεται στο 80%- δηλαδή 8 στις 10-, ενώ η μέση απάντηση των Δανών στην τρέχουσα έρευνα ήταν 31%- δηλαδή περίπου 30 στις 100- σύμφωνα με αυτό που πιστεύουν. Τα αντίστοιχα ποσοστά για την Ολλανδία είναι 78% έναντι 38%. Παρόμοιο το κλίμα και για τις γυναίκες, με τις Γαλλίδες να «ψηφίζουν» ότι το 41% των ομόφυλων συμπατριωτών τους έχει δεχτεί σεξουαλική παρενόχληση, ενώ τα δεδομένα κάνουν λόγο για το 75%. «Αυτή η έρευνα έρχεται έναν χρόνο μετά τη γέννηση του κινήματος #MeToo και αποδεικνύει πως έχουμε πράγματι πρόβλημα στο να πιστέψουμε τις γυναίκες και να τις πάρουμε στα σοβαρά», αναφέρει η επικεφαλής του project, Laura Bates. (σ.σ Στον όρο «σεξουαλική παρενόχληση» συμπεριλήφθηκαν ανεπιθύμητα αγγίγματα, σχόλια ή αστεία σεξουαλικού περιεχομένου, επίμονη παρακολούθηση, αποστολή μηνυμάτων και εικόνων με ανάρμοστο περιεχόμενο με αποδέκτες γυναίκες παρά τη θέλησή τους και μη οικειοθελή έκθεση σε άσεμνο θέαμα). Αλλά ας μην πάμε άλλο μακριά, ας πατήσουμε απλά το κουμπί της τηλεόρασής μας.

Το ελληνικό «φαινόμενο»

Τους τελευταίους μήνες, γινόμαστε μάρτυρες αδιαμφισβήτητων περιστατικών νομιμοποιημένου ή υπόγειου σεξισμού υπό την «αθώα» μορφή ενός τηλεοπτικού θεάματος, όπως είναι τα διαγωνιστικά realities. Στο όνομα της ίντριγκας που θα φέρει νούμερα, νεαρά κορίτσια στο “Next Top Model” ξεκατινιάζονται χωρίς περιστροφές, δίνοντας καινούριο νόημα στον ορισμό της ετεροντροπής, γυναίκες celebrities κοσμούν εξώφυλλα περιοδικών κάνοντας δηλώσεις όπως «Στη ζωή μου έμαθα να ‘μαι αντράκι», ή που αντίστοιχα δηλώνουν απερίφραστα πως «όποια δεν έχει φάει χαστούκι από άνδρα ή δεν έχει κάνει πλαστική, λέει ψέματα», τηλε-κριτές καταχρώνται το βήμα που τους δίνεται, εκδηλώνοντας προσβλητικές, μισογύνικες συμπεριφορές κι όλα μαζί τα realities της εποχής, από το “Μy Style Rocks” και το “Shopping Star”, μέχρι και το Greece’s Next Top Model” γίνονται αυθεντίες στο να παρουσιάζουν τις γυναίκες όσο πιο στερεοτυπικά είναι ανθρωπίνως δυνατόν.

Τι μας δίδαξε λοιπόν το 2018; Τι είναι αυτό που πρέπει να κρατήσουμε από αυτή τη χρονιά για τη γυναικεία ενδυνάμωση; Φτάσαμε κάπου; Τα αντανακλαστικά, ναι, είναι σε θέση πλέον να λειτουργούν άμεσα. Παρά τις όποιες επώδυνες εξαιρέσεις που επιβάλλεται να συνεχίσουμε να καταγγέλλουμε, καθώς αποχαιρετούμε αυτή τη χρονιά, αισθανόμαστε ότι το γυναικείο φύλο είναι πλέον πιο αποφασισμένο να αντιμετωπίσει με εξωστρέφεια τα ζητήματα που το κρατούν πίσω εδώ και πολλά, πολλά χρόνια. Πρόκειται για αγκυλώσεις, για παγιωμένες καταστάσεις που απαιτούν κοπιαστική μάχη για ν’ ανατραπούν. Το σύνολο της επικαιρότητας δύσκολα επιτρέπει να πανηγυρίσουμε για μία αλλαγή που έχει έρθει. Ωστόσο μπορούμε να ελπίζουμε και πάνω απ’ όλα να προσπαθούμε για την αλλαγή που έρχεται. Δεν είναι μια αντιπαράθεση με τους άνδρες ή επικράτηση του ενός σε βάρος του άλλου. Είναι όμως η ώρα ν’ αποκτήσουν επιτέλους οι γυναίκες την ισότιμη θέση τους στον κόσμο επί της ουσίας. Ας διδάξουμε ο ένας στον άλλο την παιδεία που πλέον δε θα παλεύει άλλο για την επικράτηση του αυτονόητου.