Ακραία βία και αποκλεισμό από την υγειονομική περίθαλψη αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες στη Λιβύη

Το 2024 περίπου 787.000 άνθρωποι που είναι μετανάστες και πρόσφυγες βρίσκονταν στη Λιβύη, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης. Ενώ ορισμένοι από αυτούς έρχονται σε αναζήτηση εργασίας, άλλοι προσπαθούν να φτάσουν στην Ευρώπη διασχίζοντας τη Μεσόγειο Θάλασσα.

Στη Λιβύη, ζουν σε επισφαλείς συνθήκες και υφίστανται μια σειρά βίας και κακοποίησης, τόσο εντός όσο και εκτός των κέντρων κράτησης της χώρας. Υπόκεινται σε εκβιασμούς και πρακτικές εμπορίας ανθρώπων, δέχονται επιθέσεις ή κακοποιούνται σεξουαλικά, ενώ η πρόσβασή τους στην υγειονομική περίθαλψη παρεμποδίζεται σοβαρά σε μια εποχή που την έχουν απεγνωσμένα ανάγκη.

«Λιποθύμησα από τα χτυπήματα και όταν ξύπνησα, με χτυπούσαν ακόμα», λέει ο Ahmed*, ένας νεαρός Σουδανός που συνελήφθη και ρίχτηκε στη φυλακή ενώ προσπαθούσε να ταξιδέψει στην Τυνησία. «Ήμουν παραμορφωμένος, δεν είχα δόντια, και ο φίλος μου ο Saud μου είπε ότι μου είχαν χτυπήσει το κεφάλι με ένα τούβλο».

«Οι άνθρωποι που ζουν χωρίς χαρτιά στη Λιβύη δεν έχουν καμία προστασία, ούτε από το νόμο ούτε από τους εύθραυστους θεσμούς της χώρας, γεγονός που τους εμποδίζει να έχουν πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη», λέει ο Steve Purbrick, επικεφαλής των προγραμμάτων των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στη Λιβύη. «Είναι εκτεθειμένοι στη βία σε καθημερινή βάση. Βλέπουμε ανθρώπους που έχουν πέσει θύματα εμπορίας, άλλους που έχουν υποστεί βασανιστήρια, βιασμούς».

Καμία προστασία και καμία πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη

Η Λιβύη είναι η πρώτη χώρα αναχώρησης για τους ανθρώπους που προσπαθούν να διασχίσουν τη Μεσόγειο Θάλασσα με προορισμό την Ιταλία. Όπως ο Ahmed, οι μετανάστες και οι πρόσφυγες χωρίς χαρτιά που φτάνουν εκεί εκτίθενται στη βία καθ’ όλη τη διάρκεια του ταξιδιού τους. Ζουν σε χώρους συχνά υπερπλήρεις, επικίνδυνους και ανθυγιεινούς – κοινόχρηστα δωμάτια, αλλά και μερικές φορές εγκαταλελειμμένα υπόστεγα ή εργοτάξια, όπου κινδυνεύουν επίσης να προσβληθούν από ασθένειες.

«Η κατάσταση της υγείας τους αντικατοπτρίζει τόσο τις συνθήκες διαβίωσής τους όσο και την ακραία βία που αντιμετωπίζουν», λέει ο Issam Abdullah, γιατρός και αναπληρωτής ιατρικός διευθυντής των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στη Λιβύη. «Χωρίς προστασία και πρόσβαση σε περίθαλψη, τα τραύματά τους επιδεινώνονται ραγδαία».

Οι ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα παρέχουν ιατρική υποστήριξη στις πόλεις Misrata, Tripoli και Zuwara για τη βασική υγειονομική περίθαλψη, τη σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία, την ψυχική υγεία, τη διάγνωση και θεραπεία της φυματίωσης και τη σεξουαλική βία. Τα πιο σοβαρά ιατρικά περιστατικά που απαιτούν νοσηλεία παραπέμπονται στην πρωτεύουσα. Η επέμβαση στο σαγόνι του Ahmed υποστηρίχθηκε από τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα και πραγματοποιήθηκε σε νοσοκομείο της Τρίπολης, καθώς δεν υπήρχε εναλλακτική λύση.

Το 2024, οι ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα πραγματοποίησαν πάνω από 15.000 επισκέψεις. Η πλειονότητα των ατόμων που έλαβαν ψυχική υποστήριξη έπασχαν από διαταραχές μετατραυματικού στρες που σχετίζονταν με τη βία που είχαν υποστεί.

«Το πεπρωμένο σου μπορεί να αλλάξει ανά πάσα στιγμή στη Λιβύη, αρκεί ένα μικρό πράγμα και η ζωή σου ανατρέπεται, μπορεί να πεθάνεις, μπορεί να καταλήξεις στη φυλακή», λέει ο Nelson, ένας άνδρας από το Καμερούν, ο οποίος βρίσκεται υπό τη φροντίδα ψυχολόγου των Γιατρών Χωρίς Σύνορα από τη βύθιση του πλοίου στο οποίο είχε επιβιβαστεί με τη γυναίκα και τα δύο παιδιά του για να φτάσει στην Ευρώπη. Η σύζυγος και τα παιδιά του δεν επέζησαν από το ναυάγιο.

«Για να πας να δεις έναν γιατρό, για παράδειγμα, ή να αγοράσεις ψωμί, μπορεί να πάρεις λάθος δρόμο και να πέσεις πάνω στην αστυνομία. Αν είναι η τυχερή σου μέρα, δεν σε βλέπουν- αν δεν είναι η τυχερή σου μέρα, σε συλλαμβάνουν», λέει ο Nelson.

Καθυστερημένη περίθαλψη

Αντιμέτωποι με τον κίνδυνο απαγωγής και σύλληψης από την αστυνομία ή την πολιτοφυλακή, οι άνθρωποι αναγκάζονται να κρυφτούν σε απομονωμένα μέρη όπου είναι ακόμη πιο ευάλωτοι. Αναζητούν ιατρική περίθαλψη μόνο ως έσχατη λύση, όταν η κατάσταση της υγείας τους έχει ήδη επιδεινωθεί σοβαρά.

Το 2024, οι ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα διέγνωσαν και θεράπευσαν περισσότερα από 250 άτομα με φυματίωση. Δεκαέξι πέθαναν επειδή δεν έλαβαν εγκαίρως θεραπεία.

Περισσότερες εκκενώσεις από τη Λιβύη

«Οι άνθρωποι που μετακινούνται αποτελούν αναπόσπαστο μέρος ενός οικονομικού μοντέλου που έχουν δημιουργήσει οι πολιτοφυλακές, με τη συνενοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των κρατών μελών της, με στόχο να τους αποσπάσουν χρήματα. Πρέπει να πληρώσουν ως αντάλλαγμα για τη διέλευσή τους, με αντάλλαγμα την απελευθέρωσή τους και τη συνέχιση του ταξιδιού τους, αλλά πάντα με τον κίνδυνο να πέσουν ξανά θύματα εγκληματικών δικτύων», λέει ο Purbrick, επικεφαλής προγραμμάτων των Γιατρών Χωρίς Σύνορα.

«Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, εκτός από την παροχή πρόσβασης στην υγειονομική περίθαλψη στη χώρα, εστιάζουμε επίσης τις προσπάθειές μας στο άνοιγμα ασφαλών και νόμιμων οδών για την εκκένωση των ανθρώπων από τη Λιβύη, ιδίως μέσω του ανθρωπιστικού διαδρόμου που υπάρχει μεταξύ Λιβύης και Ιταλίας», λέει. «Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα συμμετέχουν σε αυτόν τον διάδρομο εντοπίζοντας ευάλωτους ανθρώπους που πρέπει να απομακρυνθούν και αναλαμβάνοντας τη φροντίδα ορισμένων από αυτούς στην Ιταλία. Αλλά αυτές οι επιλογές πρέπει να αυξηθούν δραστικά».

Από το 2021, ο διάδρομος αυτός έχει ήδη επιτρέψει την εκκένωση περισσότερων από 700 ανθρώπων, εκ των οποίων περίπου 60 ήταν ασθενείς των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στη Λιβύη. Δεκατέσσερα άτομα περιθάλφθηκαν στη συνέχεια από τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα στο Παλέρμο της Σικελίας.

Τον Απρίλιο του 2023, τα Ηνωμένα Έθνη δημοσίευσαν μια έκθεση στην οποία κατέληγαν στο συμπέρασμα ότι υπήρχαν λόγοι να πιστεύεται ότι διαπράχθηκε ένα ευρύ φάσμα εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας κατά των μεταναστών στη Λιβύη.