Μπορεί να διασφαλιστεί η εκεχειρία στον πόλεμο στην Ουκρανία;

Ο τερματισμός ενός πολέμου είναι πάντα περίπλοκος, ενώ ακόμη και η εφαρμογή μιας εκεχειρίας συνοδεύεται από μεγάλες προκλήσεις. Εξίσου δύσκολο προβλέπεται για την περίπτωση των συγκρούσεων στην Ουκρανία.

Αν και η Ουκρανία συμφώνησε σε μια 30ήμερη εκεχειρία μετά από συνομιλίες με τις ΗΠΑ στην Τζέντα, παραμένει ασαφές πώς θα εφαρμοστεί και θα διασφαλιστεί η τήρησή της.

Βέβαια, το γεγονός ότι ο Τραμπ “βάζει το χεράκι του” και σαν άλλος ειρηνοποιός επιχειρεί στις συνομιλίες για κατάπαυση του πυρός, δείχνει ότι αυτός ο πόλεμος μάλλον οδεύει προς λήξη. Με το κόστος του φυσικά.

«Η παρακολούθηση πρέπει να ξεκινήσει άμεσα», τονίζει ο Τζον Φόρμαν, πρώην στρατιωτικός ακόλουθος της Βρετανίας στη Μόσχα και το Κίεβο, υπογραμμίζοντας ότι η Ρωσία έχει μακρά παράδοση παραβιάσεων εκεχειριών και ειρηνευτικών συμφωνιών. Χωρίς ένα ισχυρό σύστημα επιτήρησης, η εκεχειρία μπορεί να αποδειχθεί ανεφάρμοστη.

Το παράδειγμα της OSCE και ο ρόλος της τεχνολογίας

Το παρελθόν δείχνει πόσο δύσκολο είναι να διασφαλιστεί η εκεχειρία. Κατά την εφαρμογή των Συμφωνιών του Μινσκ το 2014 και 2015, η Αποστολή της Οργάνωσης για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (OSCE) ανέλαβε την παρακολούθηση της κατάπαυσης του πυρός στο Ντονμπάς, με 1.000 παρατηρητές και καθημερινές περιπολίες. Παρόλα αυτά, το 2017 καταγράφηκαν 400.000 παραβιάσεις της εκεχειρίας και 486 νεκροί άμαχοι.

Το 2021, οι παραβιάσεις είχαν μειωθεί σε 93.902, όμως δύο μήνες αργότερα η Ρωσία εξαπέλυσε την πλήρους κλίμακας εισβολή στην Ουκρανία.

Ο Σαμίρ Πούρι, πρώην παρατηρητής της OSCE και αναλυτής του Chatham House, σημειώνει ότι το έργο της επιτήρησης είναι πολύ δυσκολότερο σήμερα. Το 2015, η γραμμή επαφής ήταν πιο περιορισμένη και η Ουκρανία πολεμούσε κυρίως αυτονομιστές. Σήμερα, η γραμμή μετώπου είναι πολλαπλάσια σε μήκος, ενώ αμφότερες οι πλευρές διαθέτουν ισχυρά στρατιωτικά μέσα.

Η πρόοδος της τεχνολογίας, με τη χρήση μη επανδρωμένων αεροσκαφών (drones), δορυφορικών εικόνων και εναέριας παρακολούθησης, θεωρητικά διευκολύνει την επιτήρηση. Ωστόσο, η επιβολή της εκεχειρίας παραμένει πρόκληση.

Ο ίδιος ο Βλαντίμιρ Πούτιν, στις τελευταίες δηλώσεις του, έθεσε το ερώτημα: «Ποιος θα ελέγξει την εκεχειρία;», υπονοώντας ότι η γραμμή μετώπου των 2.000 χιλιομέτρων θα απαιτούσε χιλιάδες παρατηρητές για να διασφαλιστεί η τήρησή της.

Η διεθνής συμμετοχή και οι πιθανές λύσεις

Οι ευρωπαϊκές χώρες, με επικεφαλής τη Βρετανία και τη Γαλλία, έχουν συζητήσει τη δημιουργία μιας «δύναμης εγγύησης» για την Ουκρανία. Ωστόσο, ξεκαθαρίζουν ότι δεν πρόκειται για ειρηνευτική δύναμη που θα διατηρεί την εκεχειρία στο πεδίο, αλλά για μια ομάδα που θα προστατεύει τον ουκρανικό εναέριο χώρο, τις θαλάσσιες οδούς και τις κρίσιμες υποδομές.

Η OSCE θεωρείται απίθανο να αναλάβει ξανά τον ρόλο του επιτηρητή, καθώς η αποστολή της τερματίστηκε με την εισβολή της Ρωσίας το 2022 και η Μόσχα σταμάτησε τη συνεργασία της.

Μια εναλλακτική θα μπορούσε να είναι η παρακολούθηση υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, όμως αυτό θα απαιτούσε από τη Ρωσία να συμφωνήσει σε ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας, κάτι που φαίνεται απίθανο.

Ο Πούρι προτείνει μια πιο ρεαλιστική επιλογή: τη δημιουργία αποστρατιωτικοποιημένης ζώνης και στις δύο πλευρές της γραμμής επαφής, όπως στη Βόρεια και Νότια Κορέα.

Σε αυτό το σενάριο, όπως γράφει ο Guardian, η Ρωσία θα μπορούσε να αναπτύξει «δύναμη εγγύησης» από φιλικά της κράτη, όπως η Κίνα, προκειμένου να υπάρχει δίαυλος επικοινωνίας με την ουκρανική πλευρά.

Οι εκεχειρίες που τηρήθηκαν και το στοίχημα της ειρήνης

Η βιωσιμότητα της εκεχειρίας εξαρτάται από το αν καμία πλευρά δεν επιδιώξει να την υπονομεύσει με προκλήσεις και επιθετικές ενέργειες.

Η Κορέα και η Κύπρος αποτελούν παραδείγματα εκεχειριών που έχουν διατηρηθεί για δεκαετίες, επειδή καμία από τις εμπλεκόμενες πλευρές δεν είχε πραγματικό συμφέρον να συνεχίσει τον πόλεμο.

Ωστόσο, η έντονη εχθρότητα της Ρωσίας απέναντι στην Ουκρανία και η άποψη πολλών ότι ο Πούτιν δεν έχει εγκαταλείψει τον στόχο του να υποτάξει τη χώρα, δημιουργούν αμφιβολίες για τη μακροπρόθεσμη προοπτική της ειρήνης.

Παρά την πίεση των ΗΠΑ για εκεχειρία 30 ημερών, δεν είναι ακόμη σαφές ποιος θα επιτηρεί την τήρησή της και πώς θα αποτραπούν νέες συγκρούσεις.

«Υπάρχουν τόσα εμπόδια που πρέπει να ξεπεραστούν πριν φτάσουμε στην ειρήνη», καταλήγει ο Φόρμαν.