Δέκα μεγάλα μαθήματα που πήραμε από τον κορονοϊό

Μέσα σε λιγότερους από τρεις μήνες, ο κόσμος κατέβασε τον διακόπτη του “lockdown”. Με σχεδόν 240.000 θύματα και με τα επιβεβαιωμένα κρούσματα να πλησιάζουν τα 3,5 εκατομμύρια, η ανθρωπότητα βρίσκεται εν μέσω παγκόσμιας κρίσης στη δύση και θα κληθεί να αντιμετωπίσει και τους ενδεχόμενους μετασεισμούς της, με επιμέρους κρίσεις σε οικονομικό και ανθρωπιστικό επίπεδο.

Τι θα γίνει, όμως, αν στο μέλλον υπάρχει νέα έξαρση του ιού; Πόσο διδάχτηκε η ανθρωπότητα από την κρίση του νέου κορονοϊού; Πόσο έτοιμη θα είναι για την αντιμετώπιση ενδεχόμενης νέας πανδημίας; Οι επιστήμονες την χαρακτηρίζουν αναπόφευκτη, τα ερωτήματα που εγείρονται είναι πολλά και ο “Guardian” παραθέτει τα 10 μαθήματα που έδωσε στον άνθρωπο η πανδημία. Διδάγματα που θα πρέπει να ακολουθήσει πιστά και να τα κρατά σαν “10 εντολές” σε περίπτωση που κληθεί να αντιμετωπίσει μία νέα παγκόσμια κρίση.

1. Επιβεβλημένα αστραπιαία αντανακλαστικά

Ο Μάικλ Ράιαν, χειρουργός και εκτελεστικός διευθυντής του προγράμματος έκτακτης ανάγκης του ΠΟΥ, είχε πει σε συνέντευξη Τύπου τον Μάρτιο: “Να μην έχετε ενδοιασμούς. Να κάνετε εσείς την πρώτη κίνηση. Αν δεν το κάνετε γρήγορα, ο ιός θα είναι ένα βήμα μπροστά”.

Οι προτροπές του προς τις κυβερνήσεις των κρατών, εκτός από συμβουλευτικό χαρακτήρα είχαν και ένα επικριτικό -έστω και έμμεσο- υπόβαθρο, προς τις χώρες που δεν έδρασαν αμέσως. Πρώτο και πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα, η Κίνα. Έρευνα του Μαρτίου έδειξε ότι αν η Κίνα είχε δράσει πιο γρήγορα θα είχε περιορίσει την εξάπλωση του ιού κατά 66%.

Κι όμως, η 31η Δεκεμβρίου και η ανακοίνωση για “αγνώστου προελεύσεως πνευμονία” δεν ακολουθήθηκε από άμεσα αντανακλαστικά και μέτρα. Δεν έγιναν διαγνωστικοί έλεγχοι ούτε θερμομετρήσεις στην Γουχάν, στην “καρδιά” του ιού, παρά τις προειδοποιήσεις των γιατρών για ταχεία διασπορά και τις αναφορές για σωρεία κρουσμάτων. Η Ταϊβάν από την άλλη, ήταν το αντι-παράδειγμα της Κίνας. Έλεγξε την υγεία όσων έφτασαν αεροπορικώς από την Ουχάν, έβαλε σε καραντίνα όσους είχαν πυρετό ή βήχα και ζήτησε από τους πολίτες να αποφύγουν κάθε περιττό ταξίδι εκεί.

2. Τα μέτρα περιορισμού της διασποράς είναι πλέον γνωστά

Παρά το γεγονός ότι, τρεις και πλέον μήνες μετά, οι πληροφορίες για τον κορονοϊό παραμένουν ασαφείς, τα μέτρα που ελήφθησαν για τον περιορισμό εξάπλωσής του και μάλιστα επιτυχώς σε αρκετές χώρες μπορούν να αποτελέσουν παράδειγμα προς μίμηση σε ενδεχόμενη νέα μελλοντική έξαρση.

Η Νότια Κορέα και η Ισλανδία εφάρμοσαν πρόωρα και εκτεταμένα τεστ, η Σιγκαπούρη έκανε ταχεία και ευρεία ιχνηλάτηση των κρουσμάτων και πήρε ιδιαίτερα αυστηρά μέτρα με καραντίνα και κυρώσεις σε ενδεχόμενη παραβίαση της για όσους βρέθηκαν θετικοί.

Ευρωπαϊκές χώρες που πήραν γρήγορα μέτρα, ή που εφάρμοσαν έστω τις κοινωνικές αποστάσεις κατάφεραν να “ισοπεδώσουν” την επιδημική καμπύλη, περιορίζοντας τη διασπορά.

“Ανεξάρτητα από την κοινωνία, την ανάπτυξή της και την ετοιμότητα του συστήματος υγείας της, το άμεσο lockdown περιόρισε την εξάπλωση του ιού. Αντίθετα, καθυστερημένα lockdown έφεραν μαζική εξάπλωση”, λένε οι ειδικοί.

3. Κανένας δισταγμός στην εφαρμογή των μέτρων

Για πολλά χρόνια και σε ανάλογες τέτοιες περιόδους κρίσης, οι επικρίσεις προς οικονομικά υποβαθμισμένες και μη ανεπτυγμένες χώρες για την καθυστερημένη λήψη αποφάσεων και μέτρων έμοιαζαν εύκολες. Η κρίση της πανδημίας του κορονοϊού πάντως έδειξε ότι η οικονομική ανάπτυξη και η ετοιμότητα μίας χώρας δεν επηρέασε την ταχύτητα και την αποφασιστικότητα στη λήψη τέτοιων σημαντικών αποφάσεων.

Τα πιο πειστικά αλλά και τραγικά παραδείγματα; Οι ΗΠΑ ήταν η -δυνητικά- πιο έτοιμη χώρα για να αντιμετωπίσει μία πανδημία σύμφωνα με παγκόσμιο δείκτη που κυκλοφόρησε τον Οκτώβριο. Κι όμως, χτυπήθηκε από τον ιό και πλέον βρίσκεται στην κορυφή των χωρών που έχουν πληγεί περισσότερο, έχοντας το μεγαλύτερο και πιο θανατηφόρο ξέσπασμα.

Η Βρετανία δεν εξέτασε άμεσα την προοπτική του δραστικού περιορισμού των πολιτικών δικαιωμάτων αφού αποτελεί μία από τις πιο ισχυρές φιλελεύθερες χώρες. Το lockdown στη Λομβαρδία, ένα βασικό γρανάζι στη μηχανή οικονομίας της Ιταλίας βρήκε εμπόδια και χρονοτρίβησε στις αντιδράσεις των βιομηχάνων.

Ή, όπως είπε η Αλεξάνδρα Φέλαν, καθηγήτρια του Νομικού τμήματος του Πανεπιστημίου “Georgetown” στην Ουάσινγκτον “Μπορείτε να έχετε την καλύτερη οικονομία, τα καλύτερα εργαστήρια και συστήματα, αλλά τίποτα από αυτά δεν θα λειτουργήσει αν δεν έχετε ισχυρή διακυβέρνηση”.

4. Ο ρόλος της τεχνολογίας και η παραβίαση της ελευθερίας

Η χρήση εργαλείων ψηφιακής παρακολούθησης συμπεριλήφθηκε μεταξύ των -προηγμένων- μέτρων αρκετών χωρών με στόχο τον περιορισμό της εξάπλωσης του ιού. Πάνω από 40 χώρες εφάρμοσαν μία τέτοια μορφή παρακολούθησης, με πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα το Χονγκ Κονγκ και το Μπαχρέιν που χρησιμοποίησαν βραχιόλια για να ελέγχουν τις κινήσεις των πολιτών. Το Ισραήλ από την πλευρά του αποκάλυψε ότι συγκεντρώνει τηλεφωνικά δεδομένα, ενώ η Νότια Κορέα επίσης παραδέχτηκε τη χρήση της τεχνολογίας για τον έλεγχο των δεδομένων.

Τέτοια μέτρα αποδείχτηκαν δραστικά, αλλά προκάλεσαν τον προβληματισμό και τις αντιδράσεις υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ενώ εκφράστηκαν δημόσια. Η κοινή παραδοχή ήταν ότι η κατάσταση έκτακτης ανάγκης μπορεί να δικαιολογήσει τη χρήση τέτοιων μέτρων. Από την άλλη, “οι πιθανότητες κακοποίησης είναι υψηλές. Αυτό που τώρα δικαιολογείται, μπορεί να εξομαλυνθεί όταν περάσει η κρίση” , όπως προειδοποίησε ο ΟΗΕ.

5. Η ανάγκη για εμπιστοσύνη στις κυβερνήσεις

Με τον μισό πληθυσμό να ζει υπό καθεστώς “lockdown” είναι η ώρα να εξετάσουμε πώς και πόσο εύκολα αυτός ο περιορισμός επιβλήθηκε στην κάθε χώρα. Αυτό διευκολύνθηκε -ή όχι- από την ατομική ευθύνη και τη συμμόρφωση των πολιτών, αλλά εν πολλοίς κρίθηκε από την εμπιστοσύνη τους προς την εκάστοτε κυβέρνηση. Είδαμε πολλά παραδείγματα όπου η έλλειψη εμπιστοσύνης προς την κυβέρνηση δημιούργησε ακραία φαινόμενα και προκάλεσε ακόμη και τη χρήση βίας για την επιβολή του “lockdown”. Στη Νότια Αφρική η αστυνομία χρησιμοποιούσε μαστίγια, στην Ινδία είδαμε βαριές τιμωρίες για πολίτες που κινούνταν στους δρόμους, ενώ στην Ιορδανία πάνω από 1.600 άνθρωποι φυλακίστηκαν το πρώτο τριήμερο της καραντίνας.

Σε περίπτωση που υπάρχει νέα έξαρση του ιού, οι κυβερνήσεις θα κληθούν να ακολουθήσουν εκ νέου τον μονόδρομο της απαγόρευσης κυκλοφορίας. Η επιβολή ενός τέτοιου μέτρου, όμως, προϋποθέτει και την εμπιστοσύνη των πολιτών προς την κυβέρνηση της χώρας τους.

6. Η ευθύνη των ηγετών και η εμπιστοσύνη στην επιστήμη

Η κρίση του κορονοϊού έγινε για αρκετούς πολιτικούς ηγέτες ευκαιρία για αύξηση της δημοτικότητάς του. Για άλλους βέβαια, το αποτέλεσμα ήταν εκ διαμέτρου αντίθετο. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτά των Ντόναλντ Τραμπ και Ζαΐρ Μπολσονάρο, όπου είδαν την εμπιστοσύνη του λαού τους να χάνεται. Ο λόγος; Η κοινή τους τάση για λαϊκισμό και μία εγωκεντρική διακυβέρνηση, προτάσσοντας το “εμείς εναντίον τους”, παραβλέποντας και παρακάμπτοντας τον ρόλο της επιστήμης στις ιστορικές αποφάσεις τους.

“Εδώ δεν είναι το εμείς και αυτοί. Είναι το εμείς”, σχολίασε χαρακτηριστικά καθηγητής του Πανεπιστημίου Temple των ΗΠΑ.

Οι ηγέτες που έδειξαν μεγαλύτερη ενσυναίσθηση και συμβουλεύτηκαν την επιστήμη για τη λήψη αποφάσεων είχαν και μεγαλύτερη επιτυχία στην αντιμετώπιση του κορονοϊού. Ενώ, λοιπόν, η Άνγκελα Μέρκελ ζητούσε τις μετρήσεις των επιστημόνων, ο Ντόναλντ Τραμπ, στις δικές του ανακοινώσεις απευθυνόταν στον λαό λέγοντας: “Αυτές είναι οι μετρήσεις μου”.

7. Η ανάγκη “στρατηγικής αυτονομίας”

Μετρώντας τις “πληγές” της επόμενης μέρας, η πρώτη κοινή διαπίστωση και απώλεια αφορά στη δέσμευση ιατρικού εξοπλισμού και των τροφίμων. Ήδη, αρκετές χώρες έχουν απαγορεύσει την εξαγωγή φαρμακευτικών προϊόντων, ενώ πάνω από 12 χώρες έχουν απαγορεύσει την πώληση ορισμένων τροφίμων στο εξωτερικό, εν μέσω προειδοποιήσεων του ΟΗΕ πως αν το καθεστώς καραντίνας συνεχιστεί, ίσως ακόμη και τον Μάιο να διακοπεί ο εφοδιασμός τροφίμων σε κάποιες χώρες.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει τονίσει τη σημασία της “στρατηγικής αυτονομίας” των χωρών της, ώστε να εξασφαλιστεί η παραγωγή βασικών προϊόντων από τις χώρες της.

Στην Ινδία, ο Πρωθυπουργός, Ναρέντρα Μόντι υποστήριξε πως “δεν πρέπει να κοιτάμε τις άλλες χώρες για να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες μας”.

8. Η ζωτικής σημασίας παγκόσμια συνεργασία

Αποδείχτηκε πως ο κόσμος δεν μπορεί να νικήσει τον κορονοϊό αν δεν συνεργαστεί. Αυτό το δίδαγμα είχε δοθεί από την εποχή του Sars, όπου οι χώρες κατάλαβαν ότι η ανταλλαγή πληροφοριών, ο συντονισμός, η συγκέντρωση ιατρικών πόρων είναι ζωικής σημασίας.

Αυτή η συλλογική άμυνα και δράση δεν τηρήθηκε στη νέα πανδημία. Οι ειδικοί της δημόσιας υγείας υποστηρίζουν ότι η έλλειψη συνεργασίας αποδυνάμωσε την ανταπόκριση του κόσμου, ενώ τα εργαλεία παγκόσμιας διακυβέρνησης αγνοήθηκαν, εξηγώντας πως “θα μπορούσαμε να έχουμε αποφύγει το χάος στην παγκόσμια αγορά ιατρικού εξοπλισμού αν υπήρχε ένα παγκόσμιο πακέτο που θα είχε αποτρέψει την οικονομική καταστροφή”.

Η Αλεξάνδρα Φέλαν, καθηγήτρια του Νομικού τμήματος του Πανεπιστημίου “Georgetown” στην Ουάσινγκτον λέει: “Τα τελευταία τέσσερα χρόνια βλέπουμε μία βαθιά στροφή των κυβερνήσεων σε προστατευτική και εθνικιστική διακυβέρνηση, υποστηρίζοντας ότι το πολυμερές σύστημα δεν ωφελεί”.

9. Η έλλειψη “αντισωμάτων” λόγω λιτότητας και ανισότητας

Ένας από τους λόγους όπου οι περισσότερες χώρες δεν ήταν έτοιμες να αντιμετωπίσουν την πανδημία ήταν η περίοδος λιτότητας ή ανισότητας που είχε προηγηθεί και έγινε πιο έντονη εν μέσω πανδημίας, με πρώτο “θύμα” το σύστημα υγείας των περισσότερων κρατών. Οι κυβερνήσεις που πέρασαν δεκαετίας μειώνοντας τα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας προσπαθούν τώρα να χτίσουν νέα.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτό της Μεγάλης Βρετανίας, το σύστημα υγείας της οποίας αποδυναμώθηκε αισθητά την τελευταία δεκαετία. Στις ΗΠΑ, 26 εκατομμύρια Αμερικανοί δεν έχουν έχασαν μόνο τις δουλειές τους αλλά και την ιατρική τους κάλυψη. Η εργασία χωρίς ασφάλεια και η δυσκολία πρόσβασης στην υγειονομική περίθαλψη έχουν επιβαρύνει τα άτομα χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων και μειονοτήτων, με αποτέλεσμα αρκετοί άνθρωποι, ακόμη κι αν δεν έχασαν τη δουλειά τους, να συνεχίζουν να εργάζονται χωρίς ασφάλεια και να γίνονται θύματα εκμετάλλευσης ακόμη και σε καθεστώς “lockdown”.

10. Οι μειονότητες δεν πρέπει να αποτελούν εξαίρεση

Η Σιγκαπούρη ήταν από τις χώρες που χαρακτηρίστηκαν ως “πρότυπο” στον τρόπο αντιμετώπισης του κορονοϊού και τον περιορισμό της διασποράς του, συνδυάζοντας υποδειγματικά την τεχνολογία, την επικοινωνία και τα κέντρα ελέγχου για να κρατήσουν χαμηλά τα κρούσματα. Το ίδιο δεν ίσχυσε, όμως, για τους μετανάστες της χώρας, που αυτή τη στιγμή αποτελούν πάνω από το 60% των συνολικών κρουσμάτων. Άνθρωποι στους οποίους δεν δόθηκε η ανάλογη προσοχή και που αναγκάζονται να εργάζονται και να μένουν σε πολυπληθείς ομάδες, γεγονός που εξηγεί την εξάπλωση του ιού σε αυτές.

Κάτι ανάλογο έγινε και στην Ινδία. Στη Μουμπάι, τουλάχιστον 200 κρούσματα έχουν επιβεβαιωθεί και αφορούν υποβαθμισμένες περιοχές, με ανθρώπους που ζουν υπό καθεστώς φτώχειας και “μένουν μέχρι και 15 άτομα στο ίδιο σπίτι” , όπως δήλωσε αξιωματούχος για ένα φαινόμενο που παρατηρείται στο Νέο Δελχί.