Έτσι ελέγχει τον Τύπο στην Τουρκία ο Ερντογάν – Οι απαντήσεις που σοκάρουν

Το να επαγγέλλεσαι δημοσιογράφος στην Τουρκία στα χρόνια του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν συνιστά ρίσκο. Οχι ότι πριν τα πράγματα ήταν πολύ καλύτερα για τον Τύπο και τις ελευθερίες του στη γειτονική χώρα. Η ισχύ όμως του Σουλτάνου, που διαρκώς μεγαλώνει τα τελευταία χρόνια (τουλάχιστον στα χαρτιά), σε συνδυασμό με το “άλλοθι” για διώξεις που του έδωσε το (αποτυχημένο) πραξικόπημα του 2016 έχουν καταστήσει την κατάσταση αφόρητη για κάθε επαγγελματία δημοσιογράφο που σέβεται τον εαυτό του.

Σε μία προσπάθεια να αποκρυπτογραφήσουμε την κατάσταση στο μέτρο του δυνατού, επικοινωνήσαμε με το γενικό γραμματέα της Ένωσης των Τούρκων δημοσιογράφων, τον Νιγιάζι Νταλιάνσι ο οποίος δεν άφησε κανένα περιθώριο για παρερμηνείες (ξεκαθαρίζοντας πάντως με νόημα ότι εκφράζει προσωπικές απόψεις).

Άλλωστε όσα δηλώνει στις ερωτήσεις που του υποβάλαμε, μιλούν από μόνα τους. Μαζί με τη συνέντευξη του Τούρκου συναδέλφου παραθέτουμε και τρεις πίνακες με ενδεικτικά στοιχεία για την κατάσταση του Τουρκικού Τύπου, έντυπου και του ηλεκτρονικού, τα τελευταία χρόνια. Γενικό συμπέρασμα; Ελευθεροτυπία αγνοείται στη γείτονα. Οι δημοσιογραφικές ελευθερίες βρίσκονται μέσα σε πηχτό σκοτάδι.

Είναι φανερό ότι ο Ερντογάν θέλει να ελέγξει τον Τύπο στη χώρα σας. Με ποιους τρόπους προσπαθεί να τα καταφέρει;

Μέχρι το 2007 υπήρχαν τέσσερις μεγάλες, διαφορετικές ομάδες από media group στην Τουρκία. Η φιλοκυβερνητική ομάδα, εφημερίδες και περιοδικά της αντιπολίτευσης, εφημερίδες, άλλες εκδόσεις, ραδιοφωνικοί και τηλεοπτικοί σταθμοί που λειτουργούσαν κάτω από ισλαμικές επιρροές και μία μεγάλη ομάδα mainstream media που εκπροσωπούνταν από την εφημερίδα Χιουριέτ, το τηλεοπτικό σταθμό CNN Turk, την Sabah-ATV group καθώς και την εφημερίδα Ακσάμ και το τηλεοπτικό σταθμό Show Tv που άνηκε στον τραπεζίτη και επιχειρηματία Μεχμέτ Καραμεχμέτ.

Το Sabah-ATV group ήταν ο πρώτος μεγάλος όμιλος που άλλαξε χέρια. Την εποχή εκείνη η εφημερίδα Σαμπάχ πουλούσε 350.000 φύλλα και ήταν η δεύτερη πίσω από την Χουριέτ που πουλούσε περίπου 430.000. Ο ιδιοκτήτης του γκρουπ ήταν ο Ντινκ Μπιλγίν που προερχόταν από παλιά οικογένεια εκδοτών της οποίας η πρώτη εφημερίδα, η Γενί Ασίρ, πρωτοεκδόθηκε στη Θεσσαλονίκη το 195 και εν συνεχεία μεταφέρθηκε στη Σμύρνη.

Το 2007 ο όμιλος Sabah ATV πέρασε στα χέρια του ταμείου αποταμιευτικών καταθέσεων (TMSF για την Τουρκία) με το πρόσχημα ότι ο Μπιλγίν είχε διαπράξει παρατυπίες στους λογαριασμούς των επιχειρήσεών του στις οποίες συμπεριλαμβανόταν και η Etibank, πρώην κρατική τράπεζα που ιδιωτικοποιήθηκε και πουλήθηκε στον Μπιλγίν από την κυβέρνηση Ερντογάν.

Μετά από αυτήν την εξέλιξη, το γκρουπ πουλήθηκε σε μία μεγάλη κοινοπραξία εργολάβων μεταξύ των οποίων μπορεί να συναντήσει κανείς τα ονόματα των Κεντζίζ, Καλιόν και Κολίν. Και οι τρεις συγκεκριμένοι πήραν δουλειές από το δημόσιο, πολύ μεγάλα συμβόλαια, για να τρέξουν τα λεγόμενα “γιγαντιαία πρότζεκτ” του Ερντογάν στις κατασκευές. Μεταξύ αυτών το νέο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης, Εθνικές οδούς και άλλα. Κοντολογίς ο όμιλος Sabah-ΑTV είναι πλέον ένα από τα μεγάλα μιντιακά “όργανα” του Ερντογάν.

Αυτό το μοτίβο επαναλήφθηκε για τα μέσα που βρίσκονταν στην ιδιοκτησία του Καραμεχμέτ. Το TMSF πήρε πρώτα την τράπεζά του (Yapi Kredi Bankasi), στη συνέχεια τα ΜΜΕ (στα οποία συμπεριλαμβάνονταν δύο τηλεοπτικά κανάλια, μία εφημερίδα και κάποια περιοδικά). Ενα από τα δύο κανάλια και δύο ημερήσιες εφημερίδες κατέληξαν στα χέρια του εργολάβου Ετέμ Σαντσάκ ο οποίος έγινε διάσημος στη χώρα όταν “διακήρυξε” την αφοσίωσή του στον Ερντογάν.

Η Χουριέτ και το CNN Turk ήταν τα τελευταία θύματα. Πέρασαν στην ιδιοκτησία του Ερντογάν Ντεμιρορέν ο οποίος πέθανε μία εβδομάδα μετά την αγοραπωλησία. Ο γιος του, ο Γιλντιρίμ, είναι πλέον ιδιοκτήτης ενώ επίσης τυγχάνει να είναι και πρόεδρος της τουρκικής ομοσπονδίας ποδοσφαίρου (!) Ο πρώην ιδιοκτήτης, Αϊντίν Ντογκάν, αναγκάστηκε να πουλήσει τον όμιλο μετά από πολυετή πίεση του Ερντογάν ο οποίος δεν μπορούσε να ανεχθεί ακόμη και την ήπια κριτική που του ασκούσαν δημοσιογράφοι που εργάζονταν στο εν λόγω μιντιακό γκρουπ.

Στο τέλος της ημέρας mainstream media στην Τουρκία δεν υπάρχουν. Πλήθος από διάσημους δημοσιογράφους, αρθρογράφους και ρεπόρτερ εγκατέλειψαν τα μέσα αφού έπεσαν θύματα της κυβερνητικής προπαγάνδας.

Η κατάσταση μετά το πραξικόπημα του 2016 έμεινε η ίδια ή έγινε ακόμη χειρότερη;

Η απόπειρα πραξικοπήματος στις 15 Ιουλίου του 2016 ήταν μία ευπρόσδεκτη ευκαιρία για τον Ερντογάν να καταπνίξει κάθε αντιπολιτευτική φωνή που είχε απομείνει στη χώρα. Οχι μόνο τα μέσα που υποστήριζαν τον Φετουλάχ Γκιουλέν αλλά και τα κουρδικά και τα αριστερά μέσα έκλεισαν επίσης. Πολλοί δημοσιογράφοι πήγαν φυλακή, συμπεριλαμβανομένων των 14 της εφημερίδας Cumhuriyet οι οποίοι κάθε άλλο παρά υποστηρικτές του Γκιουλέν ήταν.

Ο αριθμός των δημοσιογράφων που βρίσκονται στη φυλακή καθημερινά αλλάζει καθώς άλλοι αποφυλακίζονται και άλλοι φυλακίζονται. Ο μέσος όρος αυτών που κρατούνται πάντως πλησιάζει τους 150. Τέλος, τα νούμερα των κυκλοφοριών των εφημερίδων δεν είναι καθόλου αξιόπιστα. Εχει και αυτό τη σημασία του.

Διαβάσαμε πρόσφατα ότι η Χουριέτ άλλαξε εκ νέου χέρια και πέρασε σε όμιλο που στηρίζει τον Ερντογάν. Αποτελεί αυτό μία έξτρα απειλή;

Η Χουριέτ έτσι και αλλιώς δεν ασκούσε ιδιαίτερη κριτική στον Ερντογάν. Αλλά αφού έγινε η αγοραπωλησία, πολλοί δημοσιογράφοι απολύθηκαν ή εξαναγκάστηκαν σε παραίτηση. Ο Μουράτ Γετκίν, ο επικεφαλής της αγγλικής έκδοσης της εφημερίδας, παραιτήθηκε, ενώ το ίδιο συνέβη και με τον κύριο αρθρογράφο, τον Μεχμέτ Γιλμάζ. Ο οικονομικός σχολιαστής, ο Ουγκούρ Γκουρσές, έφυγε επίσης. Αποτέλεσαν παρελθόν επίσης και αρκετοί παρουσιαστές του CNN Turk.

Tι είδους εργαλεία διαθέτετε έτσι ώστε να αντιμετωπίσετε τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κλάδος;

Για την ακρίβεια υπάρχουν πολύ λίγα ή και καθόλου εργαλεία. Μόνο η κοινωνική αφύπνιση, η δυναμική αντιπολίτευση που χρησιμοποιεί όλα τα διαθέσιμα εργαλεία και όχι μόνο τη δράση της στο κοινοβούλιο μπορεί να βοηθήσει στην επίτευξη κάποιων θετικών αποτελεσμάτων. Ομως, σήμερα η κατάσταση είναι κάτι παραπάνω από ζοφερή.

Το ρίσκο για τους δημοσιογράφους στην Τουρκία μπορεί να φτάσει και μέχρι τη φυσική εξόντωση;

Οι δολοφονίες δημοσιογράφων ήταν… μόδα στην Τουρκία τη δεκαετία του 90 με την κυβέρνηση Τσιλέρ. Τώρα οι δημοσιογράφοι βρίσκονται πίσω από τα σίδερα της φυλακής ή είναι απλά άνεργοι.

Πόσο αξιόπιστες είναι οι πληροφορίες που παρέχονται από τα τουρκικά media για θέματα όπως η στρατιωτική επέμβαση στο Αφρίν για παράδειγμα;

Θα σας πω κάτι σαν ανέκδοτο. Στις 27 Μαρτίου εφέτος το τηλεοπτικό κανάλι Χάμπερτουρκ μετέδωσε μία εκπομπή για την Αφρίν μετά τη στρατιωτική επέμβαση της Τουρκίας (που είχε στο πλευρό της το λεγόμενο ελεύθερο συριακό στρατό). Ο δημοσιογράφος ρωτούσε τους ανθρώπους στο δρόμο. Ολοι διαμαρτύρονταν ότι τα μέλη του ελεύθερου συριακού στρατού λεηλατούσαν τα σπίτια τους, φέρονταν άσχημα, παρενοχλούσαν τις γυναίκες, κτλ. Ο Κούρδος μεταφραστής του καναλιού όμως μετέφραζε τη φράση “ελεύθερος συριακός στρατός” ως “μονάδες προστασίας του λαού” που δεν είναι τίποτα άλλο παρά στρατιωτικές δυνάμεις των Κούρδων στη Συρία! Αυτό δείχνει πόσο αξιόπιστες είναι οι πληροφορίες που μεταδίδονται από τα Μέσα!

Πώς αντιδρά ο τουρκικός λαός σ’ αυτήν την κατάσταση;

Ο συνολικός αριθμός των φύλλων των εφημερίδων που πωλούνται καθημερινά είναι 2,8 εκατομμύρια. Ο αριθμός αυτός θεωρείται υπερβολικός. Τον Ιούνιο του 2017 το ινστιτούτο μελετών δημοσιογραφίας του πρακτορείου Reuters δημοσίευσε τα αποτελέσματα μίας έρευνας που έκανε στην Τουρκία. Η έρευνα αυτή έδειξε ότι το 60% των ανθρώπων δεν θεωρούν αξιόπιστες και αληθείς τις ειδήσεις που μεταδίδουν τα mainstream media και εν τέλει κατευθύνονται για ενημέρωση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αυτό τα λέει όλα.