Αυτό είναι το μεγαλύτερο υπαρκτό μυστήριο του Ντα Βίντσι

Ήταν Μάιος του 2008 όταν μερικοί από τους μεγαλύτερους εμπειρογνώμονες του κόσμου για έργα του Leonardo da Vinci μαζεύονταν πάνω από ένα καβαλέτο σε στούντιο που βρισκόταν πάνω από την Trafalgar Square.

Το έργο που είχαν κληθεί να αξιολογήσουν, στο τμήμα συντηρητών της Εθνικής Πινακοθήκης της Βρετανίας, ήταν ένας πίνακας σε ξύλο καρυδιάς. Απεικόνιζε έναν μακρυμάλλη, γενειοφόρο άνδρα που κοιτάζει ευθεία μπροστά με το ένα χέρι σηκωμένο σαν να ευλογεί, και στο άλλο κρατώντας μια διαφανή σφαίρα.

Εκείνη τη μέρα, ο πίνακας ταυτοποιήθηκε ως το πλέον αμφιλεγόμενο έργο του ζωγράφου υπό τον τίτλο “Salvator Mundi” (Σαλβαντόρ Μούντι – Σωτήρας του Κόσμου).

Τρία χρόνια αργότερα, τον Νοέμβριο του 2011, αυτό το πορτρέτο του Χριστού αποκαλύφθηκε για πρώτη φορά δημοσίως στην έκθεση της Εθνικής Πινακοθήκης της Βρετανίας για τη ζωή και τις δημιουργίες του Leonardo da Vinci.

Έξι χρόνια αργότερα, έγινε το πιο ακριβό έργο που έχει δημοπρατηθεί ποτέ, φτάνοντας στο ιλιγγιώδες ποσό των 450 εκατομμυρίων. Τον περασμένο μήνα ο Οίκος Christie’s ζήτησε τον πίνακα για να τον εκθέσει στον Λούβρο του Αμπού Ντάμπι, κάτι που θα προσελκούσε χιλιάδες επισκέπτες. Ο “Σωτήρας του Κόσμου” που σύμφωνα με τους εκτιμητές ολοκληρώθηκε περίπου το 1500, πουλήθηκε από τον Οίκο τον Νοέμβριο του 2017 στον Σαουδάραβα πρίγκιπα Μπαντρ μπιν Αμπντάλα, όπως είχαν πιθανολογήσει οι New York Times.

Ωστόσο, η πολυαναμενόμενη έκθεση-παρουσίαση του έργου αναβλήθηκε επ’ αόριστον. Το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού ανάφερε πως “διευκρινίσεις θα δοθούν σύντομα”, χωρίς περαιτέρω εξηγήσεις (οι οποίες ακόμη δεν έχουν δοθεί).

Από τότε άρχισαν να κυκλοφορούν θεωρίες συνωμοσίας σχετικά με την αυθεντικότητα του έργου. Ο ακαδημαϊκός της Οξφόρδης Matthew Landrus, έγραψε δημοσίως πως το έργο δημιουργήθηκε από κοινού με τον Bernardino Luini, Ιταλό ζωγράφο που είχε συνεργαστεί με τον da Vinci και εν πολλοίς τον αντέγραφε.

Ο Thomas Campbell, πρώην διευθυντής του μητροπολιτικού μουσείου της Νέας Υόρκης, έγραψε, σχολιάζοντας τη δημοπράτηση: “450 εκατομμύρια; Ελπίζουμε ο αγοραστής να κατανοεί τα ζητήματα περί αυθεντικότητας”. Πρόσθεσε δε, πως τα ποσά που έχουν διατεθεί για τη συντήρησή του και αυτά που θα διατεθούν, είναι πάρα πολύ υψηλά.

Ο Campbell παρατήρησε διαφορές στον πίνακα, πριν και μετά τη συντήρησή του. Ο Martin Clayton, επιμελητής των έργων του ζωγράφου στη Βασιλική Βιβλιοθήκη του Κάστρου του Windsor, αναφέρει στον Guardian πως στις φωτογραφίες πριν τη συντήρηση, “ο πίνακας θυμίζει ξεκάθαρα Leonardo”, κάτι που δεν ισχύει για τη μετέπειτα κατάστασή του.

Οι αντιδράσεις

Ο Robert Simon δε, ο άνθρωπος που απέκτησε πρώτος τον πίνακα Salvator Mundi σε δημοπρασία στη Λουιζιάνα το 2005, εκτιμά πως ο πίνακας που πουλήθηκε για 450 εκατομμύρια, δεν είναι ο πρωτότυπος αλλά ένα αντίγραφο.

Ο Nicholas Penny, διευθυντής της Εθνικής Πινακοθήκης στο Λονδίνο, εκτιμά από τη δική του μεριά πως “είναι σχεδόν αδύνατο να ανακαλύφθηκε ένας αυθεντικός πίνακας του Leonardo που να μην τον ξέρουμε. Μόνο 20 πίνακές του επιβιώνουν μέχρι σήμερα, οι άλλοι ξέρουμε πως έχουν χαθεί ή καταστραφεί. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να εμφανιστεί κάποιος πίνακας από το πουθενά με τέτοιο τρόπο”.

Ο πίνακας επανεκτιμήθηκε πάντως το 2013, και πωλήθηκε μέσω του Οίκου Sotheby’s σε έναν μεσάζοντα για τον Ρώσο μεγιστάνα Ντμίτρι Ριμπολόβλεφ (έναντι 127,5 εκατ. δολαρίων), ο οποίος αργότερα τον μεταπώλησε για την τιμή – ρεκόρ που αναφέραμε παραπάνω. Ο Nicholas Penny όμως, επιβεβαιώνει πως πριν την επανεκτίμηση του 2013, ο πίνακας είχε υποστεί επεξεργασία.

Που εστιάζει ο αντίλογος; Συνοπτικά, οι ειδικοί τονίζουν πως στο πρωτότυπο έργο, ο Ιησούς μοιάζει να έχει δύο αντίχειρες. Σε εκείνο που πωλήθηκε όμως, έχει έναν.

Επίσης, ένα μυστήριο είναι γιατί δεν υπάρχει η ανάκλαση του Ιησού μέσα στη σφαίρα που κρατά. Ίσως ο ζωγράφος να ήθελε να αποδώσει μια πιο “θαυματουργή” διάσταση του Ιησού και της σφαίρας, ή ίσως να μην ήταν εκείνος τελικά ο δημιουργός του πίνακα. Ή ίσως το τελικό έργο που “συντηρήθηκε” και πωλήθηκε στην εξωφρενική τιμή, να είναι ένα αντίγραφο και μόνο.

Οι εκτιμητές στην πλειοψηφία τους πάντως συγκλίνουν πως μάλλον εδώ μιλάμε για μια “υπερβολική συντήρηση”, που αποδυναμώνει συνολικά το έργο. Ο οίκος Κρίστις επιμένει πως είναι αυθεντικός και τον χαρακτηρίζει τη μεγαλύτερη καλλιτεχνική επανανακάλυψη του 21ου αιώνα και αποδίδει την εκτεταμένη συντήρηση στις φθορές.

“Η Εθνική Πινακοθήκη είναι ιδιαιτέρως προσεκτική όταν περιλαμβάνει κάποιο έργο που ανήκει σε ιδιώτη, σε έκθεσή της. Υπολογίζει το όφελος για το κοινό, τα οφέλη για την ίδια αλλά και τις αντιδράσεις, καθώς και το κατά πόσο ταιριάζει με την έκθεση συνολικά. Σε αυτή την περίπτωση καταλήξαμε στο ότι θα είχε μεγάλο ενδιαφέρον η συμπερίληψη του Salvator Mundi στην έκθεση για τον Leonardo da Vinci”, απαντούσε η διοίκηση της Εθνικής Πινακοθήκης πριν γίνει γνωστή η νέα αναβολή της παρουσίασης στο κοινό.

Μετά την αναβολή, το μυστήριο παραμένει, και όπως φαίνεται θα συνεχίσει για καιρό. Σημειώνεται πως το μουσείο του Λούβρου έχει αναγγείλει μια μεγάλη έκθεση για τον Leonardo da Vinci και τα 500 χρόνια από τον θάνατό του, η οποία θα διαρκέσει μέχρι τον Φεβρουάριο του 2020. Το αν ο πίνακας Salvator Mundi περιληφθεί, παραμένει ένα υπαρκτό μυστήριο (μαζί με την αυθεντικότητά του).