Ένας κοινός ευρωπαϊκός στρατός παρά 27 διαφορετικοί – Πόσο έτοιμοι είμαστε;

Η πρόταση που παρουσίασε η Κομισιόν για να ενισχύσει και να στηρίξει την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία αποτελεί ένα από τα πλέον φλέγοντα ζητήματα αυτή τη στιγμή στις Βρυξέλλες. Η όλη πρόταση προβλέπει την ίδρυση Ταμείου επιδότησης ύψους 1,5 δισεκατομμυρίων ευρώ την περίοδο 2025-2027 για την παραγωγή πυρομαχικών και τη συγχρηματοδότηση της κοινής αγοράς οπλισμού στις περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης.

Η ίδια η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έχει δηλώσει πως αν εκλεγεί ξανά στη θέση του επικεφαλής της Κομισιόν, θα ορίσει έναν Επίτροπο ειδικά για τα θέματα Άμυνας. Η πρόταση της Κομισιόν αναφέρει ακόμη πως η συνεργασία αυτή θα λειτουργεί ως συμπληρωματική του ΝΑΤΟ.

Επίσης, προτρέπει τα κράτη – μέλη της ΕΕ να προμηθεύονται τουλάχιστον 40% του αμυντικού εξοπλισμού με συλλογικό τρόπο έως το 2030, να διασφαλίσουν ότι οι αγορές αμυντικού υλικού εντός της ΕΕ θα αντιπροσωπεύουν το 35% της αξίας της αμυντικής αγοράς της ΕΕ, ενώ ζητά από τους “27” να σημειώσουν πρόοδο ώστε το 50% του αμυντικού προϋπολογισμού τους να αφορά ευρωπαϊκό αμυντικό υλικό μέχρι το 2030 και 60% μέχρι το 2035.

Πρακτικά από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και μετά, τα κράτη – μέλη αύξησαν τις τις επενδύσεις και τις αγορές στον αμυντικό προϋπολογισμό τους κατά 6% μόνο το 2022, ωστόσο το 75% των αγορών στρατιωτικού εξοπλισμού έχει πάει σε μη ευρωπαϊκές εταιρείες και το 68% σε αμερικανικές. Στόχος είναι τώρα το μερίδιο αγορών εντός ΕΕ να φτάσει στο 50%.

Η ΕΕ εκτιμάται πως θα χρειαστεί 100 δισ. ευρώ για να μετασχηματίσει την παραγωγική ικανότητα της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας σε ρυθμούς πολέμου, ενώ χώρες όπως η Πολωνία και η Εσθονία ζητούν περισσότερη συνεργασία. Για κάτι τέτοιο θα πρέπει να βρεθούν επιπρόσθετες χρηματοδοτήσεις, αναδιανομές κονδυλίων και πιθανά, κοινός δανεισμός.

Οι ηγέτες της ΕΕ θα συναντηθούν τώρα στις 21-22 Μαρτίου για να συζητήσουν την ασφάλεια και την αμυντική παραγωγή της ΕΕ, ενώ η Γερμανία και η Γαλλία μαζί με 12 ακόμη χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ζητούν από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων να ενισχύσει τη χρηματοδότησή της για την άμυνα ως μέσο διασφάλισης της ασφάλειας της ΕΕ υπό το φως της ρωσικής επιθετικότητας. Οι χώρες έστειλαν επιστολή με ημερομηνία 17 Μαρτίου στην Πρόεδρο της ΕΤΕπ Νάντια Καλβίνο, στον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ και στον Βέλγο πρωθυπουργό Αλεξάντερ Ντε Κρου ζητώντας μια νέα στρατηγική χρηματοδότησης.

“Απαντώντας” στα παραπάνω, ο Σαρλ Μισέλ αρθρογραφώντας στην ιστοσελίδα Euractiv γράφει ότι η Ευρώπη πρέπει να αναλάβει την ευθύνη της ασφάλειάς της και να μην εξαρτάται σε τόσο μεγάλο βαθμό από την υποστήριξη χωρών όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες. “Εάν δεν δώσουμε την σωστή απάντηση ως Ευρωπαϊκή Ένωση και δεν δώσουμε στην Ουκρανία αρκετή βοήθεια για να σταματήσει την Ρωσία, είμαστε οι επόμενοι. Κατά συνέπεια, πρέπει να είμαστε αμυντικά έτοιμοι και να περάσουμε σε λειτουργία οικονομίας πολέμου… Αν θέλουμε ειρήνη, πρέπει να ετοιμασθούμε για πόλεμο”, αναφέρει μεταξύ άλλων.

Για όλα τα παραπάνω αλλά και για τις συζητήσεις περί δημιουργίας ενός κοινού ευρωπαϊκού στρατού, το NEWS 24/7 συνομίλησε με την ευρωβουλεύτρια Hilde Vautmans (Renew Europe – όπου συμμετέχει και το κόμμα του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν) η οποία είναι μέλος της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (AFET). Να σημειωθεί πως οι συζητήσεις για την ενίσχυση της άμυνας αποτελούν ένα από τα βασικά “αγκάθια” που πρέπει να απαντηθούν ενόψει των κρίσιμων ευρωεκλογών του Ιουνίου, που πλησιάζουν.

Εάν δοθούν πειστικές – συναινετικές απαντήσεις, θα σταλεί και το σωστό “σήμα” προς την κοινή γνώμη, ότι δηλαδή η ΕΕ μπορεί να λειτουργεί τελικά και ως μια ουσιαστική δικλείδα ασφαλείας για όλα τα κράτη – μέλη της λαμβάνοντας απαντήσεις και βρίσκοντας λύσεις από το “εσωτερικό” της.

Επικάλυψη και διαφορετικές προσεγγίσεις

Την ώρα που οι συζητήσεις για μια κοινή ευρωπαϊκή αμυντική πολιτική εντείνονται όλο και περισσότερο, πρέπει τελικά να δημιουργηθεί ένας κοινός ευρωπαϊκός στρατός;

“Πιστεύω απόλυτα στην ανάγκη για έναν ισχυρό ευρωπαϊκό στρατό”, απαντά η Hilde Vautmans για να συνεχίσει: “Με τον πόλεμο στην ήπειρό μας, τις συγκρούσεις γύρω από την ήπειρό μας και πιθανώς τον Τραμπ να επιστρέφει στον Λευκό Οίκο, η Ευρώπη πρέπει να είναι σε θέση να πάρει την ασφάλειά μας στα χέρια της. Δεν μπορείς να έχεις ελευθερία χωρίς ασφάλεια. Αυτό που βλέπουμε σήμερα είναι ότι η Ευρώπη ξοδεύει για την άμυνά της στο ένα τρίτο του ποσού που διαθέτει η Ρωσία, το οποίο είναι μεγαλύτερο από όσα ξοδεύει η Κίνα.

Όμως, λόγω της τεράστιας επικάλυψης, με την Ευρώπη να διαθέτει 17 διαφορετικά μοντέλα τανκς και 20 μοντέλα μαχητικών αεροσκαφών, η άμυνά μας δεν είναι τόσο ισχυρή όσο θα έπρεπε. Μόνο με έναν αληθινό ευρωπαϊκό στρατό μπορούμε να υπερασπιστούμε την ασφάλεια των πολιτών μας σε έναν κόσμο που αλλάζει ταχέως και να ξεπεράσουμε αυτήν την επικάλυψη. Η ευρωπαϊκή συνεργασία σε μια αμυντική ένωση πρέπει να οδηγήσει τελικά σε έναν ευρωπαϊκό στρατό. Με έναν ευρωπαϊκό στρατό αντί για είκοσι επτά στρατούς, θα αυξήσουμε τη στρατιωτική μας δύναμη και την αποτροπή μας και θα κάνουμε τους πολίτες της Ευρώπης ασφαλέστερους”.

Υπάρχει όμως τρόπος ώστε ένας κοινός ευρωπαϊκός στρατός να μην ανταγωνίζεται το ΝΑΤΟ;

“Δεδομένης της τρέχουσας κατάστασης ασφαλείας και του ευρύτερου γεωπολιτικού περιβάλλοντος, νομίζω ότι δεν πρέπει να μιλάμε για έναν πραγματικό ανταγωνισμό μεταξύ της ΕΕ και του ΝΑΤΟ. Αντίθετα, θα πρέπει να δούμε την ΕΕ να εντείνει τις προσπάθειές της στον τομέα της άμυνας ενισχύοντας τον ευρωπαϊκό πυλώνα εντός του ίδιου του ΝΑΤΟ. Το ΝΑΤΟ είναι και θα παραμείνει απαραίτητο για τη συλλογική μας άμυνα. Αλλά εμείς ως Ευρωπαίοι πρέπει να αναλάβουμε περισσότερες ευθύνες, να δυναμώσουμε τα “πιόνια” μας και να εντείνουμε τη στρατηγική μας αυτονομία.

Αυτό σημαίνει ότι εμείς ως ΕΕ θα πρέπει να είμαστε σε θέση να ενεργούμε μόνοι μας, εάν χρειαστεί. Γι’ αυτό πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο που λαμβάνουμε τις αποφάσεις μας και να καταργήσουμε τον κανόνα της ομοφωνίας της ΕΕ στην εξωτερική πολιτική, ώστε να μπορούμε να ενεργούμε γρήγορα σε περιόδους κρίσεων. Αυτό σημαίνει επίσης ότι πρέπει να ενισχύσουμε την αμυντική βιομηχανική βάση της ΕΕ, να αυξήσουμε τις εθνικές δαπάνες για την άμυνα της ΕΕ και να πολλαπλασιάσουμε δραστικά τις κοινές προμήθειες για να ισχυροποιήσουμε την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία. Όλα αυτά θα ενισχύσουν αναλόγως και το ΝΑΤΟ”, απαντά η Vautmans στο NEWS 24/7.

Μπορεί ένας κοινός ευρωπαϊκός στρατός να εμπνεύσει περισσότερο τους Ευρωπαίους πολίτες για να εμπιστευτούν την ΕΕ;

“Ξεκάθαρα ισχύει αυτό. Οι πολίτες βλέπουν ότι η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με μεγάλες προκλήσεις, ειδικά για την ασφάλειά μας”, αναφέρει η Hilde Vautmans και σημειώνει ακόμη:

“Αναζητούν απαντήσεις από την Ευρώπη, γιατί πιστεύουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά όχι στην ΕΕ με τον τρόπο που εκείνη λειτουργεί σήμερα. Χρειαζόμαστε λοιπόν μια πιο ενωμένη, πιο δυνατή και ως εκ τούτου μεταρρυθμισμένη Ευρώπη. Ένας πραγματικός ευρωπαϊκός στρατός που θα ενίσχυε μαζικά την ασφάλειά μας θα μπορούσε να δείξει στους ευρωπαίους πολίτες ότι η Ένωση αποδίδει, ότι η Ένωση έχει απαντήσεις όταν υπάρχει συνεργασία και όταν δυναμώνουμε και μεταρρυθμίζουμε επαρκώς την Ευρωπαϊκή Ένωση”.

Προβληματικές και προοπτικές

Σημειώνεται πως η χάραξη μιας κοινής ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής προβλέπεται στη Συνθήκη της Λισαβόνας (Άρθρο 42(2) της ΣΕΕ). Η Συνθήκη, ωστόσο, ορίζει σαφώς τη σημασία των εθνικών πολιτικών άμυνας, συμπεριλαμβανομένης της συμμετοχής στο ΝΑΤΟ ή της ουδετερότητας. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υποστηρίζει σταθερά περισσότερη συνεργασία, αυξημένες επενδύσεις και συγκέντρωση πόρων για τη δημιουργία συνεργειών σε επίπεδο ΕΕ για την καλύτερη προστασία των Ευρωπαίων.

Με πρόσφατη έκθεσή του το Ευρωκοινοβούλιο ζητά μεταξύ άλλων τη δημιουργία αμυντικής ένωσης που θα περιλαμβάνει στρατιωτικές μονάδες, καθώς και τη μόνιμη ικανότητα ταχείας ανάπτυξης, υπό την επιχειρησιακή διοίκηση της Ένωσης.

Προτείνει, οι κοινές προμήθειες και η ανάπτυξη εξοπλισμών να χρηματοδοτούνται από την Ένωση μέσω ειδικού προϋπολογισμού στο πλαίσιο της κοινοβουλευτικής συναπόφασης και ελέγχου και προτείνει να προσαρμοστούν αναλόγως οι αρμοδιότητες του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας.

Σε κάθε περίπτωση, η ΕΕ για την ώρα δεν είναι έτοιμη να λαμβάνει γρήγορες (στρατιωτικές) αποφάσεις όταν απαιτείται, ενώ κάποια ανατολικά κράτη προτιμούν να βασίζονται στις ΗΠΑ παρά στις πρωτοβουλίες της Ένωσης για τα αμυντικά. Επίσης, μετά την ήττα του Τραμπ, πολλά κράτη τάχθηκαν εκ νέου υπέρ της ενίσχυσης του ΝΑΤΟ. Εάν οι χώρες-μέλη συμφωνήσουν τελικά για τις αμυντικές δαπάνες, αυτό θα σημάνει το τέλος μιας μεταψυχροπολεμικής πολιτικής που ήθελε τις στρατιωτικές δαπάνες να συρρικνώνονται, όπως έχει αναφέρει το POLITICO σε ανάλυσή του.

Πρακτικά, αυτή τη στιγμή είμαστε πιο κοντά στις μεταρρυθμίσεις που θα αυξήσουν τις ενωσιακές αμυντικές δαπάνες και θα επιταχύνουν τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, παρά σε έναν κοινό στρατό για την ΕΕ που ενδεχομένως θα συζητηθεί ρεαλιστικά σε δεύτερο χρόνο. Ωστόσο, η πρόταση έχει τεθεί και αναμένεται να εξεταστεί ενδελεχώς μέσα στο επόμενο χρονικό διάστημα, απαιτώντας φυσικά συμβιβασμούς και συναινέσεις.

Σημείωση: Ο κοινός, ενιαίος στρατός δεν πρέπει να συγχέεται με τα EUROCORPS που είναι μια στρατηγική συμμαχία της Γερμανίας με την Ισπανία, τη Γαλλία, το Βέλγιο και το Λουξεμβούργο.