Επτά κρίσιμα ερωτήματα για το παρόν και το μέλλον της Βόρειας Μακεδονίας

Αναμφισβήτητα δεν μπορείς να γνωρίσεις μία χώρα μέσα σε σκάρτες πέντε ημέρες. Προλαβαίνεις όμως να πάρεις κάτι από τον αέρα της, να μάθεις κάποιες από τις συνήθειες του λαού της, να μυρίσεις αρώματα, να γευτείς γεύσεις και να ανιχνεύσεις προβλήματα και ανισορροπίες.

Κατά τη διάρκεια της παραμονής μας στη Βόρεια Μακεδονία επικεντρωθήκαμε σ’ αυτό ακριβώς τον σκοπό. Στο να ανακαλύψουμε δηλαδή πτυχές της χώρας που δεν είναι “ορατές” στην Ελλάδα και οι οποίες για τους ίδιους τους πολίτες της έχουν εξαιρετική σημασία.

Μέσα, λοιπόν, από αυτή την αναζήτηση προέκυψαν επτά σημαντικά ερωτήματα για το παρόν και το μέλλον αυτής της χώρας. Δώσαμε τις απαντήσεις κατά προσέγγιση και πάντα με την ανασφάλεια ότι μέσα σ’ ένα μωσαϊκό εθνοτήτων όπως είναι η Βόρεια Μακεδονία κάτι θα “χάθηκε”:

1. H συμφωνία εφαρμόζεται;

Ναι, αλλά με εμπόδια. Τα κυριότερα εξ αυτών τα βάζει ο ίδιος ο πρόεδρος της Βόρειας Μακεδονίας Γκιόργκι Ιβάνοφ ο οποίος ακόμα και αυτήν την εβδομάδα απέπεμψε τρία νομοσχέδια που είχαν άμεση σχέση με την εφαρμογή της Συμφωνίας των Πρεσπών. Η κυβέρνηση Ζάεφ τρέχει για να τακτοποιήσει μία σειρά ζητημάτων που έχουν να κάνουν με τη Συμφωνία αλλά και την πλήρη ένταξη στο ΝΑΤΟ ξέροντας ότι την 1η Απριλίου η Βουλή κλείνει λόγω των προεδρικών εκλογών. Ακόμα και σε θέματα ρουτίνας, όπως είναι η αλλαγή των πινακίδων έξω από τα υπουργεία παρατηρείται μία σχετική καθυστέρηση η οποία σχετίζεται με τον τρόπο που είναι δομημένη η δημόσια διοίκηση. Ποιος κάνει το διαγωνισμό για τις νέες πινακίδες, από που θα πληρωθεί, αν θα καταφέρει να τις ετοιμάσει έγκαιρα κτλ. Μπαίνουν, κοντολογίς, μία σειρά από ζητήματα.

Βούληση υπάρχει; Αναμφισβήτητα. Ο Ζάεφ παλεύει, οι υπουργοί του το ίδιο, το προεδρείο της Βουλής ιδρώνει καθημερινά για να προωθήσει νομοσχέδια που έχουν άμεση σχέση με τη Συμφωνία. Φτάνει αυτό; Μάλλον όχι αλλά δεν υπάρχουν και άλλες επιλογές. Η δημόσια διοίκησης της χώρας δεν πρόκειται να αλλάξει συμπεριφορά σε μερικές ημέρες, οπότε η δουλειά θα γίνει χωρίς θεαματική αλλαγή δεδομένων. Χρειάζεται χρόνος, υπομονή και επιμονή. Αλλαγές όπως αυτές στα χρήματα, που ειρήσθω εν παρόδω μοιάζουν ώρες-ώρες σαν και αυτά της Μονόπολης, θα πάρουν καιρό.

2. Χρησιμοποιούν μεταξύ τους οι πολίτες τον όρο Βόρειο Μακεδονία στις συζητήσεις τους;

Ούτε κατά διάνοια αλλά δεν περιμέναμε κάτι διαφορετικό σ’ αυτό. Οι άνθρωποι εδώ και πάρα πολλά χρόνια ήξεραν αυτή τη χώρα με το όνομα Μακεδονία και μ’ αυτό το δεδομένο πορεύτηκαν. Μία Συμφωνία, όσο σημαντική και αν είναι, δεν θα αλλάξει τις καθημερινές συνήθειες, τουλάχιστον σε ότι αφορά το παρόν. Στις μεταξύ τους συζητήσεις λοιπόν αλλά και στα γραφόμενα στον Τύπο δεν υπάρχει το Βόρεια Μακεδονία. Ο νέος όρος υπάρχει σε πολλές νέες ταμπέλες, στην αλληλογραφία της Βουλής, στα επίσημα site των Υπουργείων και του Πρωθυπουργού Ζόραν Ζάεφ και…τέλος. Οι Βορειομακεδόνες μεταξύ τους πολλές φορές αστειεύονται. “Το βόρειο τμήμα της χώρας μας πώς θα λέγεται τώρα; Βόρεια, βόρεια Μακεδονία” μάς ρώτησε κάποιος. Εύλογη η απορία αλλά το ίδιο πρόβλημα έχουν και στη Βόρεια Ιρλανδία και στη Βόρειο Κορέα. Θα περάσουν πολλές δεκαετίες για να χρησιμοποιηθεί, αν χρησιμοποιηθεί ποτέ, το όνομα Βόρεια Μακεδονία στην καθομιλουμένη.

3. Πώς διαμορφώνεται η σχέση της Βόρειας Μακεδονίας με την Ελλάδα από και πέρα;

Αν δεν υπάρξουν εκπλήξεις και απροσδόκητες ανατροπές, τότε οι δύο χώρες έχουν ανοίξει για τα καλά έναν πολύ μεγάλο δίαυλο επικοινωνίας και συνεργασίας μετά την υπογραφή και την εφαρμογή της Συμφωνίας των Πρεσπών. Από μόνη της η επίσκεψη του Αλέξη Τσίπρα στα Σκόπια, η πρώτη έλληνα Πρωθυπουργού μετά την ανεξαρτητοποίηση της Βόρειας Μακεδονίας, σηματοδοτεί αξιοσημείωτη πρόοδο, πρόκειται για επίσκεψη με ιστορικά χαρακτηριστικά. Αν από εκεί και πέρα υπάρξουν θετικά αποτελέσματα στις διαβουλεύσεις των ειδικών σε θέματα όπως τα εμπορικά σήματα και τα βιβλία της ιστορίας της γείτονος, τότε τα πράγματα θα γίνουν ακόμη καλύτερα. Στην Ελλάδα, ακόμα και σε περίπτωση πολιτικής αλλαγής, το ποτάμι πιθανότατα δεν θα γυρίσει πίσω. Στη Βόρεια Μακεδονία το VMRO ρίχνει την μπάλα στην εξέδρα, ίσως προετοιμαζόμενο και για μία μεγάλη πολιτική κωλοτούμπα εφόσον αναλάβει ξανά την εξουσία μετά τις εκλογές του 2020. Οπότε, οι μέχρι στιγμής συνθήκες δείχνουν περαιτέρω βελτίωση των σχέσεων.

4. Ποιο είναι το μεγάλο πρόβλημα της χώρας;

Δεν είναι ένα, αλλά δύο. Η εκτεταμένη διαφθορά τόσο στα υψηλά κλιμάκια των ελίτ όσο και στα χαμηλά στρώματα του πληθυσμού είναι εντόνως διαδεδομένη. Μάς μετέφεραν ότι το μεγάλο όνειρο του μέσου Βορειομακεδόνα γονέα είναι να διοριστεί το παιδί στο δημόσιο. Σας θυμίζει κάτι; Το προσπαθούν με όλους τους τρόπους και κυρίως τους πλάγιους που έχουν να κάνουν με τις πολιτικές γνωριμίες. Δεν υπάρχει…Κορώνη αλλά την ίδια δουλειά μπορεί να κάνει και ένας μπάρμπας από το Κουμάνοβο για παράδειγμα. Κάθε πολίτης αυτής της χώρας πάντως έχει να αφηγηθεί και μία ιστορία διαφθοράς στην οποία είναι πολύ πιθανό να έχει παίξει ρόλο και ο ίδιος.

Το άλλο τεράστιο ζήτημα είναι το brain drain το οποίο έχει λάβει διαστάσεις επιδημίας τα τελευταία χρόνια. Σχεδόν κανείς Βορειομακεδόνας πτυχιούχος δεν προτιμά την παραμονή στη χώρα. Οι πάντες μεταναστεύουν στη δυτική Ευρώπη και εφόσον τα πράγματα πηγαίνουν καλά γι’ αυτούς στους προορισμούς που έχουν επιλέξει, είναι δύσκολο να γυρίσουν πίσω. Φεύγουν γιατί δεν υπάρχουν σοβαρές επαγγελματικές προοπτικές και επειδή οι μισθοί βρίσκονται σε τραγικά χαμηλά επίπεδα. Προφανώς ένας νέος άνθρωπος δεν έχει ως όνειρο να δουλέψει στα καζίνο της Γευγελής ή στα Τζάμπο. Επιθυμεί κάτι παραπάνω και αυτό το κάτι παραπάνω η χώρα δεν μπορεί, προσώρας, να του προσφέρει.

5. Ποια είναι η πολιτική κατάσταση μετά την υπογραφή της Συμφωνίας;

Το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα του Ζάεφ δείχνει να ελέγχει το παιχνίδι προς το παρόν. Οι προεδρικές εκλογές θα απαλλάξουν την κυβέρνηση από τον μπελά που ακούει στο όνομα Ιβάνοφ, ωστόσο δεν είναι καθόλου σίγουρο αν ο νέος πρόεδρος θα επιδείξει πνεύμα συνεργασίας. Σε κάθε περίπτωση ο Ζάεφ έχει πολύ χρόνο μπροστά του να προετοιμαστεί ενόψει των εθνικών εκλογών και να επιλέξει ο ίδιος το χρόνο για την προσφυγή στις κάλπες, προφανώς σε διάστημα που θα τον βολεύει και του εξασφαλίζει περισσότερες πιθανότητες νίκης. Η δημοφιλία του δεν φτάνει σε υψηλά επίπεδα, οι Βορειομακεδόνες στην εθνικότητα πολλές φορές τον κατηγορούν για ενδοτισμό στο αλβανικό στοιχείο αλλά ο ίδιος δείχνει να μην πτοείται έχοντας εξασφαλίσει και τη στήριξη του αμερικανικού παράγοντα.

Το VMRO ψάχνει να βρει αφήγημα που να πείθει. Με τον προηγούμενο αρχηγό του (και πρώην Πρωθυπουργό) Νίκολα Γκρούεφσκι να κρύβεται στην Ουγγαρία για να γλιτώσει τη φυλάκιση και με τη Συμφωνία να έχει ήδη υπογραφεί και κυρωθεί μόνο φληναφήματα μπορούν να βγουν από τα στόματα της νέας ηγετικής ομάδας. Θα προσπαθήσουν να πείσουν ότι μπορούν να αλλάξουν σημεία της Συμφωνίας αλλά ουδείς γίνεται πιο συγκεκριμένος. Ο πολλές φορές αφόρητος λαϊκισμός τους έχει γίνει τόσο προβλέψιμος που πλέον δεν συνιστά έκπληξη.

Το αλβανικό κόμμα τέλος στηρίζει τη Συμφωνία με ότι αυτό συνεπάγεται. Ο πρόεδρος της Βουλής είναι Αλβανός και έβαλε πλάτη για να κυρωθεί η Συμφωνία. Από εκεί ο Ζάεφ δεν θα έχει προβλήματα, τουλάχιστον σε ενεστώτα χρόνο. Η μεγάλη μάχη χαρακωμάτων, όταν έρθει η ώρα, θα δοθεί με το VMRO.

6. Απειλείται η ενότητα της χώρας με δεδομένο ότι υπάρχουν δύο κυρίαρχες κοινότητες;

Σίγουρες απαντήσεις δεν μπορούν να υπάρξουν σ’ αυτό το ερώτημα. Πριν από μερικά χρόνια οι Αλβανοί έμοιαζαν έτοιμοι να σηκώσουν το λάβαρο μίας ένοπλης επανάστασης. Και εν μέρει το έπραξαν. Έκτοτε, κύλησε πολύ νερό στ’ αυλάκι αλλά και πάλι σιγουριά δεν μπορεί να διατυπωθεί. Οι δύο μεγάλες εθνότητες της χώρας (Βορειομακεδόνες και Αλβανοί) συνυπάρχουν αλλά δεν… συνδιαλέγονται. Οι μικτοί γάμοι στη χώρα είναι σπανιότατοι, γεγονός που δείχνει ότι ακόμα υπάρχουν μεγάλες διαφορές. Ακόμα και έξω, στην απτή καθημερινότητα, δεν υπάρχει κοινή ζύμωση. Οι Αλβανοί έχουν τις δικές τους παρέες και τις δικές τους συνήθειες, οι Βορειομακεδόνες από την πλευρά τους δεν πετούν και τη σκούφια τους για περαιτέρω ενσωμάτωση των συμπολιτών τους με αλβανική εθνικότητα. Κρίσιμο ρόλο θα παίξει σ’ αυτό η επόμενη απογραφή. Αν δείξει ότι το αλβανικό στοιχείο παραμένει σε ποσοστό άνω του 20%, τότε εκ του νόμου τα αλβανικά προνόμια θα διατηρηθούν. Αν όχι, θα υπάρξει πρόβλημα. Τα ζευγάρια των Αλβανών πάντως κάνουν περισσότερα παιδιά τα οποία όμως μεταναστεύουν πιο εύκολα στο εξωτερικό. Το θέμα της απογραφής του πληθυσμού πάντως είναι τόσο κρίσιμο που η προηγούμενη (το 2011) σταμάτησε εν τη γενέσει της μετά από τεράστια αντιδράσεις τις οποίες “φούντωνε” η εκατέρωθεν καχυποψία. Προς το παρόν η χώρα πορεύεται με τα στοιχεία της απογραφής του… 2002.

7. Ποια είναι η οικονομική κατάσταση και τι ρόλο παίζουν οι ελληνικές επιχειρήσεις;

Σε μία μικρή αγορά όπως είναι αυτή της Βόρειας Μακεδονίας χρειάζονται στοχευμένες δράσεις για την οικονομική ανάπτυξη. Ο Ζάεφ και η κυβέρνησή του πιστεύουν ότι η Συμφωνία των Πρεσπών θα ανοίξει δρόμους και θα φέρει περισσότερες ξένες επενδύσεις στη χώρα. Η αλήθεια είναι ότι μέχρι τώρα ο Βορειομακεδόνας Πρωθυπουργός δεν είχε το χρόνο (αλλά και την πολυτέλεια, αν θέλετε) να ρίξει το βάρος στην οικονομία και στην ανάπτυξη. Πλέον όμως άλλες δικαιολογίες δεν υπάρχουν.

Το ελληνικό κεφάλαιο είναι πανταχού παρόν σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της χώρας. Ακόμα και στο Τέτοβο έχουν φτάσει οι ελληνικές επιχειρήσεις οι οποίες όμως έχουν να ανταγωνιστούν τις τουρκικές εδώ και αρκετά χρόνια. Η αλήθεια είναι ότι το τούρκικο κεφάλαιο βρίσκει πρόσφορο έδαφος για να ανάπτυξη στο μουσουλμανικό στοιχείο της χώρας το οποίο στο βορρά είναι ακόμα πιο έντονο. Επίσης ουδείς θα πρέπει να ξεχνάει ότι στην επικράτεια διαβιούν και αρκετοί Τούρκοι στην εθνικότητα που για συναισθηματικούς -και όχι μόνο- λόγους στηρίζουν τις τουρκικές επιχειρήσεις, μικρές ή μεγάλες. Ειδικά στις κατασκευές οι Τούρκοι έχουν κάνει δυναμικό μπάσιμο θέλοντας να αυξήσουν το μερίδιό τους στην αγορά.